Morgunblaðið - 24.07.1965, Blaðsíða 10

MORGU N BLADIÐ
r
Laugardagur 24. júlí 1965
. 10
Sír Alec Douglas-Home segir af sér
vegna gagnrýni flokksmanna sinna
FRÁFARANDI form. brezka
íhaldsflokksins, Sir Alec
Douglas-Home, tók við for-
mennsku flokksins og em-
bætti forsætisráðherra Bret-
lands af Harold Macmillan í
október 1963. Flokkurinn var
í öldudal, er forsætisráðherra
skiptin urðu og mikilvægt að
vel tækist um val eftirmanns
Macmillans, þar sem þing-
kosningar stóðu fyrir dyrum.
Douglas-Home tókst ekki að
leiða íhaldsmenn fram til sig
urs, en hann sýndi fádæma
kjark og hugrekki í kosninga-
baráttunni. Þegar hann tók
við formennsku thaldsflokks-
ins, sýndu skoðanakannanir,
að Verkamannaflokkurinn
hafði mun meira fylgi, en þeg
ar að kosningunum kom var
mjög tvísýnt um hver fara
myndi með sigur af hólmi.
Sem kunnugt er, sigraði
Verkamannaflokkurinn með
naumum meirihiuta.
Þótt talið sé, að Sir Alec
hafi átt mestan þátt í því,
að íhaldsflokkurinn fór ekki
hrakfar'T í kosningunum, tók
brátt að bera á gagnrýni í
hans garð meðal flokksmanna
hans. Þótti hann ekki sýna
stjórninni nægilega hörku á
þingi. Að undanfömu hefur
verið þrálátur orðrómur á
kreiki um að hann myndi
segja af sér, og sá orðrómur
varð að veruleika á fimmtu-
dagskvöldið.
Þegar Sir. Alec skýrði frá
ákvörðun sinni sagði hann, að
hann gæti ekki gegnt for-
mennsku áfram vegna þess
að gagnrýni flokksmanna
hans, sundurþykkja og ósam-
lyndi, gerði honum ókleift að
halda þeim aga og einingu,
sem nauðsynleg vær'
Þegar Sir Alec tók við em-
bætti forsætisráðherra afsal-
aði hann sér, sem kunnugt
er, lávarðstigninni, en áður
var hann Home iávarður.
Frá því að Salisbury lávarð
ur myndaði stjórn 1895 hafa
það verið óskráð lög, að for-
sætisráherra gæti ekki setið
í lávarðadeildinni. En nokkr
um mánuðum áður en Sir.
Alec tók við embætti voru
samþykkt lög, sem heimila
aðalsmönnum að afsala sér
titlum sínum ævilangt, ef
þeir óska. Skömmu eftir að
Sir. Alec afsalaði sér lávarðs
tigninni var hann i framboði
við aukakosningar í kjör-
dæmi í Skotlandi, fór með sig
ur af hólmi og tók sæti í
neðri málstofunni.
Sir Alec, sem nú er 62 ára,
hefur verið stjórnmálamað-
ur í 28 ár, en sæti í ríkis
stjórn tók hann ekki fyrr ei
fyrir nokkrum árum, er hanr.
varð samveldismálaráðherra.
Þótt hann gegndi því embætti
af miklum dugnaði og hefði
verið ötull leiðtogi lávarða-
aeildarinnar fré 1957, þekktu
fáir Bretar nafn hans, þegar
hann tók við embætti utan-
ríkisráðherra af Selwyn
Lloyd 1960. Mörgum þótti ó-
hæfa, að utanríkisráðherrann
skyldi sitja í lávarðadeildinni
og komast þannig hjá hinum
hörðu umræðum í neðri mál-
stofunni. Voru flestir þeirrar
skoðunar, að Macmillan, þá-
verandi forsætisráherra hefði
valið litlausan já-mann í em-
bættið og Hugh Gaitskell
sagði t.d.: „Utanríkisráðherr-
ann er ekkert annað en leik-
brúða“. En brátt kom á dag-
inn, að Home var húsbóndi á
sínu heimili. Hann vakti undr
un hinna langþjálfuðu undir-
manna sinna í ráðuneytinu
vegna dugnaðar, glögg-
skyggni og ekki sízt kímni-
gáfu sinnar. Hann sýndi Rúss
um þegar mun meiri festu en
Macmillan hafði gert, en
Gromyko hafði samt slíkar
mætur á honum, að hann
rabbaði við hann á ensku,
þegar þeir voru einir.
Þingmenn Verkamanna-
flokksins sökuðu Home um
einstengingslegan and-komm-
únisma, en hann hefur jafnan
verið reiðubúinn að ræða
málin, ef nokkur von er um
að unnt sé að leysa þau.
— ★ —
Sir Alec stundaði nám í
Eton og Oxford. Skólabræður
hans í Eton minnast þess að
hann var afbragðsgóður cric-
ket-leikari og vann frægan
sigur í þeim leik í milliskóla-
keppni 1922. Hinn frægi rit-
höfundur, Cyril Connolly, sem
var skólabróðir hans segir, að
hann hafi boðið af sér góðan
þokka, verið umburðarlyndur
og syfjulegur drengur, sem
alltaf hafi fengið alla hluti
fyrirhafnarlaust upp í hend-
urnar, jafnvel velþóknun
kennaranna og aðdáun skóla-
bræðranna. Connolly segir, að
á 18. öld hefði Home orðið
forsætisráðherra innan við
þrítugt.
Eftir skólavistina í Eton,
Sir Alec Douglas-Home.
þar sem skólastjórinn kvað
hann metnaðarlausasta ungl-
ing, sem hann hefði fyrir hitt,
hélt Home til Oxford og lagði
istund á sögu og lögfræði.
iHann fékk snemma áhuga á
stjórnmálum og 1929 var hann
í framboði fyrir íhaldsflokk-
inn í Coatbridge, en komst
ekki að. Tveimur árum síðar
bauð hann sig fram í hinu fá-
tæka kolanámuhéraði Lamark
og náði kosningu. Hélt hann
sætinu til 1945, en beið þá
ósigur í kosningum. Hann
bauð sig aftur fram í hérað-
inu 1950 og sigraði, en 1951
tók hann sæti föður síns í
lávarðadeildinni og varð 14.
jarlinn af Home.
Fyrstu fjögur árin, sem
Home átti sæti í neðri mál-
stofunni, vann hann mikið að
málefnum Skotlands, en 1937
varð hann einkaritari Nevilles
Chamberlains. Þegar styrjöld-
in skall á gekk hann í herinn,
en eftir nokkurra mánaða her-
þjónustu fékk hann berkla í
bakið og varð að liggja tvö ár
í sjúkrahúsi. Þau ár urðu hon-
um mikilsverð því að þá tók
hann að lesa fyrir alvöru, og
einkum kynnti hann sér rit
Marx og Lenins til „þess að
reyna að gera sér grein fyrir
markmiðum Rússa. — Þegar
hann útskrifaðist úr sjúkra-
húsinu tók hann sæti á þingi
á ný og það er í minnum haft,
að hann andmælti Churchilí
þegar hann hrósaði Stalín
fyrir loforð um að virða
landamæri Póllands eftir
styrjöldina. Það kom fljótlega
á daginn, að Home hafði á
réttu að standa. Hann hefur
jafnan lagt áherzlu á, að
menn verði að gera sér grein
fyrir því, að Rússar leggi ann-
an mælikvarða á hlutina og
hafi önnur siðgæðissjónarmið
en Vesturveldin. Þetta sé
nauðsynlegt, eigi að vera unnt
að komast hjá endalausum
erfiðleikum, misskilningi og
vonbrigðum.
Áður en Sir Alec varð for-
sætisráðherra, bjó hann með
fjölskyldu sinni á hinu gamla
feðraóðali Hirsel við Cold-
stream og lifði íburðarlausu
lífi. Ókunnugir gátu haldið,
að húsbóndinn yrði að horfa
í hvern eyri, en staðreyndin
er sú, að hann er margfaldur
milljónaeigandi.
Kona Sir Alees, Elizabeth,
er dóttir fyrrverandi skóla-
stjóra hans í Eton (hún man
ekki eftir honum úr skólan-
um). Þau eiga þrjár uppkomn-
ar dætur og einn son um tví-
tugt, Dunglass lávarð. Hann
mun erfa titlana, sem faðir
hans afsalaði sér, ef hann ætl-
ar ekki að verða forsætisráð-
herra líka.
Home-ættin er mjög gömul
og hefur verið vellauðug frá
því að Vilhjálmur Skotakon-
ungur gaf á 13. öld einum for-
föður Sir Alecs miklar landar-
eignir fyrir auðsýnda holl-
ustu. Á næstu öldum jukust
eignir fjölskyldunnar og marg
földuðust, að nokkru leyti með
nýjum ættartensglum, og að
lokum urðu jarlarnir af Home
helztu landdrottnar í Suður-
Skotlandi. Árið 1913 fékk fjöl-
skyldan um r8 þúsund sterl-
ingspunda arð af eignum sín-
um. Og það leikur enginn vafi
á því, að ætt Sir Alecs var sú
auðugasta í Skotlandi fyrir
hálfri öld, þegar hann var 10
ára drengur og hafði mestan
áhuga á silungsveiðum og
fiðrildasöfnun.
Mikinn hluta tekna sinna
hafði Home-ættin af kolanám-
um, en þær missti hún 1946,
þegar námurnar voru þjóð-
nýttar og hún varð, þegar
1918 að selja landareignir og
ættardýrgripi, því að greiða
þurfti gífurlegan erfðafjár-
skatt þegar 12 jarlinn af Home
og kona hans létust bæði í
sama mánuði það ár. Þegar
faðir Sir Alecs lézt 1951, hafði
einkahlutafélag verið stofnað
til þess að hafa umsjón með
landareignunum og fjármála-
félögum verið falin umsjón
lausafjár og annarra eigna.
Reikningar þessara félaga eru
leynilegir, og er því ókleift að
fá upplýst hve auðugur Sir
Alec er nú, en víst er að eign-
ir hans eru miklar, þótt stór
skörð hafi verið höggvin í
þær. Bent er á hina gífurlegu
verðhækkun, sem orðið hefur
á jörðum í Bretlandi undan-
farin ár.
Sir Alec hefur aldrei þurft
að vinna sér inn fé eða reka
fjármálastarfsemi, en það hef-
ur orðið hlutverk fjölmargra
landeigenda á síðari árum. En
fjármálahyggindi virðast ætt
hans í blóð borin, og hún hef-
ur verið laus við þann oflát-
ungshátt, sem orðið hefur
mörgum auðmönnum að falli.
Sir Alec gæti veitt sér hvern
þann munað, sem heimurinn
hefur upp á að bjóða og falur
er fyrir jarðneskan auð, en í
frístundum sínum kýs hann
helzt að fara upp í sveit til
silungsveiða með litla flugu-
stöng um öxl.
Afmælisrit
Jónasar
Jónssonar
frá Hriflu
SÝ SLUNEFND Þingeyjarsýslu
ákvað á fundi sínum í vor að
gefa út afmælisrit til heiðurs
Jónasi Jónssyni frá Hriflu, en
hann varð áttræður 1. maí s.l.
Var Jónasi Kristjánssyni frá
Fremstafelli -falið að annast rit-
stjórn verksins. Undirbúningi er
senn lokið, og mun ritið koma
út í næsta mánuði.
í ritinu verða eftirtaldir þætt-
ir: 1. Ævisaga Jónasar Jónsson-
ar eftir Jónas Kristjánsson. —
2. Stjórnmálasaga Jónasar Jóns-
sonar, eftir Aðalgeir Kristjáns-
son. — 3. Úrval greina, sem rit-
aðar hafa verið um Jónas Jóns-
son á ýmsum tímamótum ævi
hans. — 4. Skrá yfir bækur, rit-
aðar og blaðagreinar, sem Jónas
Jónsson hefur skrifað.
Afmælisritið verður 12—15
arkir að stærð, prentað á vand-
aðan pappír og myndum prýtt.
Áskriftarlistar liggja frammi í
Fræðsludeild SÍS og á afgreiðslu
Tímans, Bankastræti 7, Reykja-
vík. Einnig geta þeir, sem hug
hafa á að eignast ritið, snúið
hvert sem þér fariöhvenær sem þér farið
hvernig sem þérferðist
ALMENNAR
TRYGGINGAR"
SIMI1/700
ferðaslysatrygging
sér til Jónasar Kristjánssonar,
Sunnubraut 6, Kópavogi (Sími
41758).
Leiðréltiny
ÞAÐ var ranghermt hér í
blaðinu í gær, að Pétur Péturs-
son forstjóri væri formaður
Kísiliðjunnar h.f. Formaður er
Magnús Jónsson fjármálaráð-
herra og aðrir í stjórn Pétur
Pétursson forstjóri, Stefán
Stefánsson bæjarverkfræðingur
á Akureyri, Karl Kristjánsson.
alþingismaður og Hollendingur-
inn C. H. Costering. Hins vegar
hefur Pétur Pétursson haft með
höndum stjórn undirbúnings-
framkvæmda við væntanlega
kísilgúrverksmiðju við Mývatn.
Eldur í
nýbyggingu
í GÆRDAG kom upp eldur !
haugi af afgangsplasti í kjallara
nýbyggingar nr. 37 við Hraun-
tungu í Kópavogi. Slökkviliðið
í Reykjavík kom á vettvang og
slökkti eldinn fljótlega. Skemmd
ir urðu á uppistöðum og móta-
timbri undir plötu 1. hæðar. Tjón
ið mun þó ekki mjög mikið.
Talið er að eldurinn hafi kvikn
að af völdum barna.
AXIIUIiIÐ
að borið saman við útbreiðslu
er langtum odýrara að auglýsa
í Morgunblaðinu en öðrum
biöðum.