Morgunblaðið - 12.02.1980, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 12. FEBRÚAR 1980
■
Kristófer Ingi Svavarsson laganemi:
Af slysni varð mér litið yfir
j;rein Rúnars Vilhjálmssonar fé-
lagsfræðinema í Morgunblaðinu
þann 31. janúar síðastliðinn.
Líkaði mér sú lesning ekki sem
skyldi. Ber þar margt til enda af
nægu að taka. Órökstuddar og að
því er virðist heldur betur vara-
samar fullyrðingar hellast yfir
lesandann eins og eldur og brenni-
steinn yfir íbúa Sódómu hér áöur
og fyrr, virðast allir undir sömu
sökina seldir, morðingjar skulu
þeir vera, læknar, alþingismenn,
konur er látið hafa eyða fóstri og
því sem næst allir sem á einhvern
hátt hafa stuðlað að framgangi 9.
gr. 1.25/1975.
Ágæti lesandi, þannig hljóðar
umrædd lagagrein:
„9. grein. Fóstureyðing er heim-
mati þeirra sérfræðinga er stóðu
að samningu laganna ekki mann-
vera í eiginlegri merkingu heldur
aðeins og einvörðungu fóstur, þ.e.
frumusamband sem verður að
mannveru er líða tekur á með-
göngutímann. 8. gr. laganna und-
irstrikar þetta en hún hljóðar
þannig: „Fóstureyðing samkvæmt
lögum þessum er læknisaðgerð
sem kona gengst undir í því skyni
að binda endi á þungun, áður en
fóstrið hefur náð lífvænlegum
þroska.'* (undirstr. mín). Enda
hlyti hæstiréttur íslands að hafa
ógilt þessi lög ef hann teldi að um
manndráp væri aö ræða. Eins og
Rúnar veit brýtur slíkt nefnilega í
bága við okkár ágætu stjórn-
arskrá.
Rúnar vill ekki að fóstureyð-
Kristófer Ingi Svavarsson
legum ástæðum sé alltof rúm.
Ekki eigi að leyfa fóstureyðingu
þó álit lækna og sérfræðinga liggi
fyrir um að sennilega sé eitthvað
alvarlegt að fóstri. Bæði er það að
Rúnar telur sig þess umkominn að
vega og meta hvort sérfræð-
ingarnir séu nú í raun og veru
nokkrir sérfræðingar, þeir séu
„ósammála hver öðrum“, „meira
að segja sérfræðingarnir eru ekki
vissir um það í mörgum tilvikum,
iivort eitthvað sem þeir telja
afbrigðilegt, t.d. hjá ófrískri konu,
sé hægt að lækna, eða hvort það er
að öllu leyti háð erfðum“, og að
þeir séu „ónákvæmir" (en þessar
fullyrðingar eru að sjálfsögðu ekki
studdar neinum rökum). Og þótt
sannað sé að fóstrið sé afbrigði-
legt þá eigi konan er gengur með
það engan rétt á að „myrða“ það.
Tja, þvílíkir fordómar! Það að
Fóstureyöingar
eru mannréttindi
il:
1. Félagslegar ástæður:
Þegar ætla má að þungun og
tilkoma barns verði konunni og
hennar nánustu of erfið vegna
óviðráðanlegra félagslegra
ástæðna. Við slíkar aðstæður skal
tekið tillit til eftirfarandi: a) Hafi
konan alið mörg börn með stuttu
millibili og skammt er liðið frá
síðasta barnsburði. b) Eigi konan
við að búa bágar heimilisástæður
vegna ómegðar eða alvarlegs
heilsuleysis annarra á heimilinu.
c) Þegar konan getur ekki vegna
æsku og þroskaleysis annast barn-
ið á fullnægjandi hátt. d) Annarra
ástæðna, séu þær fyllilega
sambærilegar við ofangreindar
aðstæður.
2. Læknisfræðilegar ástæður:
a) Þegar ætla má að heilsu konu,
líkamlegri eða andlegri, sé hætta
búin af áframhaldandi meðgöngu
og fæðingu. b) Þegar ætla má að
barn, sem kona gengur með eigi á
hættu að fæðast vanskapað eða
haldið alvarlegum sjúkdómi vegna
erfða eða sköddunar í fósturlífi. c)
Þegar sjúkdómur, líkamlegur eða
geðrænn, dregur alvarlega úr getu
konu eða manns til að annast og
ala upp barn.
3. Ef konu hefur verið nauðgað
eða hún orðið þunguð sem afleið-
ing af öðru refsiverðu atferli."
En áður en lengra er haldið í
glímunni við Glám í grein Rúnars
skal nokkrum orðum farið um þá
kenningu sveinsins að fóstureyð-
ingar jafngildi morði, sjálfa
þungamiðju málflutnings hans.
Samkvæmt 10. gr. 1.25/1975
skal fóstureyðing hafa farið fram
helst fyrir lok 12. viku meðgöngu-
tímans og aldrei seinna en fyrir
lok 16. viku nema lífi konu sé
stefnt í voða með áframhaldandi
þungun. Fóstur á þessu tíma-
skeiði, fyrstu tólf vikum, er að
ingar af félagslegum ástæðum
séu leyfðar. Um það efni segir
hann: „Það á ekki að leysa félags-
leg vandamál með fóstureyðing-
um, heldur á samfélagið að bera
ábyrgðina og leysa þessi félags-
legu vandamál, t.d. með aukinni
fjárhagsaðstoð við einstæðar
rnæður." Sama sinnis er Þorvaldur
G. Kristjánsson alþingismaður.
Með frumvarpi til laga þingið
1978—79 lagði hann til að 1. tl. 9.
gr. laganna yrði felldur niður með
þeirri sömu röksemdafærslu, fé-
lagsleg vandamál ætti að leysa
með félagslegum úrbótum en ekki
fóstureyöingum. Sagði hann m.a..í
greinargerð: „En satt er það, að
mörgu er enn ábótavant og að
ýmsu þarf að hyggja. Betur þarf
að gera í málum barnshafandi
kvenna, svo sem fæðingarorlofi og
mæðraheimilum. Barnaheimilum
þarf að fjölga og bæta, dagvist-
arheimilum og leikskólum." Til
þess beri að virkja „almannavald-
ið og samhjálp þjóðarinnar" svo
enn séu notuð orð Þorvaldar. Með
þessum málflutningi ýjar hann að
því að setning 1. tl. 9. gr. hafi verið
e.k. staðfesting á því að ekki hafi
verið sem skyldi staðið að félags-
legum aðgerðum í þágu mæðra.
En þá hLýtur tillaga hans að vera
byrjun á öfugum enda. Ef fóstur-
eyðingar hafa verið vond úrræði
við þessum félagslega vanda,
vanda sem mæta beri með þeim
meðölum er Þorvaldur nefnir í
greinargerð sinni, þá hlýtur að
liggja í hlutarins eðli að vandinn
sé fyrst leystur með hinum félags-
legu aðgerðum, síðan verði ákvæð-
ið fellt niður enda sé það þá
óþarft.
En því miður virðist sú ekki
vera raunin. í greinargerðinni fer
Þorvaldur aðeins almennum orð-
um um almennt kunna staðreynd,
lítið fer fyrir hlutlægum tillögum.
Allavega báru „leiftursóknar"-
hugmyndir Sjálfstæðisflokksins,
flokks Þorvaldar, ekki þess merki
að greiða ætti þessum tiltekna,
félagslega vanda náðarhöggið.
Sama marki er Rúnar brenndur:
„t.d. með aukinni fjárhagsaðstoð
við einstæðar mæður", getur vart
talist til hlutlægra-tillagna.
I riti Heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytisins no. 4/1973
(en það hefur að geyma gr.gerð og
tillögur nefndar að frumvarpi til
laga um fóstureyðingar og ófrjó-
semisaðgerðir en þær tillögur
voru ekki lagðar til grundvallar
1.25/1975) eru mörg sláandi dæmi
um konur sem fengu neitun við
umsókn sinni um fóstureyðingu þó
í hlutarins eðli hefði átt að liggja
að slíks væri þörf. Dæmi: „41 árs
kona með 13 þunganir að baki og 9
fæðingar, 3 fósturlát, eggjahvítu í
þvagi, hækkaðan blóðþrýsting of
lélegar æðar í fótum, í sjúkrasögu,
fær neitun við umsókn sinni, því
hún sé ekki haldin alvarlegum,
langvarandi sjúkdómi. Þess er
einnig getið að konan þolir ekki
getnaðarvarnir.“ (bls. 27). Myndi
slíkum tilfellum fjölga við afnám
1. tl? Svari hver fyrir sig!
Rúnar telur að heimild til
fóstureyðinga af læknisfræði-
kona fengi ekki fóstureyðingu sem
sannanlega gengi með skert fóstur
og treysti sér ekki til að annast og
ala upp hið afbrigðilega barn í
framtíðinni væri slík níðsla á
öllum grundvallarreglum mann-
réttinda að vart ætti sinn líka. Tal
um fatlað fólk í þjóðlífinu á alls
ekki við í slíku samhengi og kemur
þessum sjálfsagða rétti konunnar
ekkert við. Vitaskuld er það fólk
jafn rétthátt og annað fólk og
margt af því er t.d. í hópi
gáfuðustu og vönduðustu einstakl-
inga
sem ég þekki (þá má skjóta því að
þar sem Rúnar nefnir sem dæmi
um mikinn ávinning öryrkja að
ýmiss lög hafi verið sett í þeirra
þágu að ekki virðist alltaf mikið
farið eftir þeim sbr. t.d. um
forgangsrétt öryrkja til vinnu).
En áfram brunar Rúnar og heldur
því næst fram að „mikill fjöldi
kvenna virðist aldrei bíða þess
bætur á sálarlífi sínu að hafa
framkvæmt fóstureyðingu". Og
áfram: „Verulegur hluti þeirra
kvenna, sem lætur framkvæma
fóstureyðingar getur aldrei eign-
ast barn framar, verður ófrjór".
Hvorug þessara atriða eru studd
rökum og segir Rúnar: „Reyndar
er erfitt að fá upplýsingar um
þetta mál, en svona virðist það
vcra“ (undirstr. mín). Þetta er
rangt. I áðurnefndu riti Heilbrigð-
is- og tryggingamálaráðuneytisins
no. 4/1973 er að finna niðurstöðu
eftirrannsóknar er Svava Stefáns-
dóttir félagsráðgjafi stóð fyrir hjá
konum er gengist höfðu undir
fóstureyðingu við fæðingadeild
Landspítalans árið 1966 og 1967. Á
bls. 119 á töflu 23 gefur á að líta
þær upplýsingar að af 76 konum
er þátt tóku í könnuninni höfðu 7
fundið fyrir verulegri sektarkennd
eða 9,2% spurðra. 14 fundu um
tíma til vægra sjálfsásakana eða
18,4% en 55 eða 72,4% fundu ekki
til neinna sjálfsásakana. Aðeins
tveimur konum af 76 eða 1,5%
spurðra tókst ekki að eignast barn
síðar
þrátt fyrir vilja, en hafa ber í
huga að „báðar eru fjölbyrjur og
hátt á fertugs aldri“ (sama rit bls.
118). En villur á borð við þessa
væri unnt að fyrirgefa ef ekki
fylgdi þessari röngu staðhæfingu
vægast sagt ósmekkleg prédikun:
„(það að vera ófrjór)... þykja
sumum „nútímakonum" ef til vill
léttvæg mótrök, þegar það sýnist
verða æ algengara í okkar ónátt-
úrulega samtíma, að konur geri
sig ófrjóar á jafn sjálfsagðan hátt
og menn fara til tannlæknis ...
Það versta sem kæmi fyrir þessar
„nútímakonur" væri, að þær
skildu við manninn sinn eða
hreinlega misstu hann, kynntust
síðan öðrum manni sem þær
langaði að eignast með börn.
Ymisleg önnur ógæfa tengd
ófrjóseminni gæti auðvitað hent
þessar „nútímakonur“. Ef svona
bull, þrungið kvenfyrirlitningu og
furðulegri gremju, er ekki ónátt-
úrulegt, hvað þá?
Rúnar vill ekki að konu sé
hcimil fóstureyðing hafi henni
verið nauðgað. Um það atriði
segir hann þetta: „Auðvitað eru
slík tilfelli algjör undantekn-
ingartilfelli, enda vafalaust fæst-
ar blaðafréttir sem um þetta
fjalla, hrcinar nauðgunarfréttir.
Gildir hér það sem stundum er
sagt að sjaldan veldur einn þá
tveir deila". og áfram: „Ef hins-
vegar mæður lentu í slíkri ógæfu
að ganga með börn eftir sitt
hatursfólk (ef við gerum ráð fyrir
að við elskum ekki óvini okkar,
eins og Kristur boðar)...“ (allar
undirstr. eru mínar).
Hvað er „hrein nauðgunar-
frétt"? Er eitthvað til sem heitir
„hlutanauðgun" eða „fjórðungsn-
auðgun"? Hingað til hélt ég að
skilgreiningin á nauðgun væri sú
að konu væri þvingað til kynlífs-
athafna með ofbeldi. Ef ekki, þá
væri bara hreint ekki um nauðgun
að ræða. Og „sjaldan veldur einn
þá er tveir deila“! Vill Rúnar
meina að stúlka sé samsek sé
henni nauðgað, sé hún þvinguð til
athafna er varða viðkvæmustu og
persónulegustu þætti hvers ein-
staklings með ofbeldi og vægðar-
lausri ruddamennsku? Hver er
sekt hennar? sá spyr sem ekki
veit! Og ætlast Rúnar virkilega til
Dagrún Kristjánsdóttir:
Rétt eða rangt?
Mat manna á réttu og röngu,
virðist ærið misjafnt eftir því,
hvar í þjóðfélagsstiganum þeir
standa, hvað þeir gera og hve
málefnið eða verknaðurinn, stend-
ur þeim sjálfum nærri, sem um er
rætt. Margir skilja ekki aðstöðu
annarra, fyrr en þeir sjálfir hafa
reynt hana. En margt er þannig
vaxið að ekki þarf nema meðal-
mennsku, til að skilja og finna
hvað er sæmilegt og hvað ekki.
Ritfrelsi og málfrelsi, þetta eru
falleg orð í munni þeirra sem
skilja hvað þau þýða, — og vita að
það gildir það sama á þeim
vettvangi og öðrum, að það er ekki
ótakmarkað. Ekki frekar en við
getur gert hvaðeina sem okkur
sýnist á öðrum sviðum. Við meg-
um ekki stela og við megum ekki
drepa fólk, án þess að verða að
gjalda þess. Við erum sett í
fangelsi og erum ekki lengur
frjáís, vegna þess að við misnotuð-
um frelsið. Eins gefur að skilja að
hægt er að misnota ritfrelsi og
málfrelsi, svo gróflega að ógnað sé
æru og framtíð einstaklingsins.
Það er líka hægt að misbjóða svo
tilfinningum fólks, í viðkvæmum
'Hiltlllitlf
einkamálum, með því að opinbera
þau alþjóð, að það nái sér aldrei.
Er þeim ljóst, er það gera undir
yfirskini rangrar túlkunar sinnar
á eigin athæfi, að þeir eru að
fremja glæp gagnvart þeim er
fyrir verður? Það er ekki hægt að
nefna það annað en glæp að sverta
náungann í augum annarra, troða
á tilfinningum nánustu ættingja
og í sumum tilvikum nota sér
ójafna aðstöðu, þar sem sá sem
vegið er að er ekki lengur lífs. Það
eru margir sem hafa, í von um
hagnað, leiðst til þessa
óheillaverknaðar, og haldið að
þeir væru friðhelgir gagnvart allri
gagnrýni, vegna þess eins að
einhver hefur í ógáti nefnt þá
rithöfunda eða listamenn. En
hvernig færi það er farið yrði að,
fremja rán og morð undir yfir-
skini þess að „listin" krefðist þess,
— aðferðir og frágangur verknað-
arins væri með svo miklum „list-
rænum“ svip, að það gerði alla sök
að engu og að það væri einungis
skilningsleysi fólks, á „list“ — sem
vantaði? Það væri jafn eðlilegt og
það að ætlast til þess að nægt sé
að ræna fólk heiðri þess og valda
111111)1
því sálarkvölum — jafnvel svipta
það moguleika til starfs og sjálfs-
bjargar — án allra eftirkasta? Er
það ef til vill talin mildari aðferð,
að rýja fólk ærunni og möguleika
ti! eðlilegs lífs’ Er það manuúð-
legra að særa einhvern, svo að
hann nái sér aldrei og verði að lifa
við harmkvæli — en að gera
hreinlega út af við hann?
Það virðist almennt vera álit
„listamanna" að þeim sé ALLT
leyfilegt undir því yfirskini að það
sé list. En það eru ekki allir á
sama máli um það, sem betur fer,
þó alltof margir, þori ekki að
viðurkenna það af hræðslu við að
vera álitnir einhver viðundur. En
er ekki samt betra að þola það, en
að fylgja því sem rangt er eða illt,
því að við verðum sjálf að svara
fyrir skoðanir okkar og gerðir, þá
getum við ekki skotið okkur á bak
við það sem aðrir hugsa og gera.
Okkur var gefin tungan til þess
að tjá með hugsanir okkar, svo að
skiljanlegar yrðu öðru fólki, okkur
voru gefnar hendur, til þess að
vinna með. En voru okkur gefin
þessi tæki okkur til sjálfsbjargar
eingöngu, þ.e. í eiginhagsmuna-
skyni? Voru okkur gefin þau til
þess eins að við gætum barið frá
okkur í orði og verki, án tillits til
umhverfis og annarrar lifandi
„skepnu"? Ætlaðist Drottinn til
þess að við lifðum lífi okkar hvert
um sig, algjörlega óháð öðrum og
mættum því nota öll meðul sem
okkur hugkvæmdist til að „reyna
að krækja í nógu þægilegt sæti“?
Hafi svo verið, þá er vissulega allt
tal um rétt og óreft, satt og ósatt,
syndir og glæpi, — algjörlega út í
hött. En það er mjög ótrúlegt að
allt það misferli sem á sér stað, sé
Guöi þóknanlegt og það þarf
engan guð til að stjórna því sem
illt er — mennirnir hafa sýnt það
og sannað að þeir eru fullfærir um
að framkvæma öll myrkraverk,
sem hugsanleg eru, án nokkurrar
aðstoðar æðri máttarvalda.
Flestir munu leynt eða Ijóst, í
innstu hugarfylgsnum eða opin-
skátt, trúa að til sé æðra vald, en
það sem við höfum yfir að ráða.
Flestir sem því trúa, tengja það
því sem er fullkomið og gott, —
ólastanlegu líferni, sannleika, feg-
urð, miskunn, réttlæti, birtu, óeig-
ingirni, samúð, skilningi, fórnfýsi,
kærleika til náungans og alls lífs,
heiðarleika, fyrirgefningu og
þannig mætti lengi telja. Af þessu
má sjá að það sem er í mótsetn-
ingu við allt þetta, er Guði ekki
þóknanlegt. Líklega eru fáir, sem
ekki hafa einhverntíma, fallið í
fleiri en eina og fleiri en tvær, af
þeim gryfjum sem forðast ber,
enda „mjór vegurinn og þröngt
hliðið", sem vísar leiðina til full-
komnunar. En það er mismunur á
hvort að vegfarandi hrökklast í
ógáti eðaóvitandi, út af réttri
braut, eða hvort hann tekur vísvit •
andi stefnu í ránga átt.
Það eru alltof mörg dæmi þess
að rithöfundar misnoti gáfu sína
og þá á ég við þá, sem geta
misnotað hana vegna hæfileika.
Margir sem kalla sig rithöfunda
geta ekki misnotað það sem þeir
ekki eiga, en þeirra sök er sú að
klastra saman ómenningarlegu
samsulli af einskisnýtu og sora-
legu efni, sem engum tilgangi
þjónar öðrum en þeim, að for-
1 fl IHtllHllllllllllil
I II