Morgunblaðið - 16.08.1974, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. AGUST 1974
17
fyrr en í dögun — og á daginn
hef ég ekki getað sofið. Eg het
hvílt mig að meðaltali tvo tíma
á sólarhring og nú er ég líka
búinn að vera. En ég ætla að
fara hingað aftur í október, ég
get varla beðið eftir því.“ Ég
vakti hann f Aþenu, og svo
vakti hann mig yfir ölpunum.
En það er ekki allt, sem sýn-
ist, á Kýpur, þaðeröllum ljóst,
sem eitthvað hafa fylgzt með
málum þar. Fyrr á árum, þegar
ég var blaðamaður hjá Morgun-
blaðinu, var ég löngum í er-
lendum fréttum og fékk minn
skerf af Kýpurfréttum og
greinum. EOKA var þá upp á
sitt bezt og Grivas fór huldu
höfði. Eg var alltaf að furða
mig á því hve Bretunum, gráum
fyrir járnum, gekk erfiðlega í
viðureigninni við EOKA-skæru-
liðana, því hvorki er eyjan stór
gera lftið úr ágreiningi og erfið
leikum, en þegar tekst að kafa
dýpra, er aftstaðan til Tyrkj-
anna (18% íbúanna) í rauninni
hatursfull. Segja má, að varla
hafi við Miðjarðarhaf verið
þjóðir eða valdsmenn, sem ein-
hvers máttu sín, að þeir hafi
ekki ráðið Kýpur einhverntíma
á umliðnum öldum og árþús-
undum. En þessi hellenski
kjarni, sem mun hafa komið til
Kýpur frá Pelopsskaga 12—14
hundruð árum fyrir Krist, hef-
urlifað þetta allt — í gegnum
súrt og sætt — og tilfinninga-
tengslin við Grikkland hafa
aldrei rofnað þótt ekki væri
alltaf mikill samgangur. Tyrkir
eru tiltölulega nýlega komnir
til sögunnar, þeir sölsuðu eyj-
una undir sig fyrir 400 árum, og
þessi tyrkneski minnihluti er
afkomendur þeirra landvinn-
ingamanna. Grikkjunum finn-
Það var svei mér gott að við
vorum sloppin út áður en
ósköpin dundu yfir. Svo sann-
arlega hvarflaði það ekki að
mér við brottförina í steikjandi
sólskini og mollu á sunnudags-
morgni í júní, að flugvöllurinn í
Nikosíu og gulu hæðarkollarnir
umhverfis yrðu veittvangur
vopnaviðskipta á næstu dögum,
þótt jafnan megi við öllu búast
á þessum slóðum. Að vfsu voru
öryggisráðstafanir með mesta
móti, nákvæm leit i farangri og
á fólki — og umhverfis
Trident-þotuna frá Cyprus Air-
ways stóðu hermenn með rifla á
maganum. En þetta er sjálfsagt
ekki meira en tíðkazt hefur í
flughöfnum í Iöndunum fyrir
botni Miðjarðarhafs og næsta
nágrenni á undanförnum árum,
því aldrei er að vita hvar þessir
flugvélaræningjar skjóta upp
kollinum.
Annars staðar á Kýpur var
ekki hægt að merkja á yfirborð-
inu neinar sérstakar ráðstafan-
ir vegna spennunnar milii
Grikkja og Tyrkja út af auð-
lindum Eyjahafs. Hermenn
sáust ekki víða á ferli, fólkið
var glaðvært og alúðlegt — og
gæzluliðar Sameinuðu þjóð-
anna sátu i frítímum á
gangstéttaveitingastöðunum,
drukku bjórinn sinn og röbb-
uðu. Sænskir strákar úr gæzlu-
liðinu við Súezskurðinn koma
til Kýpur í frí og njóta þess
heldur betur að losna úr sand-
auðninni og komast í „menn-
inguna". Mér fannst þetta allt
hálfgerðir unglingar, og ég ef-
aðist um, að þeir loftuðu allir
byssunni sinni. Jafngott, að
þeir þurfi ekki oft að gripa til
hennar.
Það var ákaflega ánægjulegt
að heimsækja Kýpur. Fallegt
land, sem á mikla sögu og er
allt fullt af minjum — jafnvel
svo, að sagt er í gamni, að mað-
ur eigi helzt ekki að róta upp
jarðveginum með fætinum, því
þá lendi maður á fornleifum.
Og viðmót fólksins er mjög
þægilegt, andrúmsloftið hvað
það varðar ekki ósvipað og f
Grikklandi. Nú, veðrið var
dýrðlegt, enda vatnsskorturinn
eitt af höfuðvandamálum þar f
landi. Kýpur hefur stundum
verið nefnd aldingarður
Miðjarðarhafs, og maturinn er
þar ekki aðeins góður og fjöl-
breyttur, heldur er lfka
skemmtilegt að borða hann, því
hér gætir áhrifa þriggja heims-
álfa. Og svo eru það vínin, sem
mér finnast óvíða betri. Þetta
eru þær hliðar tilverunnar sem
snúa — eða öllu heldur sneru
— að hinum venjulega ferða-
manni, enda sagði brezkur
strákur, sessunautur okkar á
heimleiðinni, við mig þegar við
komum okkur fyrir í þotunni:
„Viltu vekja mig þegar við
komun til Aþenu. Ég hef verið
hér í þrjár vikur og það hefur
verið svo skemmtilegt að lifa,
að ég hef aldrei komizt í rúmið
Israelsmennina. Grikkjum og
Tyrkjum má líkja saman á svip-
aðan hátt. Við vinnum, við þor-
um, við höfum atvinnurekstur-
inn, við eigum húsin — líka þau
sem Tyrkirnir búa í. Þeir eru
letingjahundar og vinna ekki ef
þeir eiga einn pening í vasan-
um. Þeir eru gungur, hlaupa
með hausinn undir hendinni f
felur, ef eitthvað bjátar á. Auk
þess eru þeir sóðar og svfn og
kunna enga mannasiði." Annar
sagði: „Einn Grikki getur sigr-
að heila herdeild Tyrkja af því
að Tyrkir eru gungur og ræflar.
Við kærum okkur ekkert um þá
hér á Kýpur, og fyrr eða síðar
munum við útrýma þeim. Við
komumst ekki hjá því.“
Leigubflstjóri einn, með ör í
andliti, svaraði þegar ég spurði
hvort hann væri EOKA-maður
og hefði fengið þennan áverka í
bardaga: „Já, ég barðist gegn
Bretum og drap með eigin
hendi nokkur hundruð í það
heila. Við vorum einu sinni
fjórir EOKA-skæruliðar, sem
útrýmdum næstum 450 manna
brezkum herflokki f Kýreneu-
fjöllum. Við króuðum þá af í
kvos f hæðunum og þeir vissu
aldrei hvaðan skotin komu,
héldu að við værum heill her. í
rólegheitum felldum við þá
einn af öðrum, þeir höfðu ekk-
ert að segja í okkur."
Og hvað fannst honum um
Bretana núna, þeir hafa her-
stöðvar á eyjunni og eru um
allt?
„Þetta var stríð, við unnum;
nú er þetta allt í lagi. Bretar
eru ágætis náungar. Þeir mega
vera, en við þurfum að losna
við Tyrkina." Svo bar hann
höndina upp að hálsinum, gerði
snögga hreyfingu þvert yfir
barkann — og sagði um leið:
„Hausarnir fjúka af Tyrkjun-
um næst þegar við fáum tæki-
færi. Það tekur ekki nema
nokkrar klukkustundir að kalla
gamla EOKA-kjarnann saman,
og þá þurfa ýmsir að biðja fyrir
sér.“
Hluti af höfninni f Kyrenfu þar sem Tyrkir gengu á land. Hér sést vestur með ströndinni og tii hlfða
Kyrenfufjalla.
(þriðja stærsta í Miðjarðar-
hafi) né vaxin miklum skógum.
Þá leið varla svo dagur að
brezkum herflojckum væri ekki
gerð fyrirsát. Þeir misstu svo
og svo marga menn, eða voru
næstum þurrkaðir út — og
tfmasprengjur sprungu um allt.
Nikosía, Famagusta, Limassol,
Kýrenfa — allt voru þetta
kunnugleg nöfn — og allt síðan
eyjan fékk sjálfstæði 1960 hef
ég verið að gæla við þá hug-
mynd að fara í heimsókn og
skoða þetta land, sem mér
fannst ég þegar þekkja allvel.
A bak við bros og mildan
hlátur grískættaðra Kýpurbúa
(sem eru 80% íbúanna) leynist
oft mikið hatur. Þeir eru ekki
allir fúsir til að ræða málin,
ast Tyrkirnir vera gestir, sem
ættu að vera farnir heim fyrir
löngu og eigi í rauninni ekki
rétt til neins á Kýpur, þótt allir
geri sér grein fyrir því, að
pólitísk lausn hljóti að fela í sér
réttindi þeim til handa, a.m.k. í
orði. En uppruninn myndaði
varla þetta óbrúanlega bil, ef
„karakter“-einkenni væru ekki
jafn ólík og raun ber vitni. Lífs-
viðhorfin, trúarbrögð og menn-
ingarleg viðhorf — hin bornu
sérkenni stofnanna, sálarinnar,
virðast hvorki geta runnið sam-
an sé sætzt.
„Tyrkir eru aumingjar, barb
arar, skíthælar," sagði einn
Grikki við mig, þegar hann
fékkst loks til að ræða málið í
einlægni. „Sjáðu Arabana og
Þegar ekið er frá Nikosíu yfir
fjöllin og til Kýreníu á norður-
ströndinni þar sem Tyrkir
gengu á land á dögunum, skilur
maður vel hversvegna Bretarn-
ir gátu ekki upprætt skæruliða-
sveitirnar — og saga leigubíl-
stjórans verður ljóslifandi. Frá
gulsviðinni sléttunni á mið-
hluta eyjarinnar er lagt á bratt-
ann og farið um ótal fjallaskörð
með gnæfandi tignarleg fjöll og
háa hóla allt umhverfis. Ríkj-
andi í litum eru gulur jarðveg-
ur og gráir klettar, og fjalls-
hlíðarnar eru alsettar brúskum
einhverskonar kaktusa og harð-
gerðra trjátegunda, sem komast
af með litinn raka. Hér er auð-
velt að leynast og líklega miklu
betra að stunda skæruhernað
KOMIÐ VIÐ Á KÝPUR:
HARALDUR J. Hamar,
ritstjóri, dvaldi um
tfma á Kýpur f sumar,
og kom heim skömmu
fyrir uppreisnina, sem
leiddi til innrásar
Tyrkja. Morgunblaðið
bað hann að skrifa
nokkrar hugleiðingar
um dvölina og ástandið,
eins og það var:
Þeir hugsa
Tyrkjunum
þegjandi
þörfina
en i skógum — þvi óvinurinn,
sem fer í stórum flokkum, er
berskjaldaður. En þegar komið
er yfir fjöllin og halla fer und-
an fæti niður að ströndinni,
verða umskiptin mikil, þvi hér
við hafið er meiri úrkoma, mik-
ill gróður, heillandi fegurð og
einhver mesta aldinrækt á Kýp-
ur.
Við gátum ekki farið stytztu
leið frá Nikosíu yfir til
Kýreniu, af því að sá vegur
liggur um hérað, sem einungis
er byggt Tyrkjum, — og þar eð
bílstjórinn og leiðsögumaður-
inn voru griskrar ættar, máttu
þeir ekki fara þá leið nema i
bílalest undir gæzlu sveita Sam-
Eftir Harald
J. Hamar
einuðu þjóðanna — og það er
aðeins tvisvar á dag, að þeim
lestum er hleypt í gegn, klukk-
an níu á morgnana og hálf tvö
síðdegis. Við vorum á ferðinni á
öðrum tima. Þarna er sam-
búðarvandamál þjóðarbrotanna
í hnotskurn. „Hér er allt rólegt
á yfirborðinu,“ sagði einn úr
gæzluliðinu við mig, þegar ég
tók hann tali á veitingastað i
Famagusta — „en ég er viss um
allt færi í bál og brand með
blóðsúthellingum og hörmung-
um, ef Sameinuðu þjóðirnar
færu með liðið héðan."
Það eru fyrst og fremst þessi
vandamál, sem vekja athygli
gestsins, en vandamálin eru að
sjálfsögðu langtum fleiri, því
ekki eru Grikkirnir allir sam-
mála um Enosis, þ.e.a.s. sam-
einingu við Grikkland. Þó hörð-
ustu EOKA-mennirnir vilji
ekki gefa neitt eftir í þessum
efnum, að þvi er virðist, eru
lika margir sem gera sér grein
fyrir, að Kýpur kæmist ekki
upp með að auka tengslin við
Grikkland öllu meir. Þetta hef-
ur líka áþreifanlega komið á
daginn á síðustu dögum. Og
þeir, sem fylkt hafa liði undir
merkjum Makaríosar, eru ekki
endilega allir jafn ánægðir með
þjóðhöfðingjann. Þvi var
fleygt, að hann væri ékki með
öllu heilagur í kvennamálum,
en samkvæmt bókstafnum á
biskupinn auðvitað að vera haf-
inn yfir holdlegar fýsnir. Ekki
eru heldur allir jafn ánægðir
með, að bæði vergldlegt og
kirkjulegt vald hefur verið
sameinað i hendi eins manns.
„Kirkjan er orðin hálfgerð
Mafía í fjármálaheiminum
hér,“ sagði einn Grikkinn.
„Þetta samspil hefur m.a. leitt
til þess, að fasteignaverð hefur
rokið upp úr öllu valdi.
Makarios hefur komið þvi til
leiðar, að kirkjan hefur getað
keypt jarðir og lóðir fyrir nán-
ast ekki neitt, síðan hafa fram-
kvæmdir verið skipulagðar af
hinu opinbera á þessum svæð-
um, og kirkjan síðan endurselt
til einstaklinga lóðirnar fyrir
okurfé." Hvergi er auðvelt að
þjóna tveimur herrum.
Framhald á bls. 21.