Morgunblaðið - 14.03.1984, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. MARZ 1984
33
Hagur háskólans
— eftir Halldór
Guðjónsson
Hér á eftir fer ræöa, sem Halldór
Guöjónsson flutti á fundi stúdenta
hinn 23. febrúar „gegn niöurskuröi á
fjárveitingum til æðri menntunar“.
Ræðumaöur var fulltrúi Félags há-
skólakennara á fundinum.
Fyrir þeim sem hér eru saman
komin er ekki ástæða að rekja rök
til þess að meiri fjárveitinga sé
þörf til háskólahalds. Við erum
hér saman komin vegna þess að
við erum sammála um þetta. Engu
að síður vil ég nefna tvennt í þessa
veru til að miða þetta sammæli
okkar við en ekki til að grundvalla
það.
Á áratugnum 1972—1982
minnkaði sá hlutur vergrar þjóð-
arframleiðslu sem varið er til
kennslu hvers háskólastúdents um
meira en 20%. Hið sama verður
uppi á teningnum ef skoðað er
hversu mikill hlutur vergrar þjóð-
arframleiðslu stendur bak við
starf hvers fastráðins háskóla-
kennara. Þessi hlutur hefur rýrn-
að um nær 20% á undanförnum
rúmum áratug. Menntun hvers
stúdents og starf hvers háskóla-
kennara hafa sem sé orðið billegri.
Þótt ýmis önnur viðmiðun, sem
voru nokkuð stöðug í gegnum tím-
ann, komi til greina, virðist þetta
hvað traustast og hagkvæmast
fyrir málstað okkar þar sem líka
má í alþjóðlegum samanburði
sýna fram á að á þessum mæli-
kvarða skipum við okkur með
þeim þjóðum Evrópu sem lélegast
hafa menntakerfi.
Tölur sem þessar eru auðvitað
ekki nákvæmar eða mjög mikils-
verðar í ákvörðun um það hvað
gera á. En þær gefa vísbendingu
um að eitthvað mikið sé að og að
úrbóta sé þörf. Það er hægt að
vefengja svona tölur eða skýra
þær með ýmsum hætti, en áreið-
anlega ekki svo að ábendingin,
sem í þeim felst, geti talist mark-
laus. Enda eru aðrar og augljósari
vísbendingar um að háskóla-
menntun okkar búi við slíkt svelti
að verulega spilli tilgangi hennar
og árangri. Það dylst engum sem
stundar eða sækir kennslu í há-
skólanum að húsnæði hans og
búnaður til kennslu er nær alls
staðar ófullnægjandi og víða til
háborinnar skammar. Svo aðeins
sé horft til húsnæðisins, þá undrar
mig við upphaf hvers misseris að
unnt skuli reynast að koma
kennslunni fyrir í því húsnæði
sem völ er á. Hér er nánast óskilj-
anlegt að ekki skuli fyrir löngu
hafa komið til meiriháttar átaka
eða jafnvel uppþota vegna þeirra
aðstæðna sem kennurum, nem-
endum og öllu starfsliði eru búnar
til starfa.
Hvers á háskólinn að gjalda?
Ég læt þetta tvennt, ástand hús-
næðis og fjármála, nægja sem
rökstuðning fyrir þeirri sannfær-
ingu okkar, að of þröngt sé búið að
háskólanum.
En það vaknar við þessi rök og
kannski hver önnur, sem færa má
fyrir sömu niðurstöðum, sú spurn-
ing hvort það sem veitt er dugi þó
ekki þrátt fyrir allt og þá einkum
ef tekið er tillit til þess að háskól-
inn keppir við aðra gjaldaliði
ríkisins, við aðrar þarfir þjóðfé-
lagsins. Það verður í þessu að
horfa til þess að háskólinn er
opinber stofnun og keppir því
einkum um fé við aðra opinbera
aðila. Það er því eðlilegt að líta á
háskólann sem hluta af stjórn-
málasviði þjóðfélags okkar.
Ef við horfum nú til stjórnmála
okkar á þeim tíma sem ég nefndi
áðan, þ.e. frá 1970 til dagsins í
dag, vaknar ein spurning: Hvað er
það sem stjórnmálin hafa fært
okkur til hagsbóta?
Ég sé ekki sjálfur nema eitt
meginafrek sem telja má okkur
öllum til hagsbóta: Útfærslu land-
helginnar. Ef litið er yfir stjórn-
málasögu okkar síðan landhelgin
var færð út, virðast helstu kenni-
leiti vera þessi:
Krafla
Járnblendiverksmiðja
Myntbreyting
Fiskiskipakaup
Það eru þessi atriði og þeim lík
sem bera verður hag háskólans
saman við. f ákafa við að gera svo
margar og mikilsverðar vitleysur
á svo skömmum tíma er varla
nema von að stjórnmálamenn
okkar og stjórnmálaumræða öll
hafi verið næsta sinnulaus og
hirðulaus um háskólamálefni og
raunar menntamál almennt. Við
höfum ætlað okkur að lifa af
brauði einu saman og þá fengið
steina í stað brauðs.
Ein af þessum merkilegu vit-
leysum okkar er sérstaklega eftir-
tektarverð í því sambandi sem við
höfum áhuga á hér, en það er
Járnblendiverksmiðjan. Fróðir
menn segja mér, að hinn erlendi
sameignaraðili hafi reitt fram
mikinn hluta stofnfjárframlags
síns í sérfræðiþekkingu: Kunnátta
Norðmanna við framleiðslu járn-
blendis var metin til fjár og lögð
að jöfnu við fé og vinnu sem þurfti
til að kaupa verksmiðjuna og reisa
hana. Við þennan samning gerðist
það sem sé, að við greiddum fé
fyrir hugvit. Þetta er á ýmsan
hátt merkilegt og vil ég nefna
þrennt:
1) Við keyptum greinilega ekki
nógu mikið vit, ella hefði þetta
gengið betur.
2) Það vit sem til þurfti, hefur
ekki flust inn í landið, ella
þyrftum við ekki að leita nýrra
sameignaraðila.
3) Hugvit er greinilega góð vara
til að selja með þessum hætti
eða öðrum. Vel er hugsanlegt
að Norðmenn hafi á sama tíma
eða síðan selt öðrum sömu
þekkingu á svipuðu verði og
þeir seldu okkur.
Svona viðskipti eru vitleysa og
hirðuleysi, sem einkenna öll þau
kennileiti íslenskra stjórnmála
sem ég nefndi áðan, en þó er
hirðuleysið um menntamál þjóð-
R O Y A L
SKYNDIBÚÐINGARNIR v /
ÁVALLT FREMSTIR
ENGIN SUÐA
Tilbúinn eftir
fimm mínútur
5 bragötegundir
arinnar öll og háskólamálefni sér-
staklega þegar til lengdar lætur
væntanlega afdrifaríkara og
óheillavænlegra en allt það sem ég
hef nefnt. Ýmis rök má færa fyrir
því að það sem skiptir okkur sem
þjóð mestu máli, ekki aðeins í
lengd heldur líka í bráð, sé mennt-
un, fyrst og fremst almenn og góð
háskólamenntun.
Mikilvægi mcnntunar
Nærtækustu rökin fyrir þessu
eru þau dæmi um afrek eða öllu
heldur afglöp íslenskra stjórn-
mála sem nefnd voru hér að fram-
an. Við sjáum öll nú, að í þessum
tilvikum voru og eru gerðar vit-
leysur og við vitum jafnframt, að
það var hægt að sjá það fyrir að
þarna yrðu gerðar vitleysur. Og
við óttumst að samskonar vitleys-
ur verði haldið áfram að gera. Við
vitum sem sé, að við gætum ekki
skynsemi í gerðum okkar. En.
hvaða vopn önnur en menntun
höfum við í viðureign við vitleysu?
Önnur rök um mikilvægi
menntunar eru fólgin í þeirri stað-
reynd að allt líf manna og þá ís-
lendinga einnig verður tæknilegra
með hverjum degi sem líður. Við
getum ekki vænst þess að búa við
sömu framleiðslu- og neysluhætti
nema örfá ár í senn, þá breytast
þeir og verða æ vísvitaðri. Við
þurfum til þess eins að geta tekið
þátt í því sem fram fer í kringum
okkur, bæði til þess að leggja þar
eitthvað af mörkum og til þess að
njóta þess sem fram fer, að
„kunna tök á tækninni", eins og
Halldór Guðjónsson
„Hér er nánast óskilj-
anlegt að ekki skuli
fyrir löngu hafa komið
til meiriháttar átaka eða
jafnvel uppþota vegna
þeirra aðstæðna sem
kennurum, nemendum
og öllu starfsliði eru
búnar til starfa.“
það heitir í sjónvarpsauglýsing-
unni, og vera ævinlega reiðubúin
til að læra ný tök. Breytingarnar
verða svo hratt og þær eru svo
margvíslegar að engin leið er að
laga sig að þeim án þess að kanna
þær vísvitandi, leita og miðla upp-
lýsingum um þær með markvissri
og skipulegri vinnu. Ljóst er, að
hið skipulega menntakerfi er eini
hugsanlegi farvegurinn fyrir
þessa óhjákvæmilegu aðlögun.
Ljóst er, að við getum ekki í öllum
efnum keypt þekkinguna að. Ef
við tileinkum okkur ekki sjálf þá
þekkingu, sem þarf til allra helstu
þátta eðlilegs þjóðlífs, verðum við
leiksoppar erlendra afla sem við
skiljum ekki og getum þar af leið-
andi engin áhrif haft á. Það er
greinilegt að við þessar aðstæður
er niðurskurður á fjárveitingum
og samdráttur í menntamálum
ekki aðeins óskynsamleg stefna,
heldur stefnir hún tilveru þjóðar-
innar í hættu.
Þriðju og djúpstæðustu rökin
fyrir mikilvægi menntunar eru
þau að við búum við og viljum búa
við lýðræði. Þung rök má færa
fyrir því að það felist í öllum
skynsamlegum hugmyndum um
lýðræðisríki að því beri skylda til
að mennta þegna sína svo sem
mest má verða. Reyndar hafa
margir spakir menn haldið því
fram að þetta sé eina fram-
kvæmdaskyldan sem hvílir á lýð-
ræðisríki gagnvart þegnunum.
Rökin fyrir þessari skyldu eru
augljós: Ef lýðurinn er ekki upp-
iýstur, er líklegt að stjórnin, sem
völd sækir til hans, sé það ekki
heldur og spilli í vanvisku hag
ríkisins, umbjóðenda sinna og
þjóðarinnar allrar. Það kann vel
að vera að stjórnmál snúist á
hverjum degi einkum um átök
hagsmuna, en sagan leggur annan
dóm á stjórnmálin, hún fordæmir
það í stjórnmálum sem ekki eflir
hag þjóðarinnar, hún fordæmir
vitleysu og heimsku.
Við erum vön, íslendingar, að
segja að við séum fáir, fátækir og
smáir. Ef heldur fram sem horfir í
menntamálum okkar verðum við
innan tíðar líka heimskir.
Halldór Gudjónsson er kennslu-
stjóri Háskóla íslands.
„Vér eigum nógan
eldinn, bræður... “
— eftir Guðrúnu
Jacobsen
Til fjármálaráðherra,
Alberts Guðmundssonar.
Mig langar til að koma þeirri
beiðni á framfæri við yður, hvort
ekki sé orðið tímabært að íhuga
kjör lítilþægasta þjóðflokksins á
íslandi. Hér á ég við þá sem hafa
verið skikkaðir í Verkamannafé-
lagið Dagsbrún og Framsókn. Ég
veit eiginlega ekki hvers vér erfið-
isvinnufólk eigum að gjalda, vér
sem hefjum oss upp til vinnu í
birtingu að morgni með malinn
undir hendinni eða 13 krónur í
strætó.
Meðan oss er uppálagt að njóta
ylsins af vinnugleðinni einvörð-
ungu, frá sólarupprás til sólarlags,
njóta kröfuhafarnir í öðrum félög-
um desemberuppbótar, ódýrra
utanlandsferða að ógleymdum
námskeiðum af öllum mögulegum
sortum fyrir ekki neitt á kaupi.
Gott ef allir þessir sérkröfuhafar
funda ekki líka um kaup sitt og
kjör á kostnað ríkiskassans.
Nú er það svo, að í þau fáu
skipti sem vér verkafólkið þurfum
að láta gera aðgerðir á fótum vor-
um, megum vér þakka fyrir að fá
þó að sofa úr okkur svæfinguna
áður en oss er vísað burt með
skóna undir hendinni.
Nú hefur verkafólk af minni
kynslóð ekki aðeins verið bundið
við grautarpottinn allt sitt líf,
hafið sinn búskap í misjafnlega
ásigkomnum hreysum í Blesugróf
eða Kamp Knox stríðsáranna, með
tilheyrandi útibrunni, kolaeldavél
og útikamri þegar best lét, heldur
höfum vér mörg hver verið fyrir-
vinnur heimilisins árum saman,
komið oss upp þaki yfir höfuðið
fyrir eigin tilverknað án útboðs á
sál eða sannfæringu. Það erum
ekki vér sem erum dýrust í rekstri
ríkisins. Geðveikrahallirnar og
Alkabólin eru ekki byggð fyrir oss.
Persónulega hygg ég að jafnvel í
þessum ofangreindu stofnunum
séu fleiri skrifstofur en legupláss
fyrir raunverulega sjúkt fólk.
Oss hefur semsé aldrei gefist
tími til að verða vitlaus. Ber ekki
ríkinu að virða það að verðleikum?
8.3. 1984.
Guðrún Jarohsen er rithöfundur.

ASEA
rafmótorar
Nú eru ASEA rafmótorar í næsta nágrenni viðskiptavina sinna: —
AUSTURLAND: Rafmagnsverkstæði Leifs Haraldssonar, Seyðisfirði
VESTMANNAEYJAR: Geisli, Vestmannaeyjum.
SUÐURNES: Rafiðn, Keflavík
VESTFIRÐIR: Póllinn, ísafirði
Sölumenn okkar veita frekari upplýsingar ef óskað er.
"RÖNNING
Sundaborg.
simi 84000