Þjóðviljinn - 13.11.1976, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJWJVILJINN Laugardagur 13. nóvember 1976
Laugardagur 13. nóvember 1976 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 11
Vegna tilkomu hitaveitu
á Suðurnesjum, sem kem-
ur til með að nýta upphitað
ferskvatn til sinnar starf-
semi, hefur sú spurning
vaknað með ýmsum íbúum
svæðisins, hvort tryggt sé
að ekki verði gengið um of
á neysluvatnsforða á
Reykjanesskaga með
þeirri aukningu sem verð-
ur á ferskvatnsnotkun á
svæðinu, þegar hitaveita
hefur veríð lögð þar í allar
byggðir að Keflavíkur-
flugvelli meðtöldum.
En sem kunnugt er, haf a
suðurnesjamenn löngum
mátt búa við bágan kost í
vatnsöf lunarmálum sínum
og er ekki ýkjalangt siðan
hætt var að safna þar
rigningarvatni af húsþök-
um í ýmsum byggðarlög-
um, fyrir utan það að víða
hefur neysluvatn það, sem
fengist hefur úr jörðu ver-
ið nánast ódrykkjarhæft
sökum saltmengunar.
Af þessu tilefni sneri
Þjóðviljinn sér til Frey-
steins Sigurðssonar, jarð-
fræðings hjá Orkustofnun
og lagði f yrir hann nokkrar
spurningar um þessi mál.
— Er nóg af neysluhæfu fersk-
vatni finnanlegt á Reykjanes-
skaga?
— Áður en ég svara þessari
spurningu, vil ég benda á það, að
svæðið hefur enn ekki verfð rann-
sakað nægilega meö tilliti til
ferskvatnsöflunar til að hægt sé
að gera sér grein fyrir með fullri
vissu, hve mikiö af fersku vatni
óhætt er aö vinna þar, án þess að
tjón hljótist af.
Að visu framkvæmdi setuliðið
rannsóknir á Keflavikurflugvelli
árið 1953, til að kanna sina mögu-
leika, og hefur síðan hagaö sinni
vatnsöflun i samræmi við niöur-
stöður, sem þá fengust. Það kann
þó vel að vera, að þar gæti veriö
um langtimaskemmdir á vatns-
bólum að ræða.
Um aðra staði á Rosmhvala-
nesi er það aö segja, að þar hefur
ekki verið mörkuö sameiginleg
stefna til vatnsöflunar fyrir þá
byggðakjarna sem þar eru, þ.e.
Keflavik, Sandgerði, Gerðar,
Hafnir og Njarðvikur. Hver og
einn hefur búiö þar að sinni holu,
ef svo má að orði komast, og t.d.
hafa sum þau stóru fiskverkunar-
fyrirtæki, sem þar eruiborað eftir
vatni svo að segja við húsvegginn
til að ná þvi ferskvatni sem þau
þurfa. Það segir sig náttúrulega
sjálft, að afleiðingarnar eru i
samræmi við það hvernig að
þessu er staðið, og leikur þegar
grunur á sjóblöndun I sumum af
þessum holum.
Rosmhvalanes utan Kefla-
vikurflugvallar hefur ekki verið
rannsakað enn að neinu marki,
með tilliti til vatnsöflunar, utan
hað Jón Jónsson, jarðfræðingur
vann við athuganir I Njarðvikum
árið 1909 og komst að þeirri niður-
stöðu, aö nóg vatn væri að finna á
Reykjanesskaga utan Hvassa-
hrauns miðaö við þáverandi
staðla.
Hið eiginlega ferskvatnsvanda-
mál á Reykjanesskaga kemur
nefnilega ekki upp fyrr en að
loknum tilraunaborunum eftir
heitu vatni við Svartsengi árið
1971. Þá kom i ljós að saltmagn I
heita vatninu var svo mikið, að
það væri ekki gerlggt aö nýta það
beint, og að eina ieiðin til að nýta
jarðvarmann væri að hita upp
ferskvatn.
Menn gerðu sér þó ekki næga
grein fyrir þvi aö þarna gætu ver-
ið nein vandræði með að ná iferskt
vatn, og eiginlegar athuganir á
jarðvatnsstöðu i nágrenni Svarts-
engis hefjast ekki fyrr en 1974, og
þessar rannsóknir stóöu síöan
með höppum og glöppum fram á
haust 1975. Rannsóknir á vegum
Orkustofnunar hófust ekki aftur
fyrr en i febrúar á þessu ári, en i
mars kom út hjá Orkustofnun
skýrsla um vatnsþörf og vatns-
öflun á Suðurnesjum, sem byggð
var á þeim rannsóknum, sem þá
höfðu farið fram og ágiskunum út
frá þeim. Þá var eins og menn
vöknuðu upp við þann illa draum,
að etv. væri alls ekki nóg fersk-
Nýting jarðvarmans við Svartsengi
vakti spurningar um
„Hljóðkútur” er það nafn sem þessuni formfagra steinkassa hefur verið gefið, en i gegnum hann fer gufan
sem ekki er nýtt og þéttist og verður að söltu lóni i jaðri Illahrauns. Mynd:ráa
Reykjanesskaga er hér skipt I þrjú svæði, hvert meö sérstök jarðfræöileg og vatnafræðileg einkenni.
Rúöustrikuö eru þau svæði, þar sem öruggt er talíö aðmegi dæla upp nokkru vatnsmagni án hættu á sjó-
biöndun, og langstrikuö eru þau svæöi þar sem hugsanlega er hægt aðdæla upp vatni án sjóblöndunar.
VATNSÖFLUN OG
VATNSÞÖRFÁ
SUÐURNESJUM
Þjóðviljinn ræðir við Freystein Sigurðsson,
jarðfræðing, sem unnið hefur á Suðurnesjum
við jarðvatnsrannsóknir Orkustofnunar
vatn á Suöurnesjum.
— Hvers vegna var ekki betur
að þessum rannsóknum staðið i
upphafi?
— Ástæðan er náttúrulega fyrst
og fremst skortur á mannafla og
aðstöðu til að framkvæma þessar
rannsóknr, og svo hitt að fram-
kvæmdahraði vð virkjun jarð-
varmans hefur verið meiri en
svo, að tóm gæfist til að vinna all-
ar nauðsynlegar undirbúnings-
rannsóknir á jarðvatnsstöðunni
fyrst. Hitt er svo annað mál, að
þessum rannsóknum hefur verið
haldið áfram i sumar og verður
haldið áfram eftir þvi sem fjár-
veiting verður til þeirra. Niður-
stöður þessarra rannsókna sýna,
að hægt er að vinna nóg af fersku
vatni á Reykjanesskaga, ef rétt
er á málum haldið. Við vitum
þegar, að þarna er nóg vatn, þó
við vitum ekki enn hversu mikið
það er.
— Hvaö er það einkum, sem
rannsaka þarf i framhaldi af þvi
sem þegar er vitaö?
— Við höfum áætlað aö vatns-
þörfin á svæöinu öllu verði á milli
fimm og sexhundruö litrar á sek-
úndu, þegar varmaorkuverið við
Svartsengi veröur farið aö starfa
með fullum afköstum, en gert er
ráð fyrir að þaö verði árið 1980.
Með tilliti til þess að Hitaveita
Suðurnesja þarf þá ein og sér 300-
350 sekúndulitra af fersku vatni
til sinnar starfsemi, er nauðsyn-
legt að setja i rétt samhengi
möguleikann á ferskvatnsskorti á
Rosmhvalanesi, og ferskvatnsöfl-
un hitaveitunnar á svæðinu norð-
ur af varmaorkuverinu, sem að
öðrum kosti hefði verið nærtæk-
asta vatnsöflunarsvæðið fyrir
byggðirnar þar á nesinu. Þvi gæti
svo farið, að leita þyrfti út fyrir
svæðið, til að fullnægja þörf
Keflavikur og annarra byggða úti
á nesi, og að ibúar þar þyrftu að
leggja til sin vatnsleiðslu frá
Vogaleiði eða Strandarheiöi, sem
er gott svæði til vatnsöflunar og
þvi ódýrari lausn en að bora fleiri
holur á Rosmhvalanesi sjálfu,
sem gæfu mismikið af sér.
Þá þarf einnig að gera
fullnaðarkönnun á þvi hvar væn-
legast er að vinna ferskt vatn á
svæðinu og hvað mikið magn má
taka á hverjum stað án þess að
ganga á vatnsforðann, en þau
svæði sem við teljum að hægt sé
að vinna neysluhæft vatn á eru af-
mörkuð og jarðvatnsstaða ekki
nema 1-2 metrar yfir sjó.
— Hverjir eru helstu erfið-
ieikarnir i sambandi viö öflun
neysluvatns á Suöurnesjum?
— Það er einkum tvennt sem
torveldar eða útilokar vatns-
vinnslu viöa á Reykjanes-
skaganum. Hið fyrra er iblöndun
frá jarðhitasvæðum, sem veldur
þvi að ferskvatn er á mörkum
þess að vera nothæft, samkvæmt
ströngustu stöðlum um efnainni-
hald, og getur til að mynda valdið
tæringu i lögnum o.sfrv. Hið
seinna er að hæð yfir sjávarmáli
er það lág, aö hætta er á sjóblönd-
un, sé ekki gætt ýtrustu varkárni.
Þetta gerir þaö að verkum, að
enda þótt nóg vatn sé að finna á
svæðinu, getur vinnsla þess orðiö
mun dýrari, en gert hefur verið
ráð fyrir. Það eru til ýmsar að-
ferðir, reglur og staölar til leiö-
beiningar um hvernig staöið skuli
að vinnslu vatns við slikar að-
stæður, og samkvæmt þeim talið
óráðlegt að dæla meiru úr hverri
borholu, en 10-30 sekúndulitrum á
vænlegustu svæðunum. En þvi
fleiri og þéttari sem holurnar eru
á hverju svæði, þvi minna vatn er
hægt að vinna úr hverri þeirra,
svo þar getur skakkað talsverðu.
— Nægja þá fimm borholur
ferskvatnsþörf Hitaveitu Suöur-
nesja, eins og upphaflega var gert
ráð fyrir?
— Nei, fyrir hitaveituna þarf
að bora miklu fleiri holur og jafn-
vel leita út fyrir það svæði, sem
hún ræður yfir til ferskvatns-
öflunar. Samkvæmt þvi áliti, sem
Orkustofnun hefur sent stjórn
hitaveitunnar, er gert ráð fyrir,
að hún þurfi að láta bora 20-30
holur, til að ná þeim 300-350
sekúndulitrum, sem hún þarf
1980. Þegar hafa verið boraöar
þrjár holur og þær anna fyllilega
ferskvatnsþörfinni fyrir hitaveit-
una til Grindavikur, sem er 30-35
sekúndulitrar.
En til að halda framkvæmda-
áætlun hitaveitunnar, hefði veriö
æskilegt að bora fleiri holur nú i
sumar, til að tryggja það, að
nægjanlegt ferskvatn verði til
staðar fyrir þann áfanga hitaveit-
unnar, sem ljúka á næsta ár.
— Er ekki dýrt aö bora eftir
köldu vatni? Hvaö kostar hver
borhola?
—• Það er vissulega dýrt fyrir-
tæki að bora eftir köldu vatni ekki
siður en heitu. Þar kemur tii
kostnaður við borunina sjálfa,
könnunarkostnaður, veitulögn,
vegagerð og lagning raflinu og
dælukostnaður. Ég giska á svona
10 miljónir króna fyrir holuna, en
það er aðeins lausleg ágiskun
min.
— Nú er ætlunin aö affallsvatn-
ið frá virkjuninni viö Svartsengi
renni beint út í hraunið og myndi
þar svokallaö „heitt lón” viö
virkjunarstaðinn. Er ekki hætta á
þvi aö þetta salt- og klsilmengaöa
vatn blandist grunnvatninu og
spilli vatnsbólum?
—- Það er talin geta verið hætta
á þvi að þetta vatn geti komist i
þau vatnsból, sem grindvikingar
nota núna. Meðal annars hefur
þess vegna verið lagt til að borað
verði eftir ferskvatni á Vatnsheiði
austan við kaupstaðinn i Grinda-
vik, og yrði hægt að gripa til þeirr-
ar holu, ef þau vatnsból spillast,
sem nú er notast við. Bæjar-
stjórninni i Grindavík er kunnugt
um þennan möguleika á vatns-
mengun, og er þessi borun lögö
til, i samráöi við hana. En „heita
lónið” á ekki að geta haft nein
áhrif á vatnsból hitaveitunnar,
norövestur af varmaverinu.
— Þetta gæti semsagt haft
töluverö óþægindi og kostnaö I för
meö sér fyrir grindvíkinga?
— Með þvi að hefja fljótlega
borun eftir ferskvatni á Vatns-
heiöi, væri reynt að afstýra þvi að
óþægindin og kostnaðurinn yrðu
enn meiri, ef svo illa tækist til, að
salt affallsvatn bærist i vatnsól
grindvikinga. En við vitum sem-
sagt ekki enn, hvort sú verður
raunin, þótt við séum við öllu
búnir, ef svo tekst til. Við vitum
Sivalningurinn á myndinni er svokallaöur „afloftari”, þar sem óæski-
legar lofttegundir eru fjarlægöar úr vatninu, sem hitaö hefur veriö upp
i varmaverinu viö Svartsengi. —Mynd: ráa.
þó, að hætta er á að vatnsbólin
spillist, ef vatnið úr „heita lón-
inu” við Svartsengi nær að berast
i þau, vegna þess að saltið i vatn-
inu er það mikið og hverfur ekki
úr þvi, þótt ýmis önnur efni kunni
etv. að falla út á svo langri leið.
— Hvers vegna var ekki tekin
upp breytt stefna i sambandi viö
þessar framkvæmdir, viö hita-
veituna og fersvatnsöflun til
hennar, eftir aö álit ykkar hjá
Orkustofnun birtist i vor?
— Akvörðunaraðilar töldu ekki
ástæðu til að breyta áætlunum um
framkvæmdir við hitaveituna,
miðað við þann grundvöll sem
þetta álit okkar var byggt á, enda
ferskvatnsörf Grindavikur-
veitunngr fullnægt meö þeim
áætlunum. Okkar álit er miðað
við jafnvægisnýtingu svæðisins
alls, með það fyrir augum, að
ekki verði gengið á vatnsforða
svæðisins. Það hafa reyndar
komið fram hugmyndir um eins
konar námuvinnslu á ferskvatni á
svæðinu, allt þar til forðann þrýt-
ur og leita þá annað. En það væri
algjört neyðarúrræöi, aö fara að
ganga á vatnsforðann, og gæti
haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar
i för með sér. A Reykjanesskaga
er nóg vatn, sem á að geta enst
um langa framtið, sem reikna má
með að gerist t.d. ef Islendingar
fara að haga sér eins og menn og
fullnýta sjálfir það hráefni, sem,
sem fiskafli okkar er. Þá koma
frystihúsin til með að þurfa miklu
meira vatn en þau nota I dag, og
ef sjóefnavinnsla af fullkominni
gerð verður hafin á Reykjanesi,
má ætla að ferskvatnsþörf til
þeirrar starfsemi verði mæld i
tonnum á sekúndu, en ekki litr-
um, og þá getur svo farið, að leita
verði inn á nýjar brautir til fersk-
vatnsöflunar.
— Má þá ekki draga lærdóm af
þeim mistökum, sem gerö hafa
veriö i sambandi viö undirbúning
ferskvatnsvinnslu fyrir hitavcit-
una?
— Það eru vissar stjórnunar-
legar, hagkerfislegar og mann-
legar ástæður fyrir þvi, að ekki
var staðið sem skyldi að forkönn-
un vegna hitaveitunnar. Það er
hinsvegar annað mál hvort hægt
hefði verið að sjá fyrir þau mis-
tök, sem átt hafa sér stað. Þaö
hefur nefnilega viljað brenna of
oft við, að nauðsynlegar undir-
búningsrannsóknir hafi ekki verið
framkvæmanlegar i tæka tið,
vegna þess, hve ákvörðunarsókn-
ir þurfa alltaf að vera skrefi á
undan töku ákvarðana um fram-
kvæmdir, ef hægt á aö vera að
taka tillit til þeirra og þannig
hafa fullt gagn af þeim.
—Þaö er þvi miöur útbreiddur
misskilningur, aö gnægö sé af
fersku vatni á Islandi. En sá
ferskvatnsforði er ekki óþrjót-
andi, frekar en annað það sem af
ertekið. Eins og málum er háttað
i dag, þyrftu flest stærri byggðar-
lög hér á landi aö fara að gera sér
ljós fyrirsjáanleg vandræði með
ferskvatnsöflun. Viða er stað-
setning mannvirkja t.d. með
þeim hætti, aö frárennsli frá þeim
veldur mengun drykkjarvatns,
sem er mjög alvarlegt mál. Við
það bætist að viða er mjög erfitt
að ná i neysluhæft vatn, og þvi
betra að hafa vaðið fyrip neðan
sig, áður en vatnsskortur veröur
tilfinnanlegur. r^a.
• Hægt er aö vinna nóg ferskvatn á Reykja-
nesskaga ef skynsamlega er á málunum
haldið
• Varmaverið við Svartsengi þarf mun
meiri fleiri borholur til ferskvatnsöflunar en
gert hafði verið ráð fyrir
#Hætta talin á að vatnsból Grindvíkinga
spillist, ef salt affallsvatn frá varmaverinu
nær að berast í þau
• Jafnvægisnýting á vatnsforða svæðisins
og samvinna sveitarfélaganna um fersk-
vatnsöflun eina raunhæfa lausnin
• Undirbúningsrannsóknir þurfa alltaf að
vera skrefi á undan töku ákvarðana um
framkvæmdir, ef fullt gagn á að vera af þeim
• Því miður of útbreyddur misskilningur að
gnægð sé af fersku vatni á Islandi
Reykjanesskaganum hinsvegar (svæöi 1,11, og III á kortinu), þ.e. 1050-4200
iitra/sekúndu. Athugiö aö linuritiö nær ekki nema upp i 2000 Htra/sekúndu. —
Linurnar A,B, ogC sýna áætlaöa vatnsþörí á Suöurncsjum næstu árin. A: án
hitaveitu. B: meö hitaveitu utan Keflavikurflugvallar. C: meö hitaveitu fvrir
byggöir og ilugvöll. Linuritiö leiöir I Ijós, aö vatnsvandamál hinna ýmsu
sveitaríéiaga á Suöurnesjum veröur aö leysa meö samvinnu byggöanna um
vatnsöflun. vegna þess að fyrr en siöar veröur aö leita út fyrir svæöi I og 11 ( á
kortinu ) meö vatnsöflun, og þaö vröi alltof dýrt fyrir einstök sveitarfélög.