Morgunblaðið - 23.04.1977, Qupperneq 12
12 MORGUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 23 APRlL 1977
Bragi Ásgeirsson:
Myndlistarsyrpa I
Þetta stflhreina hús (æskuheimili höfundar) stóð þar sem nú er
útibú Búnaðarbankans við Hlemm. Þótt ótrúlegt megi virðast þá
var á byggingarsvæði bankans ásamt bdastæðum 40—50 manna
byggð með 6 fbúðarhúsum, nokkrum vel hirtum matjurtagörðum,
reisulegum útihúsum með búpeningi, hestum kúm og fuglum.
Eftirtektarvert ævintýri þessa banka og borgarinnar...
Húsfriðun
og minjavernd
Undanfarið hafa farið fram
miklar umræður í fjöimiðlum
varðandi friðun húsa, skipu-
lagsmál og vistfræði og hafa
þar komið fram ólík sjónarmið
um markmið og leiðir eins og að
líkum lætur. Þó munu flestir
hallast að þeirri meginlausn, að
stefna beri að „manneskju-
legu“ umhverfi en skilningur á
því hugtaki vill mjög vefjast
fyrir mörgum. Sumir sjá slikt
fyrst og fremst i nýbyggingum
en aðrir i fornri einfaldri hús-
gerð, en flestir vilja þó þræða i
þessu tilviki bil beggja, sem
beinast liggur víð að telja einu
færu leiðina. Skylt er að leggja
rækt við forna arfleifð í húsa-
gerðarlist, en hér þarf ný-
sköpun einnig að fá eðlilegt
svigrúm.
Opin frjálsleg umræða um
þessi mál er gagnleg og líkleg
til að eyða öfgum og óhollum
hjáleitum áróðri —vettvangur-
inn er opinn og verður aldrei að
fullu krufinn. Margt gagnlegt
hefur hérkomið fram í ræðu og
riti og minnist ég t.d. ágætra
greina eftir Jón Óskar,
Hróbjart Hróbjartsson, Vil-
mund Gylfason og Sigurð
Harðarson. Leitt er að slíkar
umræður og áhugi í minja-
vernd skyldu ekki koma nokkr-
um áratugum fyrr fram, því að
þá hefði verið komist hjá mörg-
um afdrifaríkum mistökum.
Ný byggðahverfi hafa risið
hér í borginni án eðlilegs tillits
til þeirra bygginga, sem til staó-
ar eru, eða svipmóts og
fegurðar umhverfisins. Nefiia
mætti hér mörg dæmi, jafnvel
vísa til heilla svæða eða borgar-
hverfa, svo sem t.d. þau er
markast af hverfinu frá
Hlemmi og Rauóarárstíg, holtin
þar fyrir ofan að Vatns-
geyminum gamla svo og
Rauðarárvík um Kirkjusand og
Laugarnes að Sundahöfn ann-
ars vegar, en um Borgartún að
Laugarási hins vegar. Það sem
hér hefur gerzt á undanförnum
áratugum er, með fáum undan-
tekningum ferleg misgerð
gagnvart því unaðsfagra
náttúruríki er hér hafði
varðveitzt lítt spjallaó fram á
okkar tið. Lítum á alla þessa
ljótu sálarlausu kassa og vöru-
skemmukumbalda, sem komið
hafa í stað hinna vinalegu smá-
hýsa og bóndabýla. Einstök
þokkafull hús, þótt gildi hafi,
skipta hér ekki miklu máli. Hið
reisulegasta þeirra, Héðins-
höfði, stendur nú einn vörð við
ströndina, eftir að hið forna
sögulega og reisumikla höfuð-
ból Laugarnes var lagt ó
áhugnanlega rúst. Engu af
gildisríku skipulagi gömlu
Sundlauganna sér stað í þeim
nýju, og víðsvegar risa mistökin
svo að jafnvel ömurleg hrófa-
tildur reist til bráðabirgða, sem
svo Höfðaborgarhúsin al-
ræmdu, voru auganu nokkur
fróun frá steinkössunum sem
upp af þeim hafa sprottið.
Sæmilegt viðhald gömlu hús-
anna hefði trúlega gert þau
vistlegri, að ekki sé vikið að
þekkilegri litum og mynd-
rænum umsvifum.
En spyrja verður, hvað er til
ráða gegn slíkum minja- og
náttúruspjöllum? Engum getur
dulizt að hér ræðir um mikils-
vert menningarmál sem marka
verður stefnu og jafnframt
horfa langt fram á veginn. Hér
vantar forsjá til forsagnar og
stefnumarkana, og teldi ég hag-
kvæmt að skipa þessum málum
í velbúinni menningardeild hjá
Þróunarstofnun borgarinnar.
Slík deild myndi þá starfa á
breiðari grundvelli en t.d. hús-
friðunarnefnd, sem þá legðist
að sjálfsögðu niður í núverandi
mynd.
Til er embætti minjavarðar
og er það í tengslum við fram-
kvæmdir og rekstur Árbæjar-
safns og gegnir Nanna Herman-
son því starfi, þá er til um-
hverfismálaráð og loks áminnst
húsfriðunarnefnd en allt þetta
mætti fá einn hatt.
Hér gegnir Nanna fullu
starfi, en hitt eru nefndir á
vegum borgarinnar og trúlega
vel skipaðar. — En hví ekki að
færa hér út kvíarnar og koma á
fót stofnun um minjavernd,
ekki aðeins að þvi er varðar
höfuðborgarsvæðið heldur allt
landið. Þá yrði mögulegt að
taka þessi mál sterkari tökum
og gera viðtækari framtiðar-
áætlanir en hingað til hefur
verið unnt og vafalítið myndi
það forða margvíslegum verð-
mætum frá glötun. Hin víðtæka
og gagnmerka skýrlsa um
Grjótaþorpið er Nanna og að-
stoðarfólk hefur tekið saman:
er mjög lofsvert framtak og
gæti markað tímamót hérlendis
um skipulagða minjavernd.
Skýrslan opnar vafalítið
margra augu fyrir varðveizlu-
gildi þessara fornu húsa „þar
sem upphaf Reykjavikur er í
hnotsskurn," — en meginmálið
er hér að opna augu fólks fyrir
gildi minjaverndar.
Almenn kynning, svo sem
greinarflokkur Ingólfs Davíðs-
sonar I sunnudagsblöðum Tim-
ans hefur hér ómetanlegt gildi
og ber að meta hátt slíka fram-
takssemi.
Fráleitt væri að menga þessi
mál með skipta- og áróðurs-
reglu stjórnmálaflokka, en
starfsemin jafnan höfð eins
opin og aðgengileg fyrir hvern
sem er svo sem frekast er kost-
ur. Hér má ekki gleymast að öll
hús, gömul sem ný og ekki
einungis úr timbri, eiga hlut að
þeim heildarsvip er fram
kemur i hverjum borgarhluta,
jafnt með umhiróu þeirra sem
upprunalegri gerð.
Frjálslyndi, víðsýni og tillit-
semi eru buróarásar farsælla
samskipta og félagslegrar
þróunar. Varðveizla gamalla
minja í margri mynd, og upp-
bygging borgar, er mikið hlut-
verk og vandasamt. Hér koma
fleiri við sögu en arkitektar og
smiðir ef hið „manneskjulega",
lif og andi, á að fá að festa
rætur. Hér er náttúran sjálf
hinn rétti valdhafi, og henni
ber að lúta ef að vel á að fara.
Allar athafnir skyldu lúta ríkri
umhverfisvernd, og sérstæðar
og sögulegar byggingar þarf að
vernda, einkum þær er marka
tímaskil í stíl og byggingarefni
svo og vegna sögulegs gildi.
Árbæjarsafn
Ég vil víkja hér nokkrum
orðum að Árbæjarsafni, sem
sumir nefna „húsakirkjugarð
Reykjavíkur“. Það er rétt, að
þótt ákaflega fróðlegt sé að
koma þangað, og þá einkum
fyrir eldra fólk og útlendinga
af islenzku bergi brotnu, þá er
staðurinn í dag naumast nógu
sannur og lifandi fyrir borgar-
búa og þá sízt yngri kynslóðina.
Mig furðaði á því einn góð-
viðrisdag á sl. sumri hve fáir
voru þar á ferli, eða raunveru-
lega einungis starfsfólk staðar-
ins, þjónustufólk veitingar-
staðarins dvaldi við það eitt að
viðra sig úti í glampandi sól-
inni.
Þetta kann að hafa verið til-
viljun, en óneitanlega vantar
hér flest til afþreyingar annað
en það að ganga hús úr húsi.
Svíar hafa leyst slíkt sem þetta
á snjallan hátt með
„Skansinum" i Stokkhólmi, en
þangað langar efalaust flesta
þá að koma aftur, ér einu sinni
vitja þeirra slóða. Þótt staðirnir
séu á engan hátt sambærilegir,
og verði aldrei, mætti þó biðja
um fleiri minjar að Árbæ en
hús, t.d. nafnkennd róðrarskip
Suðurnesja — fyrstu strs s-
vagna Reykjavíkur, elztu uif-
reiðir — líkan af gömlu
Sundlaugunum — Listamanna-
skálanum og ótal margt annað
forvitnilegt og fræðandi auk
þess að hafa skemmtigildi. Hér
mætti lika koma staður sem
helgaður yrði ýmsum nafntog-
uðum furðufuglum borgarinnr
og sérstæðum persónuleikum.
— minnismerki um Odd sterka
af Skaganum og fleiri slíka
kappa en minningu þeirra ber
að heiðra fyrir þær sakir að
þeir gáfu borgarbragnum lif og
lit.
Þá þarf að girða svæðið betur
en gert er, með því að ekki
veitir þessari fjárvana stofnun
af eðlilegum aðgangseyri til
sinna þarfa.
Með ástundun og ræktarsemi
við þjóðlegar minjar á breiðum
grundvelli mætti Árbæjarsafn
verða „fróðleiksgjafi um forna
tíð“ — með miklu aðdráttarafli
fyrir borgarbúa og aðra.
Bernhöftstorfan
Óvæntur bruni á hluta af
Bernhöftstorfunni hefur orðið
til þess að raska ró margra, sem
áður létu þessi mál sig litlu
skipta. Komið er nú fram frum-
varp til laga um endurbyggingu
þessara fornu stilbundnu húsa,
og virðist eiga málefnaleg ítök
meðal þingmanna. Það er
heillavænlegt þegar málefni
slita viðjar flokksaga og ná heil
í höfn.
Þessi húsasamstæða er
ótvírætt hluti siðustu heillegu
gatnamyndunar gömlu Reykja-
víkur, og nógu er hér búið að
raska þótt ekki verði einnig
tortímt með öllu þeim minjum
sem enn halda velli að fyrstu
gerð. Nú hefur skjótt verið
brugðið við, eftir eldsupptökin
i þessum fornu húsum, og er
þess að vænta að vel takist til
með þær umbætur sem til
verður stofnað og í þá veru að
húsfriðunarmenn megi við una.
„Héðinshöfði stendur nú einn vörð við ströndina", — sem lifandi
dæmi um vandaðan byggingarstll og hvað hægt er að gera ef saman
fara viðhald og umgengni.
Karlakórinn Fóstbræður
TÓNLEIKAR Fóstbræðra hóf-
ust á tveimur lögum eftir Sig-
fús Einarsson tónskáld. í efnis-
skrá minnist Jón Þórarinsson
tónskáld Sigfúsar og gerir lítil-
lega grein fyrir tengslum hans
við Karlakórinn Fóstbræður og
segir í niðurlagi greinarinnar:
„Þau tvö lög, sem hér eru flutt,
eru meðal þeirra viðfangsefna,
sem oftast hafa verið sungin á
meira en hálfrar aldar söng-
ferli Fóstbræðra. Og þau munu,
ásamt öðrum tónsmíðum hans
jafnan verða tiltæk kórnum,
meðan hann heldur tryggð við
þá köllun sína og hugsjón að
halda til haga og sýna sóma því
bezta og fegursta, sem samið
hefur verið af íslenzkum karla-
kórslögum.“
Yfir voru ættarlandi er
tignarlegt lag, en Sefur sól hjá
ægi er með fallegustu karla-
kórslögum ísle'nzkum. Fyrir
smekk undirritaðs var flutning-
ur þess bæði of hraður og sterk-
ur, hvað svo sem líður forskrift
höfundar. Þriðja lagið á efnis-
skránni er eftir söngstjórann,
við texta eftir Kristján frá
Djúpalæk. Lagið er einfalt,
skýrt í formi, blæfallegt og er
ljóst að Jónas Ingimundarson,
sem auk þess að stjórna Fóst-
bræðrum er einn af okkar
beztu píanóleikurum, á erindi
við nótnapappirinn. Næst á
efnisskránni voru sjö lög, sem
eru eins konar endurhljómur
frá ferð Fóstbræðra til Finn-
lands og Sovétríkjanna s.l. sum-
ar. ÖIl lögin voru sungin við
íslenzka texta. Það má deilda
um það hvort upprunalegur
blær tónsmiðarinnar glatist við
þýðingu textans, en eitt er vist,
að sé vandað til þýðinga á texta
skynjar og nýtur hlustandinn
verksins á annan hátt, en án
skilnings á efnisinnihaldi, jafn-
vel þó llkindi séu til þess að
blær tónverksins verði nærri
Tónlist
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
því ekta. Finnsku lögin voru ;
Tíbrá eftir Sibelíus, Næturljóð
eftir Fougstedt, sérlega fallegt
og vandsungið og íkorninn eft-
ir Palmgren. Tvö þau siðari
voru sungin við frábæra texta-
þýðingu .Þorsteins Valdimars-
sonar.
Rússnesku lögin voru eftir
Bortniansky, Nú hnígur sól og
hið fræga lag hans Ljúfur ómur
og tvö þjóðlög i útsetningu
söngstjórans, Rauði Sarafaninn
og Rósin, gamanlag, sem
Sigurður Björnsson söng ein-
söng í af mikilli glettni, en allt
of hratt.
Kórinn er á köflum mjög vel
samstilltur og einkum eru
bassarnir góðir. Það er litill
vandi að samstilla kór í sléttum
felldum söng, en þar sem leitað
er eftir blæbrigðaríkri og stekri
túlkun er vandinn margfaldur.
Einkum var tenórinn ekki vel
samstilltur og var það allt að
truflandi á köflum, einkum í
lögum þar sem söngurinn að
öðru leyti var frábær. Eftir hlé
var frumflutt verk eftir Þorkel
Sigurbjörnsson, Óður um ís-
land, við ljóð Hannesar Péturs-
sonar. Kvæðið fjallar um
Hrafna-Flóka Vilgerðarsonar
og landnám þeirra og seinni
hlutinn er heimkoma skáldsins
á blikandi málmvængjum. Tón-
verk Þorkels í heild er víða
sérlega vel tengt textanum og
eru sumir kaflar þess blátt
áfram frábærir. Um flutning
verksins er erfitt að fjalla en
víða átti kórinn erfitt með að
halda réttri tónstöðu t.d. í
undirleikslausu köflunum, en
ótengd og sjálfstæð innskot í
píanóröddinni gerði þessa
erfiðleika meira áberandi.
Stöðugur undirleikur, sem þó
þarf ekki að vera áberandi, eða
hreinlega enginn undirleikur
við heila þætti kæmi að mati
undirritaðs betur út. Notkun
píanósins, en á það lék Lára
Ragnarsdóttir, var stillt i hóf og
á köflum aðeins notað til að
tengja saman kafla verksins.
Fóstbræður þurfa að flytja
þetta verk oftar, því við endur-
æfingu fá svona verk oft nýjan
svip, bæði hvað snertir hraða-
val og túlkun. Tónleikunum
lauk með tveimur atriðum úr
óperum eftir Verdi, Söng
munkanna úr Vald örlaganna
og Miserere úr II Trovadore.
Með kórnum sungu Svala
Nielsen, Kristinn Hallsson og
Sigurður Björnsson, sem stóðu
vel fyrir sinu og vekur söngur
þeirra upp þá spurningu,
hvenær verður stofnuð hér
ópera. Slikt ætti að geta orðið
landsmönnum til mikillar
skemmtunar, eftir því sem að-
sókn að söngleikjum og óperum
hefur verið, þá sjáldan slíkt
hefur verið reynt. Þetta mál er
að komast í sjálfheldu, þvi at-
Framhald á bls. 31
mTÖí i r ; i i i ii i 9 i i i' < a i " < i i i i i m < I i i i < m i i i i i n i n t m i i u < m i ; m t ; n m i i i ii i t m i iu ■ m i h ( i i n ! ) i • ;