Morgunblaðið - 12.05.1998, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 12. MAÍ 1998 29
LISTIR
Elsta sögu-
ljóð heims
BÆKUR
Söguljóð
FYRSTA LJÓÐ HEIMSINS
SÖGULJÓÐIÐ UM GILGAMESH
Gunnar Dal þýddi, Muninn bókaútgáfa, Islend-
ingasagnaútgáfan 1998 -135 bls.
BÓKMENNTASAGAN á ekki eldra heil-
legt rit en söguljóðið um Gilgamesh sem
stundum hefur verið nefnt Gilgamesh-kviða.
Ljóðið er ævafornt og varðveitt að mestu á
leirtöflum frá ýmsum tímum og stöðum. Þær
elstu eru hátt í fjögur þúsund ára gamlar og
hluti kviðunnar líklega enn eldri. Til hafa verið
brot úr þessu rit í íslenskri þýðingu. En á sein-
asta ári kom út þýðing Stefáns Steinssonar á
kviðunni og nú hefur Gunnar Dal birt aðra
þýðingu og allt öðruvísi á þessu söguljóði og
nefnir hana Fyrsta ljóð heimsins, söguljóðið
um Gilgamesh.
Sögusvið söguljóðsins er Mesapótamía fýrir
4-5000 árum. Sagt er frá hetjunni Gilgamesh,
konungi í Urúk. Hann var að tveim hlutum
guðlegur en einum hluta mannlegur. Þótt
hann þyki einstakur að atgervi kúgar hann
þjóð sína og guðirnir bregðast svo við að þeir
senda honum mótherja, Enkidú. Það tekst þó
með þeim vinátta og þeir vinna afrek saman,
komast í ónáð hjá guðunum sem láta Enkidú
deyja. Dauði hans veldur Gilgamesh miklu
hugarangri. Hann rís þó upp gegn dauðanum
og reynir að öðlast eilíft líf en mistekst að
mestu. Söguljóðinu tengist ýmist goðsögulegt
efni. M.a. er í því sögnin um syndaflóðið sem
er lítið breytt í Biblíunni.
I eðli sínu eru hinar tvær þýðingar ólíkar.
Söguljóðið um Gilgamesh hefur fundist nokk-
uð viða í ólíkum gerðum og á mismunandi
tungum. Það er unnið í leirtöflum sem varð-
veist hafa misvel og í flestum útgáfum hafa
menn því þurft að raða saman brotum úr ólík-
um áttum. Þýðing Stefáns er mjög bundin
svokallaðri staðalgerð. Hún er byggð á fornri
gerð kviðunnar sem kennd er við fræðaþulinn
Sin-lekí-únninní. Þar að auki gerir hann ná-
kvæma grein fyrir þýðingu sinni, afbrigðum,
viðbótum og því sem sleppt er. Allt er aftur á
móti óljósara í riti Gunnars Dals um eðli og
uppruna þýðingar hans enda er því bersýni-
lega ætlað að vera alþýðlegt rit fremur en
fræðilegt. Hann segir þó í inngangi að hann
byggi á „mörgum fomum leirtöflum sem hafa
aðallega fundist á sjö stöðum." Þrátt fyiir það
hve víða Gunnar leitar fanga er kvæðið í þýð-
ingu hans mjög heillegt. Það er hins vegar
spurning hvort sú heild sé fengin á kostnað
nákvæmninnar.
Eg hef borið þýðingu Gunnars saman við
þýðingu Stefáns og aðra enska þýðingu eða
endursögn. Það eru vitaskuld ekki vinnubrögð
sem duga til að tryggja óyggjandi dóm um
gæði þýðingarinnar þótt varla sé hægt að gera
meiri ki'öfur til blaðaritdóms. Af þeim saman-
burði þykir mér þó ljóst að viða er engu líkara
en að þýðing Gunnars sé því nær að vera end-
ursögn. Hún er mun styttri og víða er stiklað á
stóru. Texti staðalþýðinganna byggist mjög á
samtölum. I þeim er endurtekningum mikið
beitt sem stílbragði og þannig þýðing verður
því endurtekningasöm og framvinda verksins
hæg. En hún er trúrri verkinu og frumtextum
þess. I þýðingu Gunnars er þessum endur-
tekningum og jafnvel samtölum víða sleppt og
framvindan því hraðari. Verkið verður liprara
og aðgengilegra. Eigi að síður finnst mér
Gunnar ganga fulllangt, jafnvel þannig að
mildlvægir þættir verksins glatast.
Út frá þýðingu Gunnars er t.a.m. erfitt að
sjá að Enkidú sé skapaður af guðunum sem
jafningi Gilgameshar honum til höfuðs enda
þótt Gunnar geti þess í inngangskafla. Enkidú
hefur einnig miklar efasemdir um skynsemi
þess að ráðast á Húmbaba, óvininn sjálfan. I
staðalþýðingunni flytur hann beina ræðu þar
sem hann lýsir Húmbaba sem hryllingi mann-
kyns. Oskur hans er flóð, kjaftur hans eldur,
öndin dauði o.s.frv. en í endursögn Gunnars
verður ræða Enkidús léttvæg: „Enkidú stóð
ógn af skógi Húmbaba / og vildi ekki fara. / En
hann var ekki / eins sleipur og Gilgamesh í
orðræðum / og þeir voru vinir.“ Yfirleiltt vefj-
ast smáatriði lítt fýrir Gunnari. í staðalþýð-
ingu er leit Gilgameshar að eilífu lífi lýst. Þar
þarf hann m.a. að fara á skipi yfir haf dauðans
og því er lýst hvernig hann eigi að sækja sér
þrjú hundnið stjökunarstafi til að mjaka sér
áfram og skilja þá jafnóðum eftir. í þýðingu
Gunnars breytast þessir stjökunarstafir aftur
á móti í árar: „Höggðu niður skipsfarm af
stórum trjám / og bikaðu þau með jarðbiki. /
Þau verða árar þínar / til að koma bát þínum
yfir haf dauðans." Vandasamt er að sjá hvað
Gilgamesh átti að gera við allar þessar árar
þar sem hann var einn á ferð með ferjumann-
inum Úrshanabí. Skömmu seinna sér Gilga-
mesh samkvæmt staðalþýðingunni að stafimir
duga ekki til þess að stjaka honum alla leið.
Hann klæðir því ferjumanninn úr og notar
klæði hans sem segl. Aftur á móti er hann allt
í einu orðinn einn á ferð í þýðingu Gunnars og
þá kemur í ljós að áramar vora allar einnota:
„Þegar hann hafði notað / allar árarnar nema
eina / gerði hann úr henni mastur. / Hann fór
úr fötunum / og notaði þau sem segl.“
Stundum rekst lesandi svo á hugleiðingar
og athugasemdir í þýðingu Gunnars sem virð-
ast ekki standast og jafnvel vera tilbúningur
hans. Þannig lætur hann konu Útnapíshtím
segja: „Karlmenn era hrokafullir / og hafa
enga hæfileika til að lifa í friði.“ Það eina sem
líkist slíkri alhæfingu í staðalþýðingunni er
hugleiðing Útnapíshtím (sem er eiginlega Nói
Biblíunnar) í þá veru að Gilgamesh sé vand-
ræðaskepna.
Hafa ber í huga að nákvæmniskrafan er
ekki eina krafan sem gera verður til góðrar
þýðingar. En hún er mikilvæg. Texti Gunnars
er oft mjög glæsilegur og fullur af skáldlegri
andagift. Þar sem Gunnar er frumtextunum
trúr komast fáir með tærnar þar sem hann
hefur hælana. En ónákvæmni og ósamkvæmni
í þýðingunni gerir það að verkum að hún tekst
ekki sem skyldi.
Skafti Þ. Halldórsson
Nú tökum við til á lagernum og
bjóðum því...
RYMINGARSÖLU
VEKB...
Verð áður Verð nú
á völdum vörutegundum!
Alvöru heimabíótæki
HITACHI
CP 2865
Black Line myndlampi
PHILIPS
VR 655 HiFi Video
4 hausar
UIIDIG ST70-270
100 riða tæki, Super Black
Line myndlampi, íslenskst
textavarp, fjarstýring,
barnalæsing o.m.fl.
Philips sjónvarp PW6322 119.900.-
Philps sjónvarp PT7103 99.900.-
Daewoo sjónvarp 28" 49.900.-
Daewoo 21 “ sjónvarp 34.900.-
Philips VR175myndbandst. 29.900.-
Hitachi VTM605 Myndbandst 29.900.-
Panasonic VCR NVSD 220. 39.900.-
Philips TV/VCR sambyggt 79.900.-
JVC myndbandsupptökuvél 99.900-
Thomson ferðatæki m/CD 12.900.-
Edesa gtrfugleypir 9.970.-
Edesa kæliskápur 140 cm 49.900.-
Nardi ofn, hvítur 58.900-
Braun KF140K kaffivél 4.900.-
Braun PV2205 gufustrjaujárn 4.490.-
Philips HD4830 brauðrist 3.990,-
Elram PT196 brauðrist 4 sneiðar 2.990-
Philips HR1540 handþeytari 3.490.-
Cloer 150 vöfflujárn 4.490.-
JVC MX-D301T mini stæða 39.900.-
JVCDX-E10ministæða 24.900.-
Grundig KM12 mini stæða 29.900.-
Sony Walkman m/útv. 5.690-
Doro dec þráðlaus sími 19.900.-
Citizen P852 ferðasjónv. 11.990.-
Elram eggjasuðutæki 2.490.-
Edesa ísskápur 170 cm 59.900.-
Edesa ísskápur 160 cm 49.8OO.-
Edesa gufugleypir 1M útdr. 11.790.-
Edesa gufugieypir 2M 13.900.-
Edesa gufugleypir 2M útdr. 17.900.-
Edesa veggofn m/blæstri 34.86O.-
BrauðristTE-195 3.290.-
BrauðristTE-2130 4.290-
Áleggshnífur 4.590.-
Nardi ofn, spegill 64.900-
Creda Winchester ofn 59.900.-
Edesa helluborð 19.900.-
Pöntunar- ng þjnnustunúmer fyrir landsbyggðina
S. 5G8 8G90
3 /K Greiðslukjör við allra hæfi
-Œ
99.900-
94.900. -
47.900. -
29.900. -
26.900. -
26.900. -
29.641.-
69.900. -
79.900-
9.900. -
5.990. -
29.900. -
49.900. -
3.900. -
3.390.-
2.790.-
1.990. -
1.990. -
2.990. -
34.900. -
19.900. -
23.900. -
4.900. -
16.900. -
9.900. -
1.970.-
49.900. -
39.900. -
7.900. -
6.066.-
7.900. -
19.900. -
1.900. -
2.490,-
2.990.-
49.900. -
44.900. -
10.900. -
VERIÐ VELKOMIN I VERSLUN OKKAR
Tieirnsendingafþjónusta þjónusta viögeröarþjónusta
á íslandi
Stærsta heimilis-og raftækjaverslunarkeöja í Evrópu
RdFMKilflUERZLUII ÍSLílNDS If
- ANNO 1 929 -
Skútuvogur 1 • Sími 568 8660 • Fax 568 0776