Morgunblaðið - 15.09.1990, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 1990
11
Þagað úr þjóðleikhúsráði
eftirJón Viðar
Jónsson
Þögnin er stundum mælskari en
mörg orð. Fyrir rúmri viku skýrði
ég frá því hér í blaðinu, að þjóðleik-
húsráð hefði komið saman til fund-
ar og rætt um væntanlega umsækj-
endur um stöðu þjóðleikhússtjóra
löngu áður en auglýstur umsóknar-
frestur var runninn út. Jafnframt
óskaði ég þess, að Þuríður Pálsdótt-
ir, formaður ráðsins, skýrði þá ráða-
breytni, en þær skýringar láta enn
eitthvað standa á sér. Á meðan
eftir þeim er beðið má það hins
vegar koma hér fram, að sama dag
og grein mín birtist (5. sept. sl.)
játaði Þuríður í viðtali í Dægurmála-
útvarpi rásar 2, að þessi fundur
hefði átt sér stað. Tveir aðrir ráðs-
menn bafa í samtali staðfest, að
þar hafi tvö nöfn verið til umræðu.
Hvort komið hefur til formlegrar
atkvæðagreiðslu er í þessu sam-
bandi hreint aukaatriði. Aðalatriðið
er, að ráðsmenn allir komu saman,
ræddu væntanlega umsækjendur
og tóku afstöðu með og á móti.
í viðtalinu á rás 2 kom fram, að
formaður þjóðleikhúsráðs virðist
einna helst líta á ráðið sem ein-
hvers konar kunningjasamkomu
þar sem samskipti öll séu svo óform-
leg og þægileg, að ekki taki því
einu sinni að vera alltaf að halda
fundargerðir. Væri raunar forvitni-
legt að vita hvort slíkir starfshættir
tíðkast hjá fleiri ráðum á vegum
hins opinbera. Hún gat að sjálf-
sögðu enga skýringu gefið á því,
hvers vegna ráðið fann sig knúið
til að fjalla um væntanlegan þjóð-
leikhússtjóra áður en Ijóst var hveij-
ir hefðu áhuga á embættinu. Enda
skiptir það í raun minnstu máli:
ráðið hefur með þessu móti brotið
gróflega á rétti umsækjenda, mis-
munað þeim með ámælisverðum
hætti og jafnvel haft áhrif á það,
hveijir sóttu um stöðuna. Það hefur
brugðist þeirri skyldu sinni að
tryggja umsækjendum sanngjarna
og eðlilega umfjöllun. Umsagnir
þess um þær umsóknir, sem að lok-
um bárust, eru í Ijósi þessarar vitn-
eskju einskis virði, nánast ekki ann-
að en marklaus leikaraskapur.
Þess er að sjálfsögðu óskandi,
að uppákoma þessi spilli ekki fyrir
nýráðnum þjóðleikshússtjóra sem
fyrir höndum mjög erfitt endur-
reisnarverkefni á öllum sviðum
starfseminnar. En engum er greiði
gerður með því að þegja yfir háttar-
lagi af þessu tagi, allra síst Þjóðleik-
húsinu. Það er ekki aðeins blettur
á stofnuninni sjálfri; það er áfall
fyrir lýðræðisleg og heiðvirð vinnu-
brögð í þessu landi.
A það skal minnt, að lagt hefur
verið fram frumvarp til nýrra þjóð-
leikhúslaga, þar sem gert er ráð
fyrir býsna róttækum breytingum
á stjórnsýslu og starfsemi leikhúss-
ins. Ýmislegt orkar þar að vísu
mjög tvímælis; t.d. er vafasamt, að
heillavænlegt sé að þrengja valds-
svið þjóðleikhússtjóra - og draga
þá væntanlega úr ábyrgð hans -
og eins sýnist ekki gæfulegt að
fela sérstakri nefnd ráðuneytisfull-
trúa að hafa eftirlit með fjármálum
hússins. Eitt er þó ljóst: þjóðleik-
húsráð í þeirri mynd sem það starf-
ar nú er tímaskekkja sem ber að
leiðrétta. Ég efast að vísu ekkert
um, að þeir einstaklingar sem þar
sitja og setið hafa vilja stofnuninni
vel. En það sem hér hefur gerst
sýnir berlega, að ábyrgð ráðsins og
starfssvið eru ekki nógu ljós, a.m.k.
í hugum þeirra sem þar ráða nú
ferðinni. Og því miður verður það
að segjast alveg eins og er, að hag-
ur Þjóðleikhússins síðustu árin hef-
ur ekki bent til þess, að ráðið sé
fært um að rækja þá eftirlitsskyldu
sem lög leggja því á herðar. Um
þetta er þó að sjálfsögðu erfitt að
fullyrða nokkuð mjög ákveðið sök-
uin þeirrar leyndar sem yfirleitt
virðist hvíla yfir störfum þessarar
samkomu.
En sé hér á misskilningi byggt
og ráðið haft fyrir rangri sök ætti
því að vera í lófa lagið að gera
hreint fyrir sínum dyrum. Það gæti
t.d. gert það með því að senda frá
sér gagnort og greinargott yfirlit
yfir störf sín að undanförnu. Hafa
ber þó í huga, að slík skýrela yrði
harla lítiis virði, veitti hún ekki af-
dráttar- og undanbragðalaust svör
við ýmsum mikilvægum spurning-
um. Mætti þar ýmislegt tína til og
skulu hér aðeins fáein atriði nefnd.
1. í fyrrasumar var, eins og öllum
er kunnugt, lögð fram opinber
skýrsla um fjárhag og rekstur Þjóð-
leikhússins. í þessri skýrelu kom
m.a. fram, að áætlanagerð stofnun-
arinnar væri í molum, kostnaður
ykist á sama tíma og bæði áhorf-
endum og sýningum færi fækk-
andi, auk þess sem leikhúsið hefði
ítrekað farið fram úr fjárveitingum.
Ekki minnist ég þess, að þjóðleik-
húsráð hafi fyrir sitt leyti haft mik-
ið um þessa skýrslu að segja. Kom
því kannski á óvart það sem stóð
í henni? Fylgdist það ekki með því
hveiju fram vatt um fjármál leik-
hússins? Hafði það ekkert gert til
þess að rétta við hag þess áður en
komið var í hreint óefni og stjórn-
völd neyddust til að grípa í taum-
ana? Fór það ekki á fund ráða-
manna og reyndi að skýra fyrir
þeim vandamál leikhússins? Hafi
ráðið gert það, var hlustað á þær
skýringar? Eða taldi ráðið e.t.v. að
gerð fjárhagsáætlana og eftirlit
með kostnaði innan húss væri í
besta lagi? Er ráðið sammála full-
yrðingum þjóðleikhússtjóra, að fjár-
hagsvandi leikhússins stafi að veru-
legu leyti af því, hvernig staðið er
af hálfu stjórnvalda að gerð fjár-
laga? Er ráðið þeirrar skoðunar, að
þessi mál séu nú komin í svo gott
horf, að við verði unað?
2. Þegar Alþingi ákvað að ráðast
í endurbyggingu á áhorfendasal
Þjóðleikhússins um sl. áramót var
fjárveiting til rekstrar leikhússins
skert um 60 milljónir frá því sem
lagt var til í fjárlagafrumvarpi.
Þetta mun hafa verið gert til að
vega á móti kostnaði við bygging-
una, þó að allir hljóti að sjá, að þar
á milli eru engin sjálfsögð tengsl
og leikhúsið þarf auðvitað að geta
starfað af fullum krafti, þó að tíma-
bundið sé leikið í öðrum húsakynn-
um. Þarna var m.ö.o. mörkuð sú
stefna, að endurbyggingin skyldi
verða á kostnað listrænnar starf-
semi, sem er ekki síst varhugvert
með tilliti til þess, að áætlanir eiga
til að fara úr böndum, ekki síst
þegar um jafn viðamiklar fram-
kvæmdir er að ræða. En dragist
endurbygging á langinn og starf
leikhússins veikist um leið gæti það
haft mjög alvarlegar afleiðingar
fyrir allt leikhúslíf okkar. Því er
eðlilegt að spyija, hvort ráðið hafi
verið sátt við, að þannig skyldi að
málum staðið? Hafi svo ekki verið,
reyndi það að koma stjórnvöldum í
skilning um hversu hættuleg þessi
ráðstöfun væri?
3. Verkefnaval leikhússins und-
anfarin ár hefur sætt verulegri
gagnrýni og mætti um það spyija
margi-a spurninga. Mér þætti þó
sérstaklega fróðlegt að heyra, hvort
það sé almenn skoðun innan þjóð-
leikhúsráðs, að sú áhersla á gamla
og nýja söngleiki, — aðallega gamla
- sem verið hefur áberandi, sé
líkleg til þess að bæta smekk áhorf-
enda, kenna þeim að meta vandað-
ar leikbókmenntir? Einnig má
spyija, hvort það telji, að leikhúsið
hafi sinnt klassískri leikritun með
þeim hætti sem því ber ótvríræð
skylda til. Þá væri gaman að vita,
hvort ráðið er mjög stolt yfir þeim
sessi sem erlend leikritun frá þess-
ari öld - það sem stundum er kall-
að nútímaklassík - hefur skipað í
verkefnaskrá leikhússins undanfar-
in ár.
4. Öllum, sem lengi hafa fylgst
með starfi leikhússins, ætti að vera
ljóst, að margir bestu kraftar þess
hafa nú um alllangt árabil verði
sorglega vannýttir (þegar ég segi
margir, þá meina ég margir, en
„Nýráðinn þjóðleikhús-
stjóri á fyrir höndum
mjög erfitt endurreisn-
arverkefni á öllum svið-
um starfseminnar.
ekki sumir, nokkrir eða fáeinir).
Hefur ráðið á fundum sínum fjallað
um þessa vanhirðu? Hefur það
reynst að knýja þjóðleikhússtjóra
og aðra listræna forystumenn húss-
ins til að bæta úr henni? Telur það
sér þá hafa orðið eitthvað ágengt
í þeirri viðleitni?
5. Á síðustu árum hafa þær radd-
ir orðið æ háværari, að tengsl leik-
hússins við skóla landsins séu alger-
lega ófullnægjandi. Þannig vaxi nú
yngstu kynslóðir landsins úr grasi
án þess sambands við leiklistina
sem fyrir aðeins einum eða tveimur
áratugum þóttu sjálfsagt mál. Hef-
ur ráðið tekið þetta mál fyrir og
eru innan þess einhveijar hugmynd-
ir um úrbætur?
6. Á aðalfundi Leiklistarsam-
bands íslands sl. vor skýrði formað-
Jón Viðar Jónsson
ur Félags íslenskra leikskálda frá
því, að samningaviðræður félagsins
við Þjóðleikhúsið væru sigldar í
strand. Samþykkti fundurinn í
framhaldi af því mjög eindregna
áskorun til málsaðila um að leita
allra leiða til að ná samkomulagi.
í Fréttabréfi sambandsins hefur
einnig komið fram, að einungis
örfáir þeirra höfunda og tónskálda,
sem notið hafa fastra starfslauna
leikhússins undangenginn áratug,
hafi á sama tíma átt verk á ijölum
hússins. Þetta hvort tveggja bendir
til þess, að eitthvað mjög mikið sé
að í skiptum i stofnunarinnar við
leikritahöfunda. Hefur þjóðleik-
húsráð rætt þennan vanda og kom-
ist að einhverri niðurstöðu um
hann? Hvað vill það gera til að leysa
hann?
Þetta eru fáein atriði sem öll
varða hag Þjóðleikhússins miklu.
Sé það rétt, sem formaður þjóðleik-
húsráðs fullyrti í margnefndu við-
tali á rás 2, að fundargerðir séu
a.m.k. oftast nær haldnar ætti ekki
að vefjast fyrir ráðsmönnum, sem
allir eru gagnkunnugir málum
. stofnunarinnar og hafa sumir setið
lengi í þjóðleikhúsráði, að svara
þessum spurningum með vísan til
þeirra. Það verður kannski ekki
gert í einni stuttri blaðagrein, svo
að vel sé, en Morgunblaðið er rúm-
gott blað og opið fyrir umræðu um
íslensk menningarmál.
Höfundur er leiklistarsijóri
Ríkisútvarpsins.
NÁKVÆMNI OG ÖRYGGI
HÖGGBORAR - LOFTHÖGGSVÉLAR
SKRÚFVÉLAR - TOPPLYKLAVÉLAR
BORVÉLAR fyrir allskonar sérsmíði.
HLEÐSLUVÉLAR
Skrúfa og bora,
handhægar og öflugar.
Einstök hönnun.
SLÍPIVÉLAR
til slípunar á járni eða stáii,
snúningshraði 800 til 45000 Vmin.
Margar stærðir og gerðir.
STEINKJARNABORVÉLAR
Sterkar handhægar með eða
án sogfestingu.
Borstandur stillanlegur halli.
Borstærð upp í 250 mm.
Kjarnaborar frá 18-250 mm.
JÁRNJARNABORVÉL
með rafsegulfestingu.
Borstærð upp í 52 mm.
Kjarnaborar í úrvali.
Sölu- og þjónustuaðilar
Geisli - Vestmannaeyjum, Glitnir - Borgarnesi
Póllinn - Isafirði, Rafgas - Akureyri
RAFLAGNIR - TÖLVULAGNIR - MÓTORVINDINGAR - VERZLUN - ÞJÓNUSTA
RAFVER HF
SlMI 91-82415-82117 • TELEFAX 1-680215 • SKEIFAN 3E-F, BOX 8433, 128 REYKJAVÍK