Morgunblaðið - 12.02.1997, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 12. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
_____________AÐSENPAR GREIIMAR_
Áfangakerfi,
skólaskipulag framtíðar?
FYRIR um 5 árum
ákváðu Svíar að end-
urskoða framhalds-
skólamenntun sína.
Áhugavert er að
kynnast þeim breyt-
ingum er endurskoð-
unin leiddi af sér.
Ekki síst er það
áhugavert þar sem nú
stendur yfír umtals-
verð endurskoðun á
framhaldsskóla-
menntun á íslandi.
Úrelt skólaskipulag
Svíar settu sér það
markmið með endur-
skoðuninnni að sníða
menntunina betur að þörfum ung-
menna, atvinnulífs og samfélags-
ins. Eldri námsskrá og skólagerð
var ekki lengur talin henta samfé-
lagi þar sem miklar og stöðugar
breytingar verða á atvinnulífi,
tækni og samfélagsháttum.
Sveigjanleiki í sænska framhalds-
skólakerfinu var orðinn of lítill. í
framhaldsskólum landsins var
reyndar að fínna um 500 náms-
leiðir af ýmsum gerðum er endur-
skoðunin hófst. Ætla mætti að svo
margar námsleiðir gæfu nemend-
um mikla valmöguleika. Reyndin
var önnur. Námsleiðir voru lokað-
ar og ósveigjanlegar, svigrúm fyr-
ir val nemenda var lítið og mikil
sundurgerð ríkjandi í skipulagi
einstakra námsgreina. Skipti
nemandi um námsleið táknaði það
yfírleitt að hann varð að hefja nám
sitt frá grunni að nýju. Almennar
námsgreinar voru frá byijun náms
skipulagðar út frá sérhæfíngu ein-
stakra námsleiða sem
gaf litla möguleika á
samnýtingu í kennslu.
Kerfíð þótti orðið
þunglamalegt, óhent-
ugt og lokað. Það
þjónaði ekki þörfum
nemenda og síbreyti-
legum aðstæðum at-
vinnulífsins.
Breyttar forsendur
Þeir sem lögðu nýj-
ar línur í sænskri
framhaldsskóla-
menntun gengu út frá
að í námi sínu yrðu
ungmenni að fá meiri
almenna menntun,
meiri færni á breiðara sviði en var
í hinu í eldra kerfí, sem byggðist
á sérhæfíngu snemma á námstím-
anum. Ungmenni samtímans
munu mörg breyta um störf
nokkrum sinnum á komandi starf-
sævi. Almenn og breið undirstöðu-
þekking verður þeirra veganesti
til að takast á við þær breyting-
ar, nýja samfélagshætti og tækni.
Alla sérhæfingu verður að byggja
á breiðum, almennum grunni. Við
mótun hins nýja skóla er gengið
út frá eftirfarandi forsendum:
Krafa um
almenna menntun
Krafan um aukna almenna
menntun nær til allra, störf sem
ekki krefjast nokkurrar þekkingar
eða sérhæfíngar eru varla lengur
til.
Til að aðlagast stöðugum breyt-
ingum í atvinnulífinu þurfa menn
betri menntun.
Góð almenn menntun,
segir Þórir Ólafsson,
eykur möguleika
manna á að auðga
daglegt líf sitt.
Samfélagshættir breytast ört
og krefjast stöðugt meiri þekking-
ar af þegnunum.
Möguleikar einstaklinganna til
að hafa áhrif á samfélgsþróunina
eru að verulegu leyti komnir und-
ir góðri almennri menntun þeirra.
Góð almenn menntun eykur
möguleika manna á að auðga
daglegt líf sitt. Hún eflir hæfni
þeirra til að njóta lista, náttúru-
gæða og eiga samskipti við fólk
sem talar önnur tungumál og býr
við ólíkar aðstæður.
Almenn menntun er grunnur
þess að menn geti hindrunarlaust
stundað endurmenntun og lært
svo lengi þeir lifa.
Sveigjanleiki
Svíar vilja að hinn nýi fram-
haldsskóli þeirra verði sveigjan-
legur. Skóli þar sem fljótlegt er
að þróa ný viðfangsefni í námi
og fella út önnur eftir þörfum
samfélagsins og óskum nemenda
þar sem staðbundin sérkenni fá
að njóta sín í skólastarfinu, þar
sem unnt er að þróa nýjar náms-
leiðir eftir þörfum atvinnulífs,
samfélags og nemenda. Skóli þar
sem nemendum gefst kostur á að
ráða nokkru um samsetningu
námsins, geta tengt nám á ólíkum
sviðum eða sérhæft sig meira í
einni grein en annarri. Nemendur
eiga að getá valið sér nám, haft
áhrif á samsetningu þess og borið
aukna ábygð á því.
Breytingarnar hafa að aðal-
markmiði að auka metnað og
gæði menntunarinnar í sænskum
framhaldsskólum. Sérstök áhersla
er lögð á að auka metnað og gæði
í starfsmenntun, ekki síst almenna
hluta hennar. Má að nokkru bera
það saman við áherslur Sambands
iðnmenntaskóla á íslandi fyrir
bættri almennri menntun í sam-
svarandi námi. Nám á starfs-
menntabrautum í Svíþjóð var
lengt til samræmis við bóklega
námið og er nú allt framhalds-
skólanám þar skipulagt sem
þriggja ára nám.
I stað hinna fjölmörgu, sundur-
leitu og lokuðu námsleiða í fram-
haldsskólunum sænsku voru
skipulagðar 16 aðalnámsleiðir,
sem greinast svo meira að loknu
fyrsta námsári eftir vali nemenda.
Skipulagður var nýr námskjarni
sem allir nemendur verða að taka
hvort heldur þeir stefna á fræði-
legt eða verklegt nám. í kjaman-
um eru sænska, enska, stærð-
fræði, samfélagsfræði, trúar-
bragðafræði, náttúmfræði, íþrótt-
ir og heilsufræði og fagur-
fræði/listir. Með sameiginlegum
kjarna fyrir alla er undirstrikað
gildi hins breiða almenna náms
sem fjallað var um hér að framan.
Áfangakerfi
Til að greiða fyrir breytingum
í anda nýrra markmiða tóku Svíar
_ Þórir
Ólafsson
upp áfangakerfí í framhaldsskól-
um sínum. Námsefni var skipt upp
í áfanga með ákveðnu innihaídi
og lýsingu á þeirri fæmi og þekk-
ingu, sem nemandinn á að hafa
tileinkað sér, að námi í áfanganum
loknu. Svíar sjá áfangakerfið fyrir
sér sem það skólaskipulag, er
muni henta best til að laga fram-
haldsmenntunina að þörfum og
áhuga nemenda svo og kröfum
samfélags og atvinnulífs. Sam-
hliða áfangakefinu var innleitt
nýtt einkunnakerfí sem byggist á
fjóram umsögnum um hæfni nem-
enda, staðið með ágætum, vel
staðið, staðið og ófullnægjandi.
Einkunnakerfið sænska er þannig
svipað því kerfi sem var notað í
íslensku áfangaskólunum þar til
menntamálráðuneytið lagði það
af fyrir um 10 ámm og innleiddi
einkunnir byggðar á prósentum í
staðinn.
Áfangakerfíð í sænskum fram-
haldsskólum er á bernskuskeiði
sínu. íslendingar hafa um 20 ára
forskot á Svía í að skipuleggja
nám í áfangakerfi. Þó sænska
áfangakerfið sé ennþá langt frá
því að vera jafn afgerandi í skóla-
starfínu og tíðkast í íslenskum
áfangaskólum er ljóst að Svíar
ætla að innleiða það í enn ríkari
mæli í framhaldsskólum sínum á
næstu áram. Þeir binda vonir við
að áfangakerfíð verði á vissan
hátt lykillinn að því að skapa
sveigjanlegan framhaldsskóla,
þann skóla sem muni best mæta
menntunarþörf framtíðarinnar.
Vaxandi áhuga á áfangakerfi í
framhaldsskólum má reyndar
fínna í fleiri Evrópulöndum um
þessar mundir. Með hliðsjón af
ofansögðu verður áhugavert að
sjá hvaða sess áfangakerfið mun
skipa að lokinni þeirri endurskoð-
un sem nú á sér stað á framhalds-
menntun á Islandi.
Höfundur er skólameistari
Fjölbrautaskóla Vesturlands á
Akranesi. Er í ársleyfi.
Meðal annarra orða
Hvernig skóli?
Vandi íslenskra skólanemenda er miklu flóknarí en svo,
að hann verði leystur þótt betri árangur næðist í raun-
greinum frá því sem nú er. Njörður P. Njarðvík seg-
ir það blasa við fyrst af öllu, að fjölga til muna kennslu-
stundum í íslenskum skólum.
OKKUR íslendingum hættir til þess að
einfalda fyrir okkur flókin mál, og þá ein-
blínum við á einhveija eina lausn sem á
að leysa allan vanda. Átti ekki loðdýrarækt
að bjarga landbúnaði á sínum tíma? Og er
ekki sú hin sama lausn nú fundin í ferða-
þjónustu? Gallinn er hins vegar sá, að við
slíka „lausn“ hleypur hver á eftir öðram
og alltof margir sinna því sama. Því er
hætt við að of margir bændur fjárfesti nú
í ferðaþjónustu, og fyrir bragðið geti allir
skaðast.
Svipuðu máli fínnst mér gegna í skóla-
málum. Eftir að í ljós kom við fjölþjóðlega
könnun, að íslenskir nemendur standa sig
illa í raungreinum, stærðfræði og eðlis-
fræði, í samanburði við jafnaldra í öðram
löndum, þá er engu líkara en að bættur
árangur í þessum tveimur greinum leysi
vanda íslenska skólakerfísins. En því fer
fjarri, því miður. Því það er ekki aðeins í
raungreinum, sem staðan er slæm. Það
hefur komið fram skýrt og greinilega.
Vandi íslenskra skólanemenda er miklu
flóknari en svo, að hann verði leystur þótt
betri árangur næðist í raungreinum frá því
sem nú er.
Viðhorf til
menntunar
Vandi íslenska skólakerfísins og þar með
íslenskra ungmenna endurspeglar að mínu
viti almenn viðhorf í íslensku þjóðfélagi.
Rót vandans er í raun sú, að menntun er
lítils metin, bæði hjá stjórnvöldum og al-
menningi. Og sú staðreynd hefur blátt
áfram geigvænlegar afleiðingar, sem munu
segja illilega til sín í framtíðinni. Þar sem
menntun er lítils metin er ekki við því að
búast að miklu fé sé varið til skólamála
og enn síður að það hafí forgang umfram
aðra málaflokka. Skóli sem fær naumt
skammtað rekstrarfé, á ekki auðvelt með
að veita fjölbreytilega og vandaða mennt-
un. Það segir sig sjálft. Okkur er sagt að
við búum við góðæri. En það er sannast
að segja einkennilegt „góðæri" sem lýsir
sér í skertum fjárveitingum til menntunar.
Þar sem menntun er lítils metin búa kenn-
arar við smánarkjör. Með því er verið að
segja að störf kennara séu til lítils gagns
fyrir þjóðina og framtíð hennar. Það hefur
nýlega komið fram, að iðnaðarmenn hjá
íslenska álfélaginu í Straumsvík hafa tals-
vert hærri laun en prófessorar við Háskóla
íslands. Slík launastefna er ekki til þess
fallin að laða dugmikið fólk til kennslu-
starfa. Og varla ætlast stjómvöld til þess
að fólk sem þau meta lítils í launum veiti
íslenskum ungmennum vandaða kennslu.
Það er ekki rökrétt hugsun.
Þar sem menntun er lítils metin er varla
við því að búast að ungt fólk leggi mikið
á sig til að mennta sig. Það veit að mennt-
un skilar sér yfirleitt illa í launum. Það er
mjög smitað af peningahyggju samtímans,
sem sést kannski best á því hve margir
nemendur í framhaldsskólum vinna með
skólanum. Og er þó ærið starf að stunda
nám til góðs árangurs.
Því ætti að vera ljóst, að vilji menn
bæta menntun íslensku þjóðarinnar verður
fyrst að breyta viðhorfí til menntunar.
Fleiri kennslustundir
Ef til þess kæmi, að stjórnvöld breyttu
afstöðu sinni til menntunar og öðluðust
skilning á gildi hennar fyrir framtíð þjóðar-
innar (sem ég reyndar efast um), þá dugir
ekki að mínu viti að reyna að lappa upp á
einstaka þætti skólastarfsins. Það þarf að
endurskipuleggja íslenska menntunarkerfíð
frá gmnni. Það varð til við aðstæður sem
eru gerólíkar þeim sem við búum við nú,
raunar við allt annars konar þjóðfélag og
allt annars konar hugsunarhátt.
Það kemur fram í yfírliti sem birtist hér
í blaðinu 14. janúar sl., að 1994/95 fá Is-
lensk böm 6-7 ára næstfæstar og 9 ára
böm fæstar kennslustundir meðal 14 þjóða
í Evrópu. Og það sem kemur enn frekar á
óvart, er að íslensk börn fá minnsta kennslu
í móðurmáli, ef Lúxemborg er frátalin.
Þannig fá dönsk börn meira en tvöfalda
kennslu í móðurmáli en íslensk. Og það á
sama tíma og öllum er ljóst að þekkingu
íslenskra barna á móðurmáli fer hrakandi.
Það kom einnig fram í könnun á frammi-
stöðu í samræmdum prófum. „Grannfæm-
in“ fræga, sem fræðimenn í skólamálum
kölluðu svo, sjálfum sér til háðungar.
Það blasir því við fyrst af öllu, að fjölga
þarf til muna kennslustundum í íslenskum
skólum.
Markmið menntunar
Þá þarf einnig að endurskoða grundvall-
arstefnu í menntunarmálum og þá um leið
markmið menntunar. Nemendur era ekki
aðeins að búa sig undir störf. Þeir era að
búa sig undir líf. Þeir eru að búa sig und-
ir að verða foreldrar og uppalendur nýrra
kynslóða, að verða þátttakendur í þjóðlífí
og mótendur framtíðar þjóðarinnar. Við
vitum öll, að til þjóðarlasta okkar íslend-
inga teljast agaleysi, tillitsleysi, skeytingar-
leysi, ábyrgðarleysi og skortur á samkennd
og siðferðiskennd, og heimtufrekja, sú
frekja að vilja helst fá allt fyrir sem minnst
og helst ekkert. Þessir þættir skipa ekki
minna mála en kunnátta í stærðfræði og
eðlisfræði. Því tel ég, að allt frá fyrsta
skólaári þurfi að kenna íslenskum börnum
heimspeki og siðfræði og leggja mikla
rækt við að þjálfa skapandi hugsun óg tján-
ingu hennar. Það á með öðram orðum ekki
aðeins að leggja áherslu á færni, jafnnauð-
synleg og hún er, heldur bæta úr van-
rækslu íslenska menntakerfisins við að inn-
ræta með nemendum skilning á andlegum
verðmætum, kenna þeim að leggja rækt
við innri veruleika sinn, sem síðar mun
birtast í nýju viðhorfi til breytni.
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum við Háskóla íslands.