Dagblaðið - 10.01.1980, Blaðsíða 11

1]
DAGBLAÐIÐ. FIMMTUDAGUR 10. JANÚAR 1980.
indum nægar tekjur, fasta búsetu,
fasta vinnu eða uppfyllir önnur þau
skilyrði sem lánakortafyrirtækin
setja þeim sem vilja gerast viðskipta-
vinir þeirra.
i samfélagi eins og vestra þar sem
svik eru háþróuðatvinnugrein er eðli-
legt að allir vilji tryggja sig sem bezt
gegn þeim. Hótelin, bílaleigan og
aðrar stofnanir gera það með því að
taka afþrykk af númerinu á kredit-
korti viðskiptavinarins. Ef stungið er
af án þess að gera upp eða bifreiðin
skilin eftir án þess að greiða þarf
aðeins að senda reikning á viðkom-
andi númer til kreditkortafyrirtækis-
ins og ef allt er eins og vera á þá
kemur greiðslan um hæl. Síðan mun
fyrirtækið innheimta upphæðina hjá
þeim sem tók herbergið á leigu eða
bifreiðina.
Það þykir heldur ekki ýkja gáfu-
legt að ganga með mikið af peningum
á sér í Bandaríkjunum, einkum í
stórborgunum þar sem mikið er um
rán og aðra glæpi. í New York hefur
fólk það gjarnan fyrir venju að vera
með 20 dollara í reiðufé til þess að
geta látið ránsmenn hafa eitthvað
verði það fyrir slíkum þrjótum.
Menn velta þvi nú fyrir sér, auðvitað
meira i gamni en alvöru, hvort og
hvenær ræningjarnir fari að taka við
greiðslum með kreditkortum.
Hver greiðir kostnaðinn af kredit-
kortunum?
Fyrirtækin sem reka þessa lána-
starfsemi halda því fram að með
þessum kortum stuðli þau að aukn-
um rekstri fyrirtækjanna. Bezta
sönnunin fyrir því sé að þau fyrirtæki
sem selji sína þjónustu gegn kortun-
um verði að greiða nokkurt gjald
fyrir það og séu fús til að gera það.
í rauninni eru það auðvitað hinir
almennu viðskiptavinir — almenn-
ingur — sem greiða kostnaðinn.
Þegar veskið er fullt af kreditkort-
um er auðvelt að kaupa ávallt örlítið
meira en efnin leyfa í hverjum mán-
uði. Fyrirtækin vita að fólki hættir
mjög til að kaupa heldur meira þegar
ekki þarf að áætla fyrirfram um
greiðslugetu. Fullvíst er að innkaupin
verða ávallt heldur meiri þegar greitt
er með kreditkortum en þegar stað-
greiða þarf með peningum.
Fyrir þá sem geta áætlað eyðslu
sína og farið eftir þeirri áætlun eru
kreditkortin til mikilla þæginda. Og
að sjálfsögðu einnig fyrir þá sem eru
svo vel efnum búnir að þeir þurfa
ekki aðgera neinar slíkar áætlanir.
Fyrir þá sem ætla að afla sér stöðu-
tákns og leiðar til að eyða eins og
hægt er um skamma hrið eru kredit-
kortin ágætis hengingaról. Aftur á
móti verða hinir sem aldrei ná þeim
tekjum og annarri þjóðfélagsstöðu
sem þarf til að afla sér slikra korta
áfram fulltrúar hinna tekjulægstu,
neðst í hinum bandaríska þjóðfélags-
stiga.
Flugrekstur á f lótta
— þáttur í markvissri þróun
Það mun hafa verið einhvern tíma
á árinu 1%4 að ég var staddur i
Bergen þegar dagblöðin þar birtu
forsíðugrein um að deginum áður
hefði stærsta farþegaflugvél fram til
þess tíma lent á Fornebu flugvelli við
Osló. Þessi flugvél var Candair C4,
eða Rolls Royce 400, í eigu Loftleiða.
Þann dag var mjög gaman að vera
íslendingur í Noregi. Manni fannst
það skemmtileg tilfinning að smæsta
þjóðin ætti svo öflugt fyrirtæki sem
Loftleiðir voru og að það gæti staðið
uppi í hárinu á risafyrirtæki á borð
viðSAS.
Allar götur síðan hafa flestir
íslendingar verið stoltir af því að víða
erlendis voru Loftleiðir þekkt fyrir-
tæki á sínu sviði og mörgum
útlendingi þótti það skrýtið að það
væri í einkaeign, sérstaklega þegar
tillit var tekið til smæðar þjóðar-
innar. En siðan hefur mikill
sósíalismi runnið til sjávar á fslandi
og það er orðið margt fémætt sem
skolast hefur með þeim straumi. Allt
virðist nú benda til að sú öfugþróun,
sem átt hefur sér stað á íslandi og
haldið hefur niðri lífsgæðum i
landinu, hafi nú náð að naga sundur
burðarstoðir Loftleiða. Nafnið Loft-
leiðir er notað af ásettu ráði, það er
fyrirtækið sem vonirnar voru
bundnar við og i hugum flestra er
nafnið Flugleiðir aðeins bókhalds-
gagn.
Þegar blóðsugur
stjórna atvinnu-
málum þjóðar
Það verður með sanni sagt að fáar
þjóðir fara í fötin okkar þegar að því
kemur að stemma stigu við heil-
brigðri uppbyggingu atvinnurekstrar
enda er þar „góðverkanna sjónin
sjúk”, svo vitnað sé í Bólu Hjálmar.
í stað þess aðgera fyrirtækjum kleift
að vaxa og eflast höfum við byggt
upp rekstrarkerfi, sem likja mætti við
mannætublóm sem skellir aftur krón-
unni þegar bitinn er orðinn lokkandi.
Það er ekki einungis verðbólgan,
afleiðing stjórnleysis, sem þessu
veldur, heldur sú eigin tortímingar-
hvöt sem lýsir sér i fjandsamlegri af-
stöðu til atvinnurekstrar. Þegar at-
vinnurekstur á í hlut er fyrst spurt
hve mikla skatta megi af honum pina
í stað þess að spyrja hve miklar
þjóðartekjur hann gæti skapað við
eðlileg skilyrði. Sá furðulegi
tvískinnungur er ráðand. í atvinnu-
málum þjóðarinnar að sérstök lög
Leó M. Jónsson
flugvirkjum um vandann ásamt
eldsneytishækkunum. Það má vel
vera að einhverjir starfsmenn félags-
ins hefðu getað verið þægari í taumi
en að það sé ástæðan fyrir því að
fyrirtækið sé hruni næst er einungis
fyrirsláttur þegar menn þora ekki að
segja sannleikann. Eldsneyti vegur
þungt en þó vegur án efa þyngst á
metunum að I lugleiðir starfa á
íslandi í stjórnlausri verðbólgu með
hæstu vexti í heimi og við meiri skatt-
píningu en gerist hjá öðrum flug-
rekstraraðilum erlendis. Hvaða flug-
félag sem ynni við slík skilyrði er
dauðadæmt í alþjóðlegri samkeppni.
Og það er vert að minna á þátt hins
opinbera.sem virðist hafa gleymzt.
Þegar Flugleiðir er stofnað 1973 var
það vegna þess að stjórnvöld stilltu
stjórnum Loftleiða og Flugfélags
íslands upp við vegg og píndu þær til
að sameinast. Markmiðið var að
sjálfsögðu aukið öryggi i flugmálum
þjóðarinnar en eins og svo oft áður
• „Stjórn Flugleiða er vissulega vorkunn,
þegar hún þorir ekki að fara í fjölmiðla
með þann ásetning sinn að flytja reksturinn
frá íslandi. . . ”
eru sett til þess að fyrirtæki i eigu
erlendra aðila megi þrífast i landinu á
meðan okkur sjálfum eru allar
bjargir bannaðar. Og það er dálitið
broslegt að einmitt nú ætla blessaðir
skrýplarnir að fara að reisa flugstöð
fyrir milljarða í Keflavík.
Úr landinu — eina
leiðin til að halda Irfi
Nú er það komið á daginn að
stjórn Flugleiða telur það, með réttu,
eina leiðina til þess að bjarga fyrir-
tækinu frá algjöru hruni, að flytja
alla starfsemi þess endanlega frá
íslandi. Lifsvon þessa fyrirtækis sem
greiddi 5,5 milljarða í laun á árinu
1978 felst í því að komast undan
þeim pólitísku niðurrifsvörgum, sem
hafa verið látnir darka í íslenzku at-
vinnulífi í áraraðir. Islenzka kerfið
sektaði þetta fyrirtæki um 300
milljónir kr. á síðasta ári fyrir það
eitt að veita rösklega 1200 manns at-
vinnu (launaskattur) þar sem meðal-
laun voru með því hæsta sem gerist í
atvinnulifi landsmanna.
Stjórn Flugleiða er vissulega vork-
unn þegar hún þorir ekki að fara í
fjölmiðla með þann ásetning sinn að
flytja reksturinn frá íslandi, en reynir
þess í stað að kenna flugmönnum og
varð útkoman þveröfug við það sem
stjórnmálamenn gizkuðu á.
Hvað bíður utan
íslenzkrar lögsögu?
í öllu fjarðafokinu að undanförnu
hafa stjórnendur Flugleiða lagt
höfuðáherzlu á að fá almenning til að
trúa þvi að ekki sé grundvöllur fyrir
flugi á milli Evrópu og Bandarikj-
anna með millilendingum eða
rekstraraðstöðu á íslandi. Um leið er
látið að því liggja að hér sé um anga
af alþjóðlegri þróun að ræða í stað
þess að segja eins og -er: Enginn
rekstur á íslandi er samkeppnisfær
á erlendum markaði nema hann sé í
eigu erlendra aðila. Nægir að taka
dæmi úr undirstöðuatvinnuvegi
þjóðarinnar, fiskiðnaðinum, þar er
aldrei til ein króna i mynd eigin fjá til
uppbyggingar. En hver er staða mála
erlendis, er flugleiðin yfir Norður-
Atlantshafið sá vonarpeningur sem
látið er í veðri vaka?
Hvernig skyldi dæmið líta út ef
Flugleiðir rækju það flug aðöllu leyti
með rekstraraðstöðu í Evrópu eða
Bandaríkjunum? Um það geta verið
skiptar skoðanir en þó er það eflaust
vegvisir að líta til eins af samkeppnis-
aðilunum, Sir Freddy Laker í Bret-
landi. Sá rekur m.a. DC 10 vélar og
segist sjálfur hafa tapað 20 milljón
dollurum á stöðvun þeirra á síðasta
ári og þvi varð ágóðinn einungis 7
milljónir dollara á fyrra helmingi
ársins 1979 (Newsweek, nóv. 5. 79,
bls.55).
Norður-Atlantshafsleiðin hefur
ekki verið Lakar lakari en svo, að
hann á nú í pöntun 10 Airbus 300
vélar, sem hann hyggst nota til flugs
innan Evrópu, n.t.i til 37 borga.
Þar að auki á Laker 5 DC 10 vélar í
pöntun, en þær verða notaðar á
„strætisvagnaleiðinni” London-New
York. Lág fargjöld hjá Laker eru
sögð möguleg vegna mikillar sæta-
nýtingar en hún mun vera um 80%
þessa stundina.
Flugleiðir munu hafa flutt tæplega
275 þúsund farþega árið 1978 á
Norður-Atlantshafsleiðinni og á því
ári var sætanýtingin á sömu leið um
79%. Það er einnig athyglisvert að
farþegaaukning á árinu 1978 var mest
á þessari flugleið eða 14,7% rniðað
við árið á undan. Sú staðreynd að
ferðamannastraumur fer vaxandi á
milli Evrópu og Bandaríkjanna gerir
það að verkum að eflaust væru
einhver flugfélög erlendis ánægð ef
þau hefðu sömu reynslu og stöðu á
þessum markaði og Loftleiðir höfðu
byggt upp.
Uppgangur Lakers í Bretlandi
bendir ekki til að um varanlegan sam-
drátt sé að ræða í flugi á milli þessara
tveggja meginlanda. Fáir myndu trúa
þvi að flugliðar Lakers hafi lakari
launakjör en Loftleiðamenn jafnvel
þótt almenn laun séu lág í Bretlandi,
hinsvegar er ekkert ótrúlegt þótt
Laker notaði færri skrifstofumenn á
hvern flugliða en Flugleiðir i
Ameríkufluginu.
Það sem mestu máli skiptir er sú
staðreynd að vegna þess að ekki
borgar sig að reka fyrirtæki i eign
Islendinga hérlendis þá er allt útlit
fyrir að mjög veigamikil starfsemi og
gjaldeyristekjur verði teknar frá
þjóðinni og fluttar til annars lands
þar sem einhver skilningur er ríkjandi
á grundvallarþörfum atvinnu-
rekstrar. Að því loknu geta þeir þjóð-
þrifamenn, sem eru að leggja ísland í
auðn, snúið sér að næstu fyrirtækj-
unum á listanum, t.d. Sambandinu,
Eimskip, Aðalverktökum og þeim
öðrum sem hafa orðið „grunsam-
lega” stór í sniðum þrátt fyrir
kyrkingarstefnu undanfarinna ára
þar sem „sjónhverfingasósialismi”
hálfvitlausra öfgamanna hefur ráðið
ferðinni allri þjóðinni til tjóns.
Leó M. Jónsson
tæknifræðingur.
þingmenn séu samtímis skömmtunar-
stjórar eða kommissarar. í byggða-
sjóði, sem er í vörzlu Framkvæmda-
stofnunarinnar, er fé, sen. nemur
mörgum milljörðum króna, og voru
vextir á lánum úr honum til skamms
tíma 14%. Á tímum 50% verðbólgu
má líkja lánum úr þessum sjóði við
að dreifa gjafakorni meðal fátækra,
og það er mannlegt, að lánþegi
fyllist hlýhug og klökkva til þeirra
rausnarmanna, sem brauðfæða
hann. Hvað er eitt atkvæði í þakk-
lætisskyni?
Nú er ekki svo að skilja, að
kommissarar einir geti ráðgazt með
allt það fé, sem er í byggðasjóði.
Stjórn Framkvæmdastofnunarinnar
veitir lán og í henni sitja fulltrúar
allra stjórnmálaflokka, en það
breytir engu um það að kommiss-
ararnir eru áhrifamiklir meðalgöngu-
menn við eintaklinga, fyrirtæki og
svcitarfélög. Fáist ekki lán, geta þeir
„Alþingi greiðir kosningaferðir þingmanna.”
skotið sér bak við stjórn stofn-
unarinnar, en fáist lán, þá hefur
hlutur þeirra verið drjúgur. Og
stundum virðast kommissarnir
nokkuð sjálfráðir, og má minna á
litið en þjóðfrægt dæmi, þegar
stofnunin gaf Menntaskólanum á
Akureyri fé til að skrifa sögu skólans,
en svo vildi til, að herra kommissar
Sverrir átti þá 25 ára stúdentsafmæli.
Þá datt stofnunin í menninguna.
Kommissararnir eru öðrum þræði
bankastjórar, enda taka þeir banka-
stjóralaun (m.a. þrettán mánaða
laun), og þeir ættu skilyrðislaust að
hlíta þeirri reglu, sem þegjandi sam-
komulag er meðal stjórnmála-
flokkanna, aö bankastjórar sitji ekki
á þingi. Og sagnir herma, að Bjarni
Benediktsson hafi fyrstur knúið fram
þessa reglu í sinum flokki og Sverris,
en nú er öldin önnur. En það eru ekki
aðeins Íslendingar, sem reyna að
greina á milli lýðræðis og almanna-
fjár, þótt illa gangi hjá okkur. Mér
er ekki kunnugt um, að í neinu vest-
rænu lýðræðisríki sé þingmaður jaf n-
framt forstöðumaður fyrir útlána-
sjóðum.
Flugvél
á leigu
En víðar er pottur brotinn hjá
okkur íslendingum en í Fram-
kvæmdastofnuninni. Þegar þing var
rofið, héldu þingmenn launum sínum
til þriggja mánaða og má það teljast
eðlilegt, en þeir héldu einnig ýmsum
fríðindum, m.a. greiðslu ferða-
kostnaðar um kjördæmin. Er þetta
meira en lítið kyndugt, því að þannig
studdi Alþingi með fégreiðslum við
bakið á fyrrverandi þingmönnum
gegn þeim frambjóðendum, sem ekki
höfðu setið á þingi. Hygg ég þetta
vera nýjung í stjórnmálabaráttu
islendinga.
Og hér er saga af Austfjörðum.
Tveir frambjóðendur og þingmenn
urðu veðurtepptir í Rvík og komu því
of seint til Egilsstaða til þess að ná til
hins fræga fundar á Bakkafirði. En
til þess að komast til Vopnafjarðar,
þar sem framboðsfundur var sama
dag, leigðu tvímenningarnir sér flug-
vél frá Egilsstöðum til Vopnafjarðar.
Reikningurinn hljóðaði upp á 90 þús.
kr. og frambjóðendurnir létu skrifa
þetta lítilræði hjá Aiþingi
íslendinga.
Þessi grein er skrifuð til að vekja
athygli á þessari ósvinnu, svo að ekki
sé meira sagt, og hvetja alþingismenn
til að sjá sóma sinn í því að gera
tvennt: aðvetja lög um, að óheimilt sé
fyrir þingmenn að gegna forstjóra-
starfi við Framkvæmdastofnunina og
í annan stað fella niður fríðindi til
þingmanna, þegar þeir hafa látið af
störfum.
Dr. Bjami Guðnason,
prófessor.
A „Hver dreifði úr eigin vasa hundruðum
milljóna króna til kjósenda svo sem í
gustukaskyni?”