Dagblaðið - 17.09.1975, Blaðsíða 8

8
nagblaðiö. Miðvikudagur 17. september 1975.
MSBIAÐW
frfálst, úháð dagblað
Útgefandi: Dagblaðið hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjóifsson
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Haukur Helgason
fþróttir: Hallur Simonarson
Hönnun: Jóhannes Reykdal
Blaðamenn: Ásgeir Tómasson, Atli Steinarsson, Bolii Héðinsson,,
Bragi Sigurðsson, Hallur Hailsson, Ómar Valdimarsson.
Handrit: Ásgrimur Pálsson, Inga Guðmannsdóttir, Maria Ólafs-
dóttir.
Ljósmyndir: Bjarnleifur Bjarnieifsson, Björgvin Pálsson
Gjaldkeri: Þráinn Þorleifsson
Auglýsingastjóri: Ásgeir Hannes Eiriksson
Dreifingarstjóri: Már E.M. Ilalldórsson
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands.
t lausasölu 40 kr. eintakið. Blaðaprent hf.
Fésýsla flokkanna
Eðlilegt er að um þessar mundir
vakni spurningar um, hve langt
stjórnmálaflokkarnir og fyrirtæki
tengd þeim gangi i fjáröflun sinni
og hvaða freistingum þessir aðilar
lendi i, þegar þeir eru að afla fjár.
Allir stjórnmálaflokkarnir nema
Alþýðuflokkurinn og Frjálslyndir hafa að undan-
förnu staðið i miklum byggingaframkvæmdum.
Sumpart er þessi fjárfesting á vegum flokkanna
sjálfra og sumpart á vegum fyrirtækja, sem
stofnað er til af velunnurum flokkanna.
Að sjálfsögðu þurfa stjórnmálaflokkarnir þak
yfir höfuðið eins og aðrar stofnanir þjóðfélagsins,
svo og fjármagn til að heyja stjórnmálabaráttu
samkvæmt kröfum nútimans. Það er marklaust
að gera þær kröfur til stjórnmálaflokkanna, að
þeir lifi eingöngu á lágum félagsgjöldum flokks-
manna.
Hins vegar ber þjóðinni að setja ýmsar skorður
við fjáröflun flokkanna, svo að hún sé i samræmi
við lýðræðislega hugsun og hefðir og sé ekki til
þess fallin að magna spillingu i þjóðfélaginu. Um
þetta þarf að setja lög og reglur, ef til vill i likingu
við það, sem Bandarikjamenn hafa verið að gera
hjá sér á undanförnum árum.
Slikar reglur eiga ekki eingöngu að ná til
stjórnmálaflokkanna sjálfra, heldur einnig til fé-
laga, velunnarafyrirtækja og útgáfufélaga, sem
eru i pólitiskum tengslum við stjórnmálaflokk-
ana. Annars gætu flokkarnir skotið sér undan
eftirliti með þvi að mynda sérstök fyrirtæki eða
félög um rekstur sinn og eignir.
Þessar reglur þurfa að tryggja, að öll fjár-
magnsnotkun flokka og hliðarstofnana þeirra
komi fram i dagsljósið, svo að unnt sé að sjá, hver
greiðir hverjum hve mikið fé.
Jafnframt þarf að gera gjafir til stjórnmála-
flokka skattfrjálsar að vissu marki, svo að
stjórnmálastarfsemi i landinu sitji nokkurn veg-
inn við sama borð og margvisleg góðgerðastarf-
semi og menningarstarfsemi. Slikt skattfrelsi
mundi auðvelda stjórnmálaflokkunum nauðsyn-
lega fjáröflun.
Þetta mundi jafnframt hindra margvislegan
skattafeluleik, sem menn gætu freistazt til að
iðka við núverandi aðstæður.
Setja þyrfti hámark, bæði á framlög einstakra
aðila, svo og á heildarupphæðir, sem stjórnmála-
flokkar megi þiggja að gjöf á ári hverju. Þessar
upphæðir mættu þá breytast sjálfkrafa eftir verð-
bólgunni á hverjum tima.
Þessar hámarksreglur þyrftu vitanlega að ná
einnig yfir sérstök félög og fyrirtæki, sem rekin
eru beint eða óbeint til stuðnings stjórnmála-
flokkunum.
Jafnmikils er um vert, að dregið verði sem
mest úr möguleikum stjórnmálaflokka til að
skammta velunnurum sinum hlunnindi. Þetta
þýðir, að draga verður úr þeim sósialisma, sem
hér rikir og felur i sér skömmtun stjórnmála-
flokka á f jármagni, lóðum og leyfum, svo og öðr-
um hlunnindum.
Allar þær úrbætur, sem hér hafa verið nefndar,
miða að heilbrigðara stjórnmálalifi, minnkun
spillingar og betri þekkingu þjóðarinnar á rekstri
stjórnmálaflokka.
„Buckminster Fuller
sjólflœrður
heimspekingur
Hann var dálitið hrumur að
sjá, heimspekingurinn Buck-
minster Fuller, er hann hóf mál
sitt i hátiðarsal Háskólans
siðastliðinn sunnudag, röddin
var lág og margar þagnir rufu
samhengi orða hans. En eftir
rúmlega hálftima fór hann af
stað fyrir alvöru, röddin gerðist
styrkari og handahreyfingar
tiðari og eftir tæplega þrjá
klukkutima hafði hann alla
samkunduna i hendi sér' með
mælsku sinni, eldmóð og
boðskap. Hann talaði án nótna,
oft án samhengis og hljóp úr
einu i annað án fyrirvara, en i
allri hans tölu var samhengi
sem var i stuttu máli: hvað
getur einstaklingurinn gert
þjóðfélagi sinu og mannkyni til
góðs án þess að raska jafnvægi
þess alheims sem manninum er
gefinn. Fuller gengur að efni
sinu eins og guðlegum boðskap,
en það er ekkert myrkt eða
órætt við lógik hans, þvi i hönd-
unum hefur hann visindalegar
rannsóknir sem styðja ályktanir
hans. Vopn, strið og stjórnmál
eru úr sér gengin, við eigum
aðeins eina jarðkringlu og okk-
ur ber skylda til þess að nýta
hana til góðs fyrir mannkynið
allt, með aðstoð visinda og
heimspeki, — en þetta var boð-
skapur sem sérstaklega snart
amerisk ungmenni á árunum i
kringum hippahreyfinguna.
Uppruni og æska
Hver er svo þessi Buck-
minster, eða Bucky Fuller?
Hann var fæddur 1895, af grón-
um ensk-bandariskum ættum, i
Massachusetts og margir for-
feður hans voru bæði striðshetj-
ur og predikarar. Hann hóf
snemma að spyrja fólk, kenn-
ara sina og foreldra, óvæntra
spurninga, og þegar hann ekki
fékk svör leitaði hann
lausnanna sjálfur og hóf óþreyt-
andi uppfinningagrúsk. Eftir
skyldunám fékk hann inngöngu
i Harvard-háskólann, en féll
ekki við staðnaða kennslutilhög-
un þar og rígbundið félagslif og
endaði með þvi að hann var rek-
inn þaðan. Þar var þvi lokið öllu
formlegu námi Bucky Fullers
árið 1914. Fjölskylda hans tók
sig þvi saman i andlitinu og
sendi hann til Kanada til vinnu
við baðmullarverksmiðju
frænda hans og þar fékk véla-
grúsk Fullers fyrst reglulega
útrás og hann kallar þennan
tima i Kanada oft bestu ár ævi
sinnar. 1 fyrri heimsstyrjöldinni
fékkFuller ekkiinngöngu vegna
sjóngalla, en tókst i staðinn að
fá að stjórna litlum eftirlitsbát i
námunda við heimahaga sina.
Eitt aðalhiutverk báts hans var
að bjarga flugmönnum er tvi-
vængjur þeirra hröpuðu i sjóinn,
en Fuller sá sér til mikils hugar-
angurs að i flestum tilfellum
voru flugmennirnir látnir er að
var komið. Fann hann þvi upp
sérstaka björgunarhaliu sem
varð til þess að hann var hækk-
aður i tign i sjóhernum og falið
að nema verkfræði og stærð-
fræði.Þá þegarhafði hann byrj-
að að spyrja sjálfan sig spurn-
inga um lifið og tilveruna. Ef
hann sem sjóliðsforingi gæti vit-
að allt um skip og stjórnað þvi,
hvers vegna þyrfti maðurinn að
verða „sérfræðingur”? Þvi
skyldi hann ekki reyna að sjá
fræði sin i samhengi heims-
myndarinnar?
Og i námi sinu við sjóhersaka-
demiuna, sem að visu var ekki
stöðugt og skipulagt, hóf Fuller
einnig að hugsa um hvers vegna
fólk þyrfti að hugsa i einingum
eins og ,,pi” geómetriunnar.
Hann var sannfærður um að i
heimsmyndinni væru engin
óendanleg tölugildi, engin ,,pi”,
heldur væri hún gerð úr heilum,
samræmdum einingum, heilum
tölum.
Þrýstiloftshreyfili og
straumlínulag
Kynni Fullers af skipum og
vélakosti þeirra varð einnig til
þess að hann fór að hugsa um
sambandið milli framþróunar
og tækni. Þyngdarlögmálið olli
honum sömuleiðis stöðugum
heilabrotum og i þvi sambandi
teiknaði hann fyrstu þrýstilofts-
hreyfla sem vitað er um, og
sömuleiðis sá hann fram á að
eðlilegasta lögun flugvélar hlyti
að vera straumlinulögunin, —
en þá uppgötvun gerði hann eftir
að hafa fylgst með þvi hvernig
regndropar renna niður glugga.
En þetta var fyrir 1920 og þegar
Fuller sýndi ýmsum tæknifræð-
ingum hugmyndir sinar hristu
menn höfuðið. En Fuller gafst
ekki upp. Þá hafði hann þegar
gengið að eiga Anne Hwlett,
dóttur mikilsmetins arkitekts,
og þau áttu sér dóttur sem dó
1922, fjögurra ára gömul.Fuller
og kona hans voru niðurbrotin
lengi vel. Tengdafaðir Fullers
bauð honum þvi starf við fyrir-
tæki sitt.Vart hafði Fuller fyrr
fundið upp fljótvirka tigul-
steinsblendivél en tengdafaðir
hans neyddist til að selja fyrir-
tækið og Fuller var sagt upp.
Þetta var árið 1927 og Fuller
var atvinnulaus og niðurbrotinn
og svo mikið var þunglyndi
hans að hann ihugaði að fyrir-
fara sér. En allt i einu var eins
og hann fengi vitrun, eins og
Myndlist
Hvað er að gerast ó Tímor?
Nýlendo Portúgols
í 500 ór krefst
sjólfstœðis
Matarskortur er farinn að
gera vart við sig á portúgölsku
Austur-Timor og er brýn þörf
fyrir utanaðkomandi hjálp, að
sögn starfsmanna hjálparstofn-
ana á eynni.
Starfsmaður Rauða krossins
á eynni sagði áströlskum frétta-
mönnum, sem voru i kynnisferð
á Timor, fyrstir fréttamanna
siðan átök hófust, að matvæla-
birgðir dygðu aðeins I tvær vik-
ur.
Timor hefur til þessa flutt inn
hrisgrjón, sem hafa verið undir-
stöðufæða landsmanna. Þegar
bardagar brutust út i siðasta
mánuði á milli þriggja striðandi
afla gekk fljótt á þær birgðir,
sem fyrir voru i landinu, og eru
þær nú þvi sem næst til þurrðar
gengnar, að sögn Rauða kross-
mannsins.
Rorgarastyrjöld á Austur-
Timor hófst i ágúst eftir að Lýð-
ræðissamband Timor (UDT)
náði á sitt vald öllum mikilvæg-
ustu stöðum og stofnunum og
krafðist sjálfstæðis. Portúgalir
hafa stjórnað nýlendunni i nærri
500 ár.
Nú, eftir harða bardaga i heil-
an mánuð, heldur vinstrihreyf-
íngin Fretilin (byltingarfylking-
in um sjálfstæði Austur-Timor)
þvi fram, að hún hafi nær al-
gjöra stjórn á eynni.Þessi sigur
Fretilin hefur valdið áhyggjum
um mögulega ihlutun Indónesiu,
sem stjórnar vesturhluta eyjar-
innar.Indónesia, sem sér skratt-
ann málaðan á vegginn þegar
vinstrimenn eru komnir til
valda i húsagarðinum hjá sér,
hafa meira að segja látið að þvi
liggja, að þeir gætu neyðzt til að
gera skyndiáhlaup á virki Freti-
lin á Austur-Timor.
Þriðja aflið, sem við er að
eiga, er Alþýðufylking Timor
(Apodeti), sem styður samein-
ingu við Indónesiu.
Leiðtogar Fretilin vilja hins