Morgunblaðið - 16.08.1974, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. AGUST 1974
23
Kristján Guðmundsson
bakarameistari, Flateyri
Þegar Jónas Hallgrímsson
kvaddi vin sinn Tómas Sæmunds-
son hinztu kveðju verður honum
spurning efst í huga. Hvers vegna
vill Guð reyna svo eftirlifendur,
svifta þá einmitt þessum manni, í
blóma lífsins; manninum, sem svo
fús var til að vinna samfélagi sfnu
allt til þarfa. Huggun hans er sú,
að sá sem kallaði, hafi þurft á
góðum liðsmanni að halda, og ætl-
að honum „meira að starfa Guðs
um geim.“
Þó að við vitum eins vel nú og
þá, að slíku kalli verðum við öll
einhvern tíma að gegna, þá fer
okkur eins og Jónasi forðum; við
spyrjum: hvers vegna, þegar ein-
hver er kallaður öllum að óvörum.
Kannski finnum við þá stund-
um til þess, að við hefðum gjarn-
an kosið að fá svigrúm til að
kveðja, þakka góða samfylgd —
eða greiða stóra skuld.
Tómas Sæmundsson hafði helg-
að heilli þjóð krafta sfna og unnið 1
stórvirki á skammri ævi. Aðrir
fórna minna samfélagi kröftum
sínum og telja aldrei eftir tfma né
fyrirhöfn til að verða samferðar-
mönnum sínum að þvf liði, sem
þeir mega. Það er kannski stigs-
munur á þessu tvennu, en naum-
ast eðlismunur. 1 báðum tilfellum
verður eftir opið skarð og ófyllt.
Tilefni þessara hugleiðinga er
sviplegt fráfall Kristjáns
Guðmundssonar bakarameistara
á Flateyri. Engan okkar sam-
ferðarmannanna mun hafa órað
fyrir því, að hann yrði frá okkur
kallaður jafnfyrirvaralaust og
raun varð á. Hverjum datt í hug,
að hann Kiddi bakari ætti ekki
langt líf fyrir höndum? Datt
kannski nokkrum í hug að hlífa
honum og hætta að ætlast til alls
af hans hálfu? Þó hefðu áreiðan-
lega allir, sem þekktu hann, verið
fdsir til þess, ef það hefði ein-
hverju mátt breyta. Sjálfur kunni
hann ekki að hlífa sér og hafði
heldur aldrei gert það.
Kristján var Breiðfirðingur að
ætt, en Vestfirðingur var hann
alla ævi. Hann var fæddur og
uppalinn á Patreksfirði, fluttist
ungur til Flateyrar, þar sem hann
lærði bakaraiðn, kvæntist og átti
síðan heimili til dauðadags. Á
Flateyri var þvi ævistarf hans
unnið og ekki með hangandi
hendi. Hann gegndi þvf nytsama
hlutverki að sjá heilu byggðarlagi
fyrir sínu daglega brauði, og þeg-
ar starfsbræður hans í nálægum
plássum voru fluttir suður, kom
það eins og af sjálfu sér, að hann
bætti störfum þeirra á sig, þar til
svo var komið, að hann þjónaði
allri Vestur-lsafjarðasýslu í þessu
efni. Stundum hafði hann mann
með sér f þvf starfi, en þegar þess
var ekki kostur, þá var brugðið á
það ráð að leggja harðara að sér.
Oft undraðist ég handatiltektir
hans og afköst, þegar hann gekk
að verki, og fannst það allt með
ólíkindum. Ég held hann hafi
skilað margra manna verki, ef á
þurfti að halda.
En í litlu byggðalagi verða þau
fleiri verkefnin en brauðstritið
eitt, sem hlaðast á herðar ein-
stakra manna. Kristján fór vissu-
lega ekki varhluta af því. Hann
var maður þeirrar gerðar, að
hann skoraðist ógjarnan úr leik,
ef til hans var leitað. Ég kann
ekki tölu þeirra verkefna, sem
honum voru falin í þágu samborg-
aranna og alls konar félaga, fyrr
og síðar, enda verða þau ekki
tíunduð hér. Mörg slíkra verka
eru þó þess eðlis, að þeir, sem
leysa þau af hendi, hljóta aðallega
vanþakklæti að launum í lifanda
lffi. Upptalning slfkra verka og
þakkirnar fyrir þau koma stund-
um sfðar, en út í þá sálma verður
ekki farið hér nema að mjög litlu
leyti.
Kristján var þeirri gáfu gæddur
að geta öðrum fremur komið fólki
f gott skap með gamanmálum á
góðri stund.
Hann var gamanleikari af Guðs
náð. Séu það mannkostir að geta
glatt aðra, komið mannsöfnuði til
að veltast um af hlátri, og ég ef ast
ekki um, að svo sé, þá var
Kristján Guðmundsson sannar-
lega mikill mannkostamaður. Það
hafa varla verið mörg skiptin,
meðan hann var búsettur á
Flateyri, að efnt væri til mann-
fagnaðar, án þess að hann væri
þar til kvaddur að skemmta fólki.
Og þetta var ekki bundið við Flat-
eyri eina. Mörgum mun hann vera
minnisstæður úr leiksýningum
víða um Vestfirði. Það var segin
saga á slíkum leiksýningum, þeg-
ar leikendur gengu fram f leiks-
lok, að þótt okkur hinum fúskur
unum væri kannski klappað lof í
lófa vegna skyldurækni og um-
burðarlyndis áhrofenda, þá voru
fagnaðarlætin, sem hann Kristján
hlaut, að minnsta kosti ósvikin.
Það gæti verið, að þetta hefði
stundum getað orðið tilefni af-
brýðisemi og ólundar, ef einhver
i annar hefði átt hlut að máli, en
gagnvart Kristjáni kom slíkt- ekki
til greina. Til þess var hann alltof
óeigingjarn félagi í hópnum, og
líka óumdeilanlega maklegur
þess heiðurs, sem hann þannig
hlaut.
En hversu oft hugleiddum við
það, að- þótt alltaf væri hægt að
kalla til Kristjáns, ef efnt skyldi
til mannfagnaðar, þá verður
framlag skemmtikraftsins ekki
alltaf hrist fram úr erminni án
tíma og fyrirhafnar, — og að sá
tími og fyrirhöfn væri viðbót við
dagsverk, sem ýmsum þætti ærið
nóg eitt sér?
Vegna greiðvikni og hjálpsemi
Kristjáns var það löngu viðtekin
regla, að til hans var kallað fyrr
en flestra annarra, ef einhvers
konar vanda bar að höndum. Þar
gat verið um aðstoð að ræða I
veikindatilfellum, samgöngu-
erfiðleikum, umferðaróhöppum,
slysatilfellum o.s.frv., o.s.frv. Það
getur líka vel verið, að ástæðan
fyrir aðstoðarkvabbi okkar hinna
hafi ekki alltaf verið sérlega
brýn, því að Kristján var maður,
sem enginn veigraði sér við að
leita til, hvort sem var á nóttu eða
degi.
Nú kynni einhver að halda, að
maður, sem hafði svo margt á
sinni könnu, hefði stundum fallið
í þá freistni að vanrækja þá, sem
næst honum stóðu. Gamalt mál-
tæki segir eitthvað á þá leið, að
kona skóarans fái síðust allra skó
og barn bakarans sfðast allra
brauð. Ég þykist geta borið um
það-, að þetta hafi að minnsta kosti
ekki átt við um Kristján bakara.
Heimili hans og Þorbjargar
Jónasdóttur er fyrirmyndarheim-
ili, sem hann annaðist af mikilli
umhyggju og skyldurækni.
Það er þjóðhátíðarsumar í
landi. Nokkrir ágætir Vestfirðing-
ar ætla að skemmta samborgurun-
um í þvi tilefni. Það er leitað til
Kristjáns eins og fyrr og ekki
skorast hann úr leik. Undirbún-
ingur er hafinn, Kristján gengur
til verks fullur áhuga að venju.
Hann vinnur að vísu tveggja
manna verk í bakaríinu, en mun-
ar ekki um að bæta við sig smá-
munum. Maður á bezta aldri og
kennir sér ekki meins. Og enn er
hann vakinn upp um miðja nótt.
En nú er það ekki einhver annar,
sem er hjálparþurfi, það er hann
sjálfur. Sleginn til jarðar af ósýni-
Vilborg Pálsdóttir
—Fáein kveðjuorð
Fædd 29. maf 1896
Dáin 10. ágúst 1974
1 dag kveðjum við vinir og
vandamenn fágæta konu, Vil-
borgu Pálsdóttur, sem aldrei
mátti vamm sitt vita og alltaf
hugsaði meira um velferð og hag
annarra en sinn eigin, sem æ
verður fátíðara nú á dögum.
Villu, eins og við kölluðum hana,
kynntist ég fyrir rúmum 20 árum,
er sonur okkar kvæntist systur-
dóttur hennar. Hún bjó þá á
heimili systur sinnar Guð-
mundínu og manns hennar Árna
Pálssonar kaupmanns og þar
dvaldi hún æ síðan.
Það var ekki lítið lán fyrir
heimilið að hafa slíka ágætis-
manneskju, ekki síður en fyrir
hana að dvelja hjá þeim góðu
hjónum.
Systrabörnum sfnum var hún
sem önnur móðir og fyrir börn
þeirra vildi hún allt gera eins og
okkur, sem þekktum hana.
Sonarbörnum mfnum, sem voru
með henní fyrstu árin, var hún
ómetanleg, enda voru þau öll í
miklu afhaldi hjá henni, sérstak-
lega elzti sonurinn, sem hún fékk
að ráða nafni á og heitir eftir
föður hennar. Og það vildi svo
skemmtilega til, að einmitt þessi
drengur, sem stundar nám hér við
háskólann eftir 11 ára dvöl ytra,
var á heimilinu með henni sl. ár.
Reyndist hann henni eins og bezt
varð á kosið og hún átti skilið.
Á meðan ég bjó á ísafirði var
hún oftast fyrsta manneskjan,
sem ég heilsaði, er suður kom og
sú sfðasta, sem ég kvaddi, er
haldið var heim. Alltaf var hún
heima, alltaf á sínum stað, boðin
og búin að láta manni lfða vel í
návist sinni. Eftir að ég fluttist
suður sá ég hana alltof sjaldan,
hún fór ekki víða og það er nú
einhvern veginn svo, að hér f öllu
stressinu má fólk bara alls ekki
vera að þvf að lifa lífinu, allir
legum gesti yfirgefur hann heim-
ili sitt á þeirri nóttu — og á ekki
afturkvæmt. Hann lézt á sjúkra-
húsi í Reykjavík skömmu síðar —
á þjóðhátíðardaginn aðeins 46 ára
að aldri.
Ég vitnaði hér að framan í
Jónas Hallgrímsson og leyfi mér
að gera það. aftur. Hann segir á
einum stað:
Hvað er langlffi?
-ifsnautnin frjóva,
alefling andans
og athöfn þörf.
Margoft þrítugur
meir hafði lifað
svefnugum segg
er sjötugur hjarði.
Samkvæmt þessu sjónarmiði
varð Kristján Guðmundsson lang-
lífur maður, þótt öll hefðum við
kosið samfylgd hans miklu leng-
ur.
Hann var jarðsettur í Fossvogi
á Jónsmessu, þegar bjartastur
dagur er í hugum okkar og lengst-
ur sólargangur. Þangað veit ég, að
margir fylgdu honum, þótt sumir
gerðu það aðeins í huga sér. Og
þótt mörgum hafi eflaust verið
söknuður efst i hug á þeirri
stundu, þá veit ég, að Jónsmessu-
birta mun jafnan verða tengd
minningu þeirra um góðan dreng.
Ég vil líka trúa því, að sá, sem
kvaddi Kristján heitinn að heim-
an, jafnfyrirvaralítið og raun
varð á, hafi ekki gert það að ófyr-
irsynju og að hann láti f staðinn
koma huggun sína þeim til handa,
sem nú eiga um sárt að binda.
Eysteinn.
alltaf á þönum, aldrei tími til að
slappa af og heimsækja fólk.
Helzt var það að við töluðum
saman í síma endrum og eins,
alltaf ætlar maður að hittast, en
svo er það einn daginn of seint.
öll munum við sakna hennar og
fyrir allt það, sem hún gerði fyrir
mig og mína fjölskyldu, þakka ég
hjartanlega. Sendi öllum hennar
ættingjum innilegar samúðar-
kveðjur og bið henni guðsbless-
Hjónin Járngerður Jónsdóttir
og Haraldur Jónsson, Miðeg
NtJ þegar þessi ágætu hjón, vinir
mínir, eru fallin frá, finnst mér
ég ekki geta annað en minnst
þeirra með nokkrum fátæklegum
orðum. Vissulega hefðu þau átt
skilið, að um þau hefði verið
skrifað rækilega, því svo margt
höfðu þau sér til ágætis, og skilað
miklu og góðu dagsverki áður en
dagar þeirra voru allir. Það
verður ekki gert af minni hálfu að
sinni.
Kynni mín af þeim Járngerði og
Haraldi hófust er ég sem ungur
drengur kom á heimili þeirra
einn vordag til sumardvalar, en
þau sumur urðu mörg því svo vel
leið mér f umsjá þeirra og
komu þau ávallt fram við mig sem
eitt sinna barna. Þau bjuggu þá
að Tjörnum undir Vestur-Eyja-
fjöllum, á svonefndum Hólma-
bæjum því hólmi þessi var um-
girtur stórvötnum, Markarfljóti
og Álum svo eigi var inn eða út
fyrir landamörkin komist án þess
að fara yfir þessar stóru og vatns-
miklu vötn, því allt var þá öðru-
vísi en nú, engar brýr eða fyrir-
hleðslur. Þessir farartálmar
reyndust oft erfiðir yfirferðar
sérstaklega að vetrinum ef sækja
þurfti lækni eða annað, sem alltaf
gat komið fyrir, og gerði það, að
oft á tímum reyndi þetta mjög á
húsbóndann en hann átti alltaf
góða hesta þvf án þeirra var
ekki komist.
Haraldur var tvíkvæntur, fyrri
kona hans var Sigríður Tómas-
dóttir og með henni átti hann
þrjú börn. Sigríður féll frá eftir
nokkra ára sambúð og giftist Har-
aldur 1927 Járngérði Jónasdóttur
Jónssonar pósts og konu hans
Ólafar Eyjólfsdóttur. Járngerður
var fædd 23. des. 1891 að Selja-
landsseli undir Eyjafjöllum, hún
lézt í sjúkrahúsi Selfoss eftir
erfiða sjúkdómslegu 31. júli s.l.
Eigi var langt á milli þeirra
hjóna, Haraldur lézt 23. apríl s.l.
Hann var fæddur 4. september
1893 að Krókatúni undir Eyja-
fjöllum. Foreldrar hans voru þau
hjónin Jón Jón-Geirsson og Mar-
grét Guðlaugsdóttir. Haraldur og
Járngerður voru jarðsett að
Stóra-Dalskirkju.
Þau hjónin Haraldur og Járn-
gerður eða Gerða eins og hún var
ávallt kölluð meðal vina sinna
áttu saman sex börn, sem öll eru á
lífi að undanskilinni dóttur, Jón-
heiði, sem dó á æskuskeiði og
syrgðu þau hana mjög. Þau ólu
einnig upp börn Haralds af fyrra
hjónabandi og fleiri börn höfðu
þau f fóstri um lengri og skemmri
tíma. Það þurfti því margs að
gæta en þau hjón voru samtaka og
sýndu það bezt, að þar sem hjarta-
rúm er, er einnig húsrúm. Efnin
voru ekki mikil i þann tíð en allt
bjargaðist þetta með eigin vinnu
og miklu álagi, sem oft var í þann
tíma. Haraldur var góður smiður
og vann oft utan heimilis við
smíðar og einnig fór hann fyrr á
árum á vertíðir í Vestmanna-
eyjum allt til að sjá þessu stóra
heimili farborða. Með samhjálp
og æðruleys bjargaðist þetta af.
Eftir að Þverá var veitt í
Markarfljót með fyrirhleðslu var
ekki hægt að búa lengur að
Tjörnum þvf jörðin fór undir
vatn, þá réðust þau hjónin í að
kaupa hina landmiklu jörð Miðey
í Austur-Landeyjum og gerðu þar
gott bú með ræktun og miklum
byggingum. Þessa jörð sátu þau
meðan þau gátu með Thikilli
prýði, en er þau brugðu búi tók
yngsti sonur þeirra, Grétar, og
hans kona við og hafa þar nú stórt
bú. Þetta er saga þessara góðu
hjóna í mjög stórum dráttum, sem
ávallt voru tilbúin að gera öðrum
greiða, líkna og hjálpa eftir beztu
getu. Fyrirferðin var ekki mikil
en bæði menn og dýr fundu hvað
gott var að vera meðal þessa fólks,
það hafði ávallt tíma til að sinna
öðrum og mætti um það koma
með dæmi hvað þeim var það
eiginlegt að líkna gamalmennum,
sem þau höfðu á sfnu heimili
lengri eða skemmri tíma. I því
efni vissi aldrei vinstri höndin
hvað sú hægri gerði, því það var
hjartagæskan, sem öllu þeirra lífi
réð.
Nú hafa þau hjónin kvatt sína
fögru sveit, þar sem þau voru
fædd og uppalin og lengst af
dvöldust, til enn betra hlutskiptis
í öðrum heimi sem þau trúðu
bæði að við tæki að þessari jarð-
vist lokinni.
Ég og fjölskylda mín blessum
minningu þeirra og biðjum ást-
vinum þeirra allrar blessunar.
Kristján Guðmundsson.