Morgunblaðið - 14.03.1984, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. MARZ 1984
Velj um sparnaðarleiðina
— eftir Árna Árnason
Fyrirsjáanlegur er verulegur
halli á fjárlögum þessa árs, sem
stjórnvöld verða að bregðast
við, ef ekki á illa að fara. Nú
standa yfir umræður um hvern-
ig eigi að brúa þetta bil og er
það prófsteinn á núverandi
stjórnarstefnu hvernig til tekst.
Til þess að jafna halla ríkis-
sjóðs eru í raun ekki nema tvær
leiðir, annars vegar að auka
tekjurnar og hins vegar að
skera niður útgjöld. Þriðja leið-
in, auknar lántökur, er engin
lausn, aðeins frestun á vanda-
num. Ef sú leið verður farin, er
aðeins spurning um tíma hve-
nær verðbólga blossar upp á ny.
Þá er að velja á milli skatta-
leiðarinnar og sparnaðarleiðar-
innar. Á að skerða ráðstöfun-
arfé fólks og fyrirtækja til að
leysa stjórnmálamenn undan
þeirri ábyrgð að halda ríkis-
útgjöldum innan hóflegra
marka, eða ætla þeir að axla
ábyrgð sína og taka ákvarðanir
um niðurskurð ríkisútgjalda?
Hefur ríkisstjórnin hugrekki til
að stjórna eða á að varpa
vandanum yfir á fólkið? Þetta
er kjarni málsins.
Sparnaður er ekkert nýtt
lausnarorð. Á undanförnum ár-
um hefur átt að leysa margan
vandann með sparnaði, en
árangurinn hefur orðið lítill.
Hvers vegna er svona erfitt að
spara? Ekki vantar viljann.
Skýringin er eflaust margþætt,
tregða hjá embættismönnum og
stofnunum, sjálfvirkni í út-
gjöldum og margt fleira. Enn
önnur ástæða er til, sem menn
gefa ekki eins mikinn gaum að
og vert væri. Fjölmörg fyrir-
tæki, félagasamtök og hags-
munahópar njóta styrkja frá
ríkinu. I þeim flokki eru margir
harðsnúnir þrýstihópar. Þessir
aðilar hafa ekki hag af því að
hvetja til sparnaðar og vinna
stundum leynt og ljóst gegn
honum af þeirri einföldu
ástæðu, að þeir óttast að verða
fyrstir til að missa spón úr aski
sínum.
Hvar má spara?
Sparnaðarhugmyndin á mikið
fylgi. Á því leikur enginn vafi.
Hins vegar hafa þeir stjórn-
málamenn, sem eru fylgjandi
sparnaði, veigrað sér við að
nefna hvar á að spara. Skýring-
in er sú, að þeir sem hafa ávinn-
ing af sparnaðinum, allur fjöldi
fólks, hafa óljósar hugmyndir
um ávinning sinn, en þeir sem
missa sporslur og styrki hafa
mjög skýrar hugmyndir um
hvers þeir fara á mis. Stjórn-
málamenn, sem vilja taka
ábyrga afstöðu eiga því á hættu
að baka sér miklar óvinsældir.
Þess vegna hefur sjaldan verið
hægt að tala tæpitungulaust um
sparnað.
Otgjöldum ríkissjóðs má í
grófum dráttum skipta í þrennt:
— í fyrsta lagi eru útgjöld,
sem samsvara upprunalegu
hlutverki ríkisvaldsins, t.d. út-
gjöld til öryggismála og til
þeirra sem minna mega sín.
— I öðru lagi eru útgjöld til
heilbrigðis- og menntamála,
sem eru ekki umdeild lengur að
vissu marki.
— f þriðja lagi eru ýmiss
konar styrkir, framlög og þjón-
usta, sem fremur ætti að vera
fjármögnuð af þeim sem njóta
hennar.
í þriðja flokknum eru stórar
upphæðir, sem færu langt með
að jafna þann haila, sem er á
ríkissjóði, þótt aðeins hluti
þeirra væri skorinn niður. Með-
fylgjandi er listi yfir þessi út-
gjöld, svo að hver og einn getur
dæmt fyrir sig. Þar má nefna
styrki til félagasamtaka, styrki
til stofnana, jöfnunarstyrki,
framlög til fyrirtækja og fram-
lög til atvinnuvega.
Styrkir til ein-
staklinga og
félagasamtaka
Á fjárlögum er gert ráð fyrir
að veita rúmlega 68 milljónum
„Framlög til landbúnað-
ar eru langmest áber-
andi undir þessum lið.
Um margt eiga hér við
samskonar rök gegn
styrkjum eins og fram
hafa komið hér á undan.
Það er verið að mis-
muna atvinnuvegunum
og ýtt undir stöðnun í
hagkerfinu. Fjármunir
eru teknir þaðan sem
þeir ávaxtast best og
notaðir til að bjarga
óhagkvæmum rekstri.“
króna í styrki til ýmissa félaga-
samtaka, annarra en líknarfé-
laga. Hér er verið að verja fjár-
munum almennings til starf-
semi, sem út af fyrir sig er allra
góðra gjalda verð, en þeir, sem
eru þátttakendur í þessu félags-
starfi, eða þeir sem hafa beinna
hagsmuna að gæta, ættu þó að
vera borgunarmenn fyrir.
Styrkir til stofnana
Opinberar stofnanir af ýmsu
tagi hafa margar sértekjur sem
þær afla fyrir veitta þjónustu. í
flestum tilvikum eru þessar
tekjur þó ekki nema lítið brot af
kostnaðinum við það að halda
þjónustunni uppi. M.ö.o. þeir,
sem njóta þjónustunnar, borga
ekki fyrir hana beint, nema að
mjög litlu leyti. Þjóðhagslegt
gildi þessarar starfsemi er af
sumum talið meira heldur en
almenningur gerir sér grein
fyrir. Niðurgreiðslur eru þess
vegna taldar nauðsynlegar, svo
að tekjulágt fólk eigi þess kost
að njóta starfseminnar.
Þessi rök eru ekki að öllu
leyti gild. Ríkið hefur tekið að
sér að ákveða, hvað sé einstakl-
ingunum fyrir bestu. Það sækir
fé í vasa almennings og úthlut-
ar því síðan til starfsemi, sem
kemur í raun aðeins sumum til
góða. Að baki þessum tilfærsl-
um býr sú trú, að verið sé að
veita félitlu fólki tækifæri til að
notfæra sér þjónustuna; verið
sé að jafna lífskjörin. Það er
hins vegar langt í frá að þetta
eigi við í öllum tilvikum, þegar
heildarmynd tekjuöflunar og
tekjuráðstöfunar ríkisins er
höfð í huga, þ.e. þegar athugað
er hvaða tekjuhópar eru skatt-
lagðir og hvaða tekjuhópar
notfæra sér hina ríkisstyrktu
þjónustu.
Með því að auka sértekjur
stofnana og minnka ríkisút-
gjöld að sama skapi, má jafn-
framt búast við því, að stuðlað
verði að meiri hagkvæmni í
rekstri þessara stofnana. Not-
endur, sem þá yrðu að greiða
hærra verð fyrir þjónustuna,
munu gera meiri kröfur til
gæða hennar, sem skapar
rekstrinum aðhald, þannig að
líklegt er, að verðið þurfi ekki
að hækka sem svarar til ríkis-
styrksins. Samkvæmt meðfylgj-
andi skrá yfir stofnanir, sem
njóta ríkisstyrkja, er ljóst, að
styrkirnir nema allt að 570
milljónum króna og mætti því
spara umtalsverða fjárhæð, ef
sértekjur væru auknar, en þær
nema einungis rúmlega 230
milljónum króna.
Styrkir til
atvinnuvega
Framlög til landbúnaðar eru
langmest áberandi undir þess-
um lið. Um margt eiga hér við
samskonar rök gegn styrkjum
eins og fram hafa komið hér á
undan. Það er verið að mismuna
atvinnuvegunum og ýtt undir
stöðnun í hagkerfinu. Fjármun-
ir eru teknir þaðan sem þeir
ávaxtast best og notaðir til að
bjarga óhagkvæmum rekstri.
Árni Árnason
Jöfnunarstyrkir
Áætlað er að verja um einum
milljarði króna til að jafna að-
stöðu, einkum með tilliti til bú-
setu. Jöfnunarstyrkir hvers
konar eru hæpnir frá því sjón-
armiði, að þeir draga úr hreyf-
anleika framleiðsluþáttanna,
sem er skilyrði þess að mark-
aðskerfið njóti sín.
Hætta er á, að atvinnutæki og
starfsfólk sitji eftir á stöðum,
þar sem ekki er efnahagslegur
grundvöllur fyrir veru þess.
Styrkirnir eru fjármagnaðir af
fólki annars staðar, þar sem
efnahagsgrundvöllurinn er
tryggari og tilfærslurnar eru
því ranglátar, auk þess að vera
þjóðhagslega óhagkvæmar.
Þjónusta, sem seld er undir
kostnaðarverði, er gjarna notuð
meira en tilefni gefur til. Latt
er til sparnaðar og til þess að
finna aðrar hagkvæmari lausn-
ir og má í því sambandi nefna
rafmagns- og olíustyrki.
Færa má rök fyrir því, að
þvert ofan í tilgang styrkjanna
auki þessar tilfærslur tekjumun
óbeint: Á stöðum, sem búa við
hagkvæm búsetuskilyrði er, ef
að líkum lætur, mikil eftirspurn
eftir starfskrafti, sem þýðir
gjarnan, að hærri laun eru í
Styrkir til einstaklinga og félagasamtaka, sem
eiga aö geta kostað eigin starfsemi (líknarfélög
ekki meðtalin).
Þús. kr.
Starfsemi stúdenta 27
Félagsstofnun stúdenta 2.678
Bandalag ísl. leikfélaga 400
Rithöfundasamband íslands 30
Listasafn alþýðu 900
Fél. ísl. myndlistarmanna 200
Myndhöggvarafélagið 70
Félag kvikmyndagerðarmanna 45
Bandalag ísl. listamanna 40
íslenska stærðfræðifélagið 20
Hið íslenska náttúrufræðifélag 7
Eðlisfræðifélag íslands 12
Norræna félagið 100
Æskulýðssamband íslands 120
Ungmennafélag íslands 2.800
Bandalag ísl. skáta 400
Bandalag ísl. farfugla 12
íslenskir ungtemplarar 130
Landssamband KFUM og KFUK 90
íþróttasamband Islands 10.800
Taflfélag Reykiavíkur 20
Skáksamband Islands 130
Bridgesamband íslands 10
Dýraverndunarfélag íslands 15
Fuglaverndunarfélag fslands 25
Félög íslendinga á Norðurlöndum 20
Kvenfélagasamband íslands 450
Kvenréttindafélag íslands 11
Þjóðdansafélagið 3
Hagsmunasamtök einstæðra foreldra 20
Samband ísl. náttúruverndarfélaga 5
Samband ísl. karlakóra 5
Svifflugfélag íslands 10
Búnaðarfélag íslands 21.807
Landssamband ísl. hestamannafélaga 25
Búnaðarsamband Suðurlands 200
Skógræktarfélag íslands 140
Landvernd, félagasamtök 400
Búnaðarsamband A-Skaftafellssýslu 100
Fiskifélag íslands 12.116
Orator 55
Utanfarir presta 50
• Hið ísl. biblíufélag 115
Samtök vinnumarkaðarins 2.190
Orlofsheimili verkalýðssamtakanna 3.280
ASÍ v/MFA 1.330
Orlofsheimili BSRB 1.240
Félagsmálaskóli alþvðu 1.850
Hagdeildir ASÍ, VSI, VMSS, BSRB 2.000
Iðnnemasamband íslands 50
ASÍ v/orlofsmála 270
ASÍ v/norræna verkalýðsskólans 60
Trúnaðarmenn á vinnustöðum,
námskeið 600
Fræðslumál BSRB 540
' Fræðslumál BHM 80
^ Fræðslumál annarra 100
Þátttaka í erl. vinnumálastarfi 300
Leigjendasamtökin_________________120
Samtals
Styrkir til stofnana sem má draga úr svo að þeir
sem njóta þjónustunnar borgi (meira) fyrir hana
(sértekjur innan sviga).
Húsameistari ríkisins (5.975) Þús. kr. 2.658 Stjórnartíðindi (774) 4.243
Þjóðgarðurinn Þingvöllum (477) 5.542 Hæstaréttardómar (476) 1.995
Rannsóknaráð ríkisins (917) 4.907 Löggildingarstofan (1.725) 1.310
Námsgagnastofnun (1.857) 30.948 Lyfjaverðskrá (0) 105
Sjónvarp (700) 6.700 Fasteignamat ríkisins (6.652) 10.748
Þjóðleikhús (62.304) 41.629 Siglingamálastofnun (2.856) 16.251
Sinfóníuhljómsveit (29.710) 14.132 Flugmálastjórn (15.677) 203.022
Rannsóknastofnun Landmælingar fslands (10.900) 4.541
Iandbúnaðarins (3.442) 29.779 Iðntæknistofnun (14.494) 18.559
Mat á landbúnaðarafurðum (0) 1.245 Rannsóknastofnun
Yfirdýralæknir (239) 12.149 byggingariðnaðarins (10.710) 11.789
Rannsóknastofnun Orkustofnun (44.500) 73.205
fiskiðnaðarins (3.333) 15.033 Rafmagnseftirlit ríkisins (714) 12.417
Framleiðslueftirlit Skráning hlutafélaga (0) 1.207
sjávarafurða (1.785) 34.336
Skrifstofa rannsókna- stofnana atvinnuveganna (530) Samtals (231.747) 570.543
lá.l30
Jöfnunarstyrkir sem breyta búsetuskilyrðum.
W«. kr.
Byggðasjóður 83.800
Jöfnun námskostnaðar 17.720
Félagsheimilasjóður 12.400
Vatns- og hitaveita Reykjahlíðar 5.000
Flóabátar og vöruflutningar 30.961
Orkusjóður 578.800
Jöfnun og lækkun hitakostnaðar
(lög 53/1980) 3.000
Niðurgreiðsla rafhitunar 230.000
Olíustyrkur v/húshitunar_________61.500
Samtals 1.023.181