Morgunblaðið - 24.07.1965, Blaðsíða 8

8
MORCUNBLADID
taugardagur 24. júlí 1965
//
Birtingur" 70 ára
Frá fundarhaldi fræðslustjóra höfuðborga Norðurlanda.
Skólaskyldan virðist
ekki lengur hafa þýðingu
Rætt við Jónas B. Jónsson fræðslustjóra
LOKIÐ er nú fundi fræðslu-
stjóra höfuðborga Norður-
landa, en af því tilefni átti
blaðið stutt samtal við Jónas
B. Jónsson, fræðslustjóra
Reykjavíkurborgar. Fer sam-
talið hér á eftir.
— Hafið þið rætt um skóla-
byggingar á þessum fundum
ykkar?
— Já, skólabyggingar eru allt-
af ofarlega á baugi. Miklar bygg
ingaframkvæmdir standa yfir
víða á Norðurlöndum, má t.d.
nefna, að í Osló er gert ráð fyrir
að byggja fyrir 40 milljónir
norskra króna á ári í næstu
fimm ár.
— Hvernig er með skólabygg-
ingar hér í Reykjavík?
— Á síðustu fimm árum hafa
verið byggð skólahús, sem eru
um 70 þúsund rúmmetrar, eða
að meðaltali 14 þúsund rúm-
metrar á ári. Til samamburðar
má geta þess, að Laugarnesskól-
inn er af svipaðri stærð. Heild-
arupphæðin þessi fimm síðustu
ár, sem hefur verið varið til
skólabygginga, eru krónur
142.427.517.00, eða að meðaltali
28% milljón kr. á ári. Þó að
þessi krónutala sé lág miðað við
upphæðir, sem nefndar eru í
Osló, þá verður að gæta þess, að
Reykjavíkurborg er ti’.tölulega
lítil, en með mjög háa nemenda-
tölu samanborið við fólksfjöida
og samanborið við önnur Norður
lönd. Má t.d. benda á, að í Dan-
börn og unglingar innan 15 ára,
þ.e.a.s. núll til 14 ára, um 25%,
þó ofuríitið lægra í Bretlandi, en
á íslandi er hliðstæð taia 35%.
Fólk á aldrinum 15—64 ára er
í Danmörku, Bretlandi og Nor-
egi um 65% af íbúatölunni, en
hér á íslandi er það innan við
60%. Af þessu leiðir, að það eru
tiltölulega fámennir aldursflokk-
ar, sem verða að gera hvort
tveggja í senn, sjá fyrir fjár-
magni til þess að leggja í fjár-
festingu eða byggingu skólahúsa
og í öðru lagi, úr þessum aldurs
flokkum verðum við að fá fólk
ekki einungis til þess að vinna
að hinum ýmsu þáttum atvinnu-
lífsins hvað snertir framleiðslu,
heldur einnig að kennslu- og
‘appeldismálum. Þarna koma
greinilega i ljós margháttaðir erf
iðleikar, sem ísland á við að
stríða vegna fólksfjölgunarinn-
ar. 1930 voru á landinu rúmlega
100 þúsund manns, 1960 voru
íbúar landsins um 180 þúsund
og gert er ráð fyrir, að þeir
losi 200 þúsund gxið 1970 og ár-
ið 2000 verði þeir komnir yfir
400 þúsund. Á sama tima er fólks
fjölgun í nágrannalöndum okkar
svo til engin.
— Hefur kennslustofum fjölg-
að mikið hjá ykkur þessi síð-
ustu ár?
— Á síðastliðnum tíu árum
hefur stofum fjölgað um rúm-
lega 120. Árið 1956—1957 vorum
við með 163 kennslustofur og
höfðum þá 61% nemenda á
hverja stofu, en síðastliðið ár
voru stofurnar orðnar 286 og þótt
nemendum hafi fjölgað á þessu
tímabili um rúmlega þrjú þús-
und, þá eru nú 46 nemendur á
stofu. Gert er ráð fyrir, að á
næstu árum fjölgi stofum meir
heldur en aukningu nemur.
Aukningin á kennslustofufjölda
er því um 80% þessi tíu ár.
— Er skólaskyldan svipuð á
Norðurlöndum?
— Það munar ekki miklu.
Danmörk er með 7 ára skóla-
skyldu, en hinar þjóðirnar eru
með 8 og 9. Við hér á íslandi
erum með 8 ára skólaskyldu, en
hér í Reykjavik skiptir þetta
ekki svo miklu móli, því að yfir
90 og 95% af átta og níu ára
bekkjum, þ.e.a.s. 15 og 16 ára
unglingum, í skólum. Skóla-
skyldan virðist ekki lengur hafa
mikil áhrif. Þörfin á skólanámi
virðist svo augljós nemendum og
ungu fólki, að það sækir eftir
því.
— Nokkrar nýjungar sérstak-
ar frá Norðurlöndunum?
— Margt nýtt hefur borið á
góma. Það má kannski benda
sérstaklega á, að í Stokkhólmi,
er gert ráð fyrir að setja upp
sérstaka tilraunastofnun fyrir
skólana þar. Svo er háttað í
Stokkhólmi, að allt skólastig frá
fyrsta bekk barnaskóla og upp
til loka menntaskóla er orðin
ein heild og fellur undir Stokk-
hólmsborg, og þeir hafa nú feng-
ið heimild til þess að reisa eða
setja á stofn sérstaka tilrauna-
stofnun og hafa íengið til þess-
arar stofnunar, til að byrja með,
eina milljón sænskra króna og
gera ráð fyrir að fá aukið fjár-
magn til hennar eftir því sem
tímar líða. Telja þeir þetta þýð-
ingarmikið spor í áttina til þess
að nýta sem bezt kennslukrafta
og gera sér sem bezta grein fyrir
menntunarþörf nemendanna.
— Ég sé á dagskránni að það
er minnst á að hefja skólagöngu
fyrr?
— Já, það eru víða raddir
uppi um það, að ef til vill væri
eðlilegra a taka börnin yngri í
skólana, þó eru um það skiptar
skoðanir. Hins vegar eru gerðar
tilraunir, t.d. í Danmörku, með
að hafa nokkurs konar leikskóla-
bekki í barnaskólunum, eða í
tengslum við þá, þar sem yngri
börn eru tekin í leikkennslu,
ekki tekið í starf neitt úr nánis-
skrá barnaskólanna, heldur er
höfuðmarkmiðið með þessari
starfsemi að skapa góðar skóla-
venjur með hinum ungu nem-
endum og auka á skólaþroska
þeirra með heilbrigðu starfi í
tengslum við skólann.
— Þið hafið líka rætt um af-
brigðileg börn, hvað er um þau
mál að segja?
— í öllum löndum eru ýmsar
deildir fyrir afbrigðileg börn,
t.d. þau, sem eru sjóndöpur eða
heyrnardauf, þau sem eru fötluð
eða lömuð, þau sem eiga erfitt
með lestrarnám og svo frv. Víð-
ast er stefnt að því að fækka
þessum bekkjum eftir föngum,
gerðar eru tilraunir með að láta
börnin vera í venjulegum bekkj-
um. í Gentofte t.d. hefur þetta
verið reynt núna síðustu tvö ár-
in og gefizt mjög vel, foreldr-
arnir eru hlynntir þessu og vilja
gjarnan hafa börnin í almenn-
um bekkjum. Ef þetta tekst
ekki, verður auðvitað að setja
börnin í sérbekki. Sums staðar
er þessi starfsemi á vegum ríkis-
ins, en annars staar á vegum
sveitarfélaganna, sérstaklega þar,
sem er um stærri borgir að ræða.
— Hvar verður fræðslustjóra-
mót næst?
— Næsta fræðslustjóramót
verður skipulagt af Frederiks-
berg og Gentofte. Fræðslustjór-
amir þar eru alltaf saman um
fræðslustjóramót og eru þess
vegna tvö mót i Danmörku á
móti hverju einu á hinum Norð-
urlöndunum.
TÍMARITIÐ „Birtingur" hefur
nú komið út í tíu árgöngum, og
kom tiundi árgangur á markað-
inn fyrir skömmu, ailur í einni
bók, sem er samtals 154 blaðsíð-
ur í stóru broti, hver síða tví-
sett. Þessi afmælisárgangur er
fjölbreyttur að efni, bæði inn-
lendu og erlendu, og er þar
margt nýstárlegt og girnilegt til
fróðleiks eins og oft áður.
Af innlendu efni má nefna „Af
minnisblöðum málara“ eftir Hörð
Ágústsson, þar sem hann heldur
áfram að segja frá gömlum ís-
lenzkum húsum og sýna lesand-
anum þau með mörgum ágætum
ljósmyndum og teikningum. Þessi
greinaflokkur Harðar er merki-
legt framlag til íslenzkrar menn-
ingarsögu og rannsóknir hans
brautryðjandaverk sem eflaust
verður undirstaða allra framtíð-
arrannsókna á sögu íslenzkrar
byggingarlistar.
Atli Heimir Sveinsson, sem
nú hefur tekið sæti í ritstjórn
„Birtings“, skrifar grein um tón-
verkið „Sonorities“ og höfund
þess, Magnús Blöndal Jóhanns-
son. Tónverkið er síðan birt í
heild, og mun það vera nýjung
í íslenzku tímariti. Þá eru í rit-
inu tveir nýir íslenzkir leikþætt-
ir, „Samstilling — eða Helgi-
stund fyrir skattgreiðendur“ eft-
ir Odd Björnsson og „Athöfn í
kirkjugarðinum" (útvarpskom-
idía) eftir Bjarna Benediktsson
frá Hofteigi.
Thor Vilhjálmsson á í ritinu
greinar um Tsékoff og Davíð
Stefánsson ásamt smásögu sem
hann nefnir „Kappar Hamilkars
konungs". Þorvarður Helgason
skrifar ítarlega grein um „Leik-
hús nútímans“, Bryndís Schram
skrifar um Jean-Paul Sartre og
Jón Óskar greinina „Gagnrýn-
andi á villigötum". Jón frá Pálm
holti skrifar ritdóma um „Leik-
föng leiðans" og „Blómin í ánni“.
Af íslenzkum ljóðum má nefna
„Davíð Stefánsson in memoriam"
eftir Einar Braga, „Menn safns-
ins“ eftir Steinar Sigurjónsson
og „Tristranskvæði" gamalt is-
lenzkt danskvæði.
Erlent efni.
Af erlendu efni í ritinu er
fyrst að nefna fjöimargar ljóða-
þýðingar, Jón óskar hefur þýtt
„Óbundið ljóð um Síberíulestina
og Jóhönnu litlu frá Frakklandi"
eftir franska skáldið Blaise
Cendrars, og skrifar jafnframt
inngang um höfundinn. Ennfrem
ur hefur Jón óskar þýtt ljóðið
„Mannleg viðleitni" eftir
Jacques Prévert. Baldur Ragn-
arsson hefur þýtt þrjú Ijóð eftir
gríska skáldið Konstantínos
Kavafis (1868—1933), og Geir
Kristjánsson hefur þýtt tvö
kvæði eftir Manuel Bandeira,
ásamt ljóðunum „Speglanir“,
eftir Erik Lindegren og „Sumar-
friður“ eftir Harry Martinson.
Loks hefur Jón úr Vör þýtt ljóða
syrpuna „Garður ásta“ eftir
Franz Toussaint.
Af öðru erlendu efni má nefna
söguna „Okkar á milli, svarti
bróðir" eftir Arnoldo Palacios,
í þýðingu Andra ísakssonar, og
kafla úr endurminningum
Ehrenburgs í þýðingu Geirs
Krist j ánssonar.
EINSDÆMI A
NORÐURLÖNDUM
í tilefni af 10 ára afmæli
„Birtings“ boðaði ritstjórnin
fréttamenn á fund sinn á mánu-
daginn, og hafði Thor Vilhjálms-
son orð fyrir henni. Kvað hann
ritið þannig til komið, að nokkr-
ir ungir áhugamenn hefðu hver
í sínu horni verið með ráðagerð
ir um útgáfu tímarits, frétt hver
af öðrum og ákveðið að taka
höndum saman. í öndverðu voru
ritstjórarnir sex: Einar Bragi,
Geir Kristjánsson, Hannes Sig-
fússon, Hörður Ágústsson, Jón
Óskar og Thor Vilhjálmsson, en
þeir Geir og Hannes hættu. Geir
er eftir sem áður ötull liðsmað-
ur ritsins, en Hannes hefur
flutzt úr landi. Thor kvað sjónar
mið stofnendanna hafa verið
ólík í mörgum greinum, en þeir
hefðu samt átt nógu margt sam-
eiginlegt til að geta unnið sam-
an. Markmiðið sagði hann hafa
verið að koma af stað frjálsu og
algerlega óbundnu tímariti i
landinu, þar sem umræður gætu
farið fram án tillits til flokka
eða annarra hagsmunahópa.
Kvað hann róðurinn oft hafa
verið erfiðan, þar sem „Birt-
ihgur" hefði aldrei átt neinn
fjárhagslegan bakhjarl. Mundi
það vera einsdæmi á Norðurlönd
um nú, að út væri gefið tíma-
rit án stuðnings frá útgáfufyrir-
tækjum eða öðrum fjársterkum
aðiljum.
Thor kvað mikla bjartsýni
ríkjandi í ritstjórninni, og væri
ætlunin að yngja upp ritið með
nýjum mönnum í ritstjóm og
samstarfshópi. Atli Heimir Sveina
son væri einn hinna nýju liðs-
manna. Hann kvað megintilgang
„Birtings" frá upphafi hafa verið
þann að víkka sjóndeildarhring-
inn, kynna það sém gerðist er-
lendis og sýna vaxtarbroddinn
í íslenzkum listum. Vegna mikils
annríkis útgefenda hefði orðið
hlé á útgáfu ritsins um sinn, en
nú væri sem sé komið stórt og
fjölþreytilegt hefti, og von væri
á nyjum árgangi með haustinu,
Framihald á bls. 19
Willicam Thomafe Möller
Minningarorð
Fæddur 12. marz. 1914.
Dáinn 19. júlí 1965.
Kveðja frá skólabróður.
VIÐ fundum það fyrst í fyrra,
þegar við hittumst fyrir norðan
á þrjátíu ára stúdentsafmðeli okk-
ar frá Menntaskólanum á Akur-
eyri, hve samrýndur hópurinn
okkar var og hve vænt okkur
öllum þótti hver um annan.
i Þrjátíu ára aðskilnaður hafði
ekki rofið vinarböndin, sem hnýtt
voru í sex vetra bekkjarsetu við
j súrt og sætt og sitthvað á milli.
Hrókur fagnaðarins í fyrra var
! Willi okkar og bezt allra hafði
hann varðveitt minningar um
(einstaka viðburði skólaáranna.
En skjótt skipast veður. Nú hef-
ur hann snögglega horfið af vett-
vangi okkar til landanna hinu
megin. Þetta skeði of fljótt að
okkar viti, einkum vegna litlu
barnanna hans, sem ekki fá leng-
ur notið góðs og göfugs föðurs.
En vegir Drottins eru heilagur
akur.
| William Thomas Möller fædd-
I ist á Akureyri árið 1914, sonur
Christians L. Möllers, síðar lög-
regluþjóns á Siglufirði og konu
hans Jónu Sigurbjargar Rögn-
valdsdóttur, ættaðrar úr Skaga-
firði. Stúdentsprófi lauk hann
frá Menntaskólanum á Akureyri
1934, kennaraprófi frá Kennara-
skóla íslands og prófi í forspjalls
vísindum frá Háskóla íslands ár-
ið 1937, dvaldi í Danmörku við
framhaldsnám árin 1949-50,
kennari við barnaskólann á
Siglufirði 1937-49, en við Skóga-
skóla undir Eyjafjöllum frá 1950
til dauðadags. Þannig er yfir-
borðssaga hans skráð á bókum.
En William Möller átti dýpri
sögu, sem hér verður ekki rakin.
Hann ver sviphreinn og einkar
geðugur maður, sem í svip sínum
bar öll merki heiðarleikans og
góðmennskunnar. Hann var alla
tíð feitlaginn maður og hefur
það sérkenni hans vafalítið vald-
ið ótímabæru fráfalli hans. 1
huga mínum var Willi okkar
einhver sú bezta sál, sem ég hefi
mætt í minni ferð. Hollvættir
iandsins okkar vaki yfir ferðinni.
William Möller var góður íslend-
ingur.
Eiginkonu, frú Guðrúnu Sig-
urðardóttur, og blessuðum litlu
börnunum þeirra votta ég samúð
bekkjarbræðra hans og bið þeim
huggunar í djúpri sorg.
Stefán Bjarnasoo.