Morgunblaðið - 15.11.2002, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 FÖSTUDAGUR 15. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í
síðustu viku var haldin
kennslustund í sérhags-
munapoti og atkvæða-
veiðum á Alþingi. Þetta
var svo sem ekki í fyrsta
sinn sem pot og veiðar fara fram í
sölum Alþingis og hægt er að
fullyrða að þetta hafi ekki heldur
verið síðasta potið eða síðasta
veiðiferðin. Það sem um ræðir er
tillaga til þingsályktunar um virð-
isaukaskatts af barnafötum sem
ungur varaþingmaður lagði fram.
Tillagan hljómar óskaplega vel,
enda má spyrja hver geti verið á
móti því að fella niður skatt af
barnafötum? Fyrir því hljóta að
vera annarleg sjónarmið að vilja
skattleggja barnaföt. Eða hvað?
Nei, það
eru reyndar
fullkomlega
eðlileg sjón-
armið á bak
við skatt-
lagningu
barnafatnaðar, svona að því
gefnu að menn vilji yfirleitt að
hér sé lagður á skattur og að rík-
ið fái einhverjar tekjur. Rökin
fyrir því að undanskilja ekki
barnaföt skattheimtu eru meðal
annars þau að með því væri verið
að flækja skattkerfið og hygla
einum á kostnað annarra. Barna-
fólk hefði tímabundna hagsmuni
af því að barnaföt lækkuðu, en að
því gefnu að ríkið þurfi þær
tekjur sem það aflar sér þýðir af-
sláttur til barnafólks aðeins að
aðrir verða að greiða hærri
skatta. Það verður ekki bæði
haldið og sleppt, ef skattur á eina
vöru er lækkaður þarf hann að
hækka á næstu vöru.
Hingað til hefur virð-
isaukaskattur á Íslandi þótt með
allra mesta móti, en tillaga um að
undanskilja ákveðnar vörur felur
í sér að hann hækki enn. Tillögur
á borð við þær að afnema virð-
isaukaskatt af tilteknum vörum
sem ákveðnir þrýstihópar í þjóð-
félaginu hafa áhuga á, ættu í
raun að heita tillögur um hækkun
skatta á aðrar vörur. Þannig
hefði þingsályktunartillaga unga
varaþingmannsins með réttu átt
að heita tillaga til þingsályktunar
um hækkun virðisaukaskatts af
öllu nema barnafötum. Með
þessu orðalagi er að vísu hætt við
að varaþingmaðurinn hefði fengið
minna hrós og líklega hefði engin
stórverslun keypt undir hann
auglýsingu til að kynna þessa
snjöllu hugmynd um hækkun
virðisaukaskatts af flestu því sem
verslunin selur.
Fleiri röksemdir má nefna
gegn þessu „góða máli“. Spyrja
má, hvað eru barnaföt? Nýverið
var stigið það ógæfuspor að gera
sextán og sautján ára ein-
staklinga að börnum í lagalegum
skilningi. Á þetta fólk að fá föt án
virðisaukaskatts? Ef svo er,
hvernig á þá að koma í veg fyrir
að fullvaxinn sautján ára maður
kaupi föt fyrir tvítugan frænda
sinn? Eða fertugan föður sinn?
Verður þetta kerfi þar sem að-
eins þeir heiðarlegu greiða skatta
en hinir sleppa? Já, reyndar er
það svo að með því að fjölga göt-
um í skattkerfinu er verið að
veita þeim sem vilja nýta sér göt-
in aukið svigrúm. Tillaga um
skattalega sérmeðferð á
ákveðnum vörum felur sem sagt
einnig í sér tillögu um aukin und-
anskot frá skatti.
En ef til vill á ekki að leyfa
sautján ára „börnum“ að kaupa
föt án virðisaukaskatts. Hugs-
anlega á að draga mörkin við ein-
hvern annan aldur, til dæmis sex
ár. Allir sem eru yngri en sex ára
fái föt án virðisaukaskatts. En
hvað með þá sem eru sjö ára,
hvers eiga þeir að gjalda? Og
hvað með smávaxna átta ára, eiga
þeir að ganga í ódýrari fötum en
stærri jafnaldrar þeirra? Það
væri svo sem ekki endilega mjög
alvarlegt vandamál, en hvað með
sex ára krakka sem eru stórir og
digrir eftir aldri? Eiga þeir að
líða fyrir að hafa vaxið og dafnað
af meiri krafti en aðrir? Hver er
sanngirnin í því? Þetta má svo
sem leysa með því að ekki sé far-
ið eftir því fyrir hvaða aldur fötin
eru saumuð, heldur fái foreldrar
barna á vissum aldri end-
urgreiddan virðisaukaskatt af
fatnaði á börnin. Í kringum þetta
mætti smíða mikið kerfi og ráða
marga starfsmenn til skattsins til
að sinna þessu. Með því væri þó
aldrei hægt að koma í veg fyrir
að þeir gengju í skattlausum föt-
um sem ætlast væri til að greiddu
fullan skatt, því auðvelt væri að
svindla á kerfinu.
Eins og sagði hér að framan er
tillagan um barnafötin og skatt-
kerfið ekki sú fyrsta sem ætluð
er til atkvæðaveiða með sérhags-
munapoti og ýmsar hafa því mið-
ur komist af hugmyndastiginu og
til framkvæmda. Þar má nefna
sjómannaafsláttinn svo kallaða.
Sá afsláttur, sem ætti að heita
tekjuskattsauki fyrir aðra en sjó-
menn, kostar ríkið um tvo millj-
arða króna á ári og veldur því að
skatthlutfallið er hærra en það
þyrfti að vera ef enginn nyti
þessara forréttinda. En það er
eins með sjómennina og börnin,
með því að vera á móti forrétt-
indum þeim til handa þykja menn
vera á móti þeim sjálfum og þess
vegna hætta þingmenn ekki á að
leggja til að þessu verði breytt.
Með því að afnema und-
anþágur frá virðisaukaskatts-
kerfinu í stað þess að fjölga þeim,
mætti lækka skattinn um mörg
prósentustig án þess að ríkið
missti af nokkrum tekjum.
Lækkun hlutfallsins og afnám
undanþágna yrði líka til þess að
skatturinn myndi skila sér betur
og þess vegna væri hægt að
lækka skattinn enn meira en sem
nemur þeim kostnaði sem ríkið
hefur af undanþágunum.
Tillögur um jafnari og lægri
skatta, sem eru í eðli sínu sann-
gjarnir og hygla ekki einum á
kostnað annarra, eru þær sem
ungir varaþingmenn og aðrir
ættu að leggja fram á Alþingi.
Þær þykja hins vegar – svo
furðulegt sem það nú er – ekki til
dægurvinsælda fallnar. Þess
vegna kjósa þeir stjórn-
málamenn, sem vilja viðra sig í
fjölmiðlum, láta hampa sér þar og
veiða þannig nokkur atkvæði, yf-
irleitt þá leið að leggja til aukna
mismunun og hærri skatta.
Barnaleg
tillaga
Tillögur um jafnari og lægri skatta,
sem eru í eðli sínu sanngjarnir og hygla
ekki einum á kostnað annarra, eru þær
sem ungir varaþingmenn og aðrir ættu
að leggja fram á Alþingi.
VIÐHORF
Eftir Harald
Johannessen
haraldurj@mbl.is
15. NÓVEMBER 2002 fagna
Spoex, samtök psoriasis og exem-
sjúklinga, 30 ára afmæli sínu. Af
því tilefni var Elisabeth Fjelde,
hjúkrunarforstjóra norrænnar
meðferðarstöðvar fyrir psoriasis-
sjúklinga á Kanaríeyjum, boðið að
halda erindi á veglegri afmælishá-
tíð er samtökin héldu 28. septem-
ber sl.
Norski Ríkisspítalinn rekur fyrr-
nefnda meðferðarstöð á Valle Mar-
ina á Kanaríeyjum frá september
til júní ár hvert. Þar koma hópar af
norskum, sænskum, finnskum og
íslenskum psoriasis-sjúklingum og
dvelja í 3–4 vikur.
Ef sjúklingur óskar eftir að kom-
ast í loftslagsmeðferð þarf hann að
fara til húðlæknis sem fyllir út um-
sókn til Tryggingastofnunar ríkis-
ins. Umsóknir um loftslagsmeðferð
fara fyrir siglinganefnd með sama
hætti og annarra sjúklinga sem
þurfa erlendis til lækninga. Sjúk-
lingar þurfa að uppfylla ákveðin
skilyrði til að komast í þessa með-
ferð. Siglinganefnd fjallar um um-
sóknina, samþykkir eða hafnar og
sendir sjúklingi svar.
Margir halda að loftslagsmeðferð
sé eins og dæmigerð sólarlanda-
ferð, sem fólk sækir í sínu fríi, en
svo er ekki. Í loftslagsmeðferð er
hópur psoriasis-sjúklinga saman
kominn, langt að heiman án fjöl-
skyldu sinnar, í þeim eina tilgangi
að fá bata við sínum sjúkdómi. En
ekki spillir fyrir að þessi meðferð
er ein sú náttúrulegasta sem völ er
á. Á meðferðarstöðinni Valle Mar-
ina er um innskrift að ræða eins og
á sjúkrahús. Fylgja þarf ákveðnu
meðferðarprógrammi, undir eftir-
liti lækna og hjúkrunarfræðinga
sem starfa við stöðina, sem og
reglum sem á henni gilda.
Dagur í meðferð
Meðferðin er fólgin í því að liggja
eða vera í sólinni. Hver dagur er
öðrum líkur og fátt til tilbreyting-
ar. Undirrituð fór í loftslagsmeð-
ferð á síðastliðnu hausti og dæmi-
gerðum degi er hægt að lýsa á
eftirfarandi hátt:
Ég vakna kl. 7:30 og fer að
skokka niðrá strönd í morgunsval-
anum. Er mætt aftur á stöðina rétt
fyrir kl. 8:15, en þá er mæting í
nafnakall og morgunleikfimi. Svo
morgunmatur og þá að hafa sig til í
sólina. Ekki gleyma neinu; hand-
klæði, nesti, vatnsbrúsi, sólarvörn,
rakakrem, sólgleraugu, bók…
Svo er lallað niður á strönd,
handklæðið breitt út og lagst og
legið og legið, eins og það sé manns
æðsta ósk og sterkasta hlið að
liggja í sólbaði uppá hvern dag í
3–4 vikur. En hvað leggur maður
ekki á sig til að fá blettina burt?
Fyrst leggst ég á bakið svo að skíni
á blettina framan á leggjunum,
hnjánum, lærunum, maganum,
brjóstunum og andlitinu. Svo sný
ég mér á hlið til að skíni á hliðarnar
(æi já, blettirnir á lærunum og
ökklunum eru svo þykkir og þrálát-
ir), ég teygi handleggina upp svo
skíni nú örugglega á olnbogana. Sú
staða er allt að því óbærileg en ég
verð að láta mig hafa það. Svo kem-
ur að því að leggjast á magann.
Þvílíkur léttir og nú skín á alla
bletti að aftanverðu. En ansi er
sandurinn óþægilega harður, ég
sem var að vonast til að geta blund-
að stundarkorn. Æi, gleymdi að
snúa handarbakinu upp, þar er svo
stór blettur. Svo leggst ég á hina
hliðina og sama sagan endurtekur
sig. Korter eftir korter, hálftíma
eftir hálftíma, klukkutíma eftir
klukkutíma og ég lifi enn.
Ekki má gleyma sjónum svo af
og til stend ég upp og dýfi mér á
kaf í sjóinn og fæ mér hressandi
sundsprett. Nudda síðan sjónum
vel á blettina sérstaklega í hárs-
verðinum. Svo leggst ég á vind-
sængina og læt mig fljóta á henni
um stund. Þar sem aldan vaggar
mér blítt hugsa ég um hve gott ég
hef það þrátt fyrir allt. En hugs-
unin um hvað börnin mín litlu
skyldu vera að gera heima núna
læðist í kollinn og þá er kominn
tími til að drífa sig í land og skvetta
svolitlum sjó á félagana sem liggja
eins og skötur á sínum mottum. Ég
er aldeilis ekki ein á ströndinni. Og
þar sem við „þjáningarsystkinin“
liggjum þarna og byltum okkur,
dæsum og stynjum, lumar einhver
á skemmtisögu og við hlæjum hvert
að annars fyndni. „Maður er manns
gaman“ og við viljum trúa því að
hláturinn lengi lífið, stytti sólarleg-
una og bægi blettunum burt.
En algengustu setningarnar á
ströndinni eru: „Hvað er klukkan,
er ekki að koma hádegismatur?“
„Hvað er klukkan, erum við hálfn-
uð í dag?“ „Nú, er hún ekki meira?“
Leiðin heim á stöð síðdegis er
löng og ströng. Þrútin af hita og
þakin svita og saltperlum er gott að
slappa af stundarkorn, fara í góða
sturtu og smyrja síðan rakakremi
vel á kroppinn.
„Enginn er einn þótt hann
virðist stakur“
Fyrir marga sem eru að fara í
loftlagsmeðferð í fyrsta sinn er það
upplifun að sjá aðra psoriasis-sjúk-
linga og bera ástand sitt saman við
þá bara með því að horfa. Fólki
gefst tækifæri til að klæðast erma-
og skálmalausum fötum (jafnvel í
fyrsta sinn í mjög langan tíma) án
þess að hafa á tilfinningunni að
blettina þurfi að hylja því að allir
hinir eru líka með bletti. Það er allt
í lagi að klóra sér innan um annað
fólk því hinir klóra sér líka og
margir miklu meira en maður sjálf-
ur. Fólki gefst kostur á að tala við
aðra með sömu reynslu og læra af
hvort öðru. Alltaf er hægt að leita
til félaga í hópnum sem skilur,
huggar og samgleðst.
Loftslagsmeðferð fyr-
ir psoriasis-sjúklinga
Eftir Signýju
Þórðardóttur
„Meðferðin
er fólgin í því
að liggja
eða vera í
sólinni.“
Höfundur er psoriasis-sjúklingur.
FRÉTTABLAÐIÐ slær upp á
forsíðu 31. október 2002 að menn
séu: „Uggandi vegna 34 milljarða
ábyrgðar“ og síðar að skipað hafi
verið í starfshóp til að meta arð-
semi Kárahnjúkavirkjunar. Í hópn-
um er fulltrúi iðnaðarráðuneytis-
ins, Friðrik Már Baldursson,
Sigurður Snævarr fyrir Reykjavík-
urborg og Arnar Árnason fyrir Ak-
ureyrarbæ.
Var arðsemi Kárahnjúkavirkjun-
ar ekki til staðar og var henni ekki
leynt á Alþingi eins og Ögmundur
Jónasson, alþingismaður og for-
maður þingflokks Vinstri grænna,
upplýsti 26. febrúar 2002? Fulltrú-
ar eigenda Landsvirkjunar virðast
telja að svo hafi ekki verið. Þá
hefði arðsemisleyndinni fyrst verið
létt af gögnunum.
Þessi frétt segir meira en marg-
ar skýrslur um opinbera stjórn-
arhætti Íslendinga. Höfum í huga
að búið er að eyða fjórum millj-
örðum í rannsóknir og undirbúning
að mögulegri stórvirkjun á Austur-
landi. Meginforsenda eyðslunnar
var að virkjunin yrði arðsöm.
Hvað um lögmæti
Kárahnjúkavirkjunar?
Kárahnjúkavirkjun er barn nú-
verandi ríkisstjórnar Davíðs Odds-
sonar, sem opinbert fyrirtæki,
Landsvirkjun, á að koma í rekstur.
Fyrsta skylda opinberra starfs-
manna er að fara að lögum.
Lögfræðiálit vegna alþjóðlegra
samninga, stjórnarskrárákvæða,
fjölmargra lagaákvæða og annarra
reglna, svo og réttinda einkaaðila
og opinberra aðila, sem tengjast
mögulegri Virkjun, voru áhuga-
verð. Bregðast embættismenn í
„lögspekinni“, sem forsætisráð-
herra vísar stundum til?
Iðnaðarráðuneytið, fagráðuneyti
orkumála með víðtæka skjala-
vörsluskyldu, fjallar um lögmætið í
tveimur bréfum. Í fyrra bréfinu
frá 19. ágúst 2002 segir: „Þá tekur
ráðuneytið fram að það hefur ekki
í fórum sínum lögfræðiálit vegna
Kárahnjúkavirkjunar.“ Í seinna
bréfi ráðuneytisins, frá 22. október
2002, sem kom til vegna óska um
skýringar á staðhæfingunni í fyrra
bréfinu, segir: „Engin lögfræðilegu
(sic.) álitaefni hafa risið sem kalla
á lögfræðiálit vegna virkjunarinn-
ar.“
Flóðið í Lagarfljóti
13. október 2002
Þá reis vatnshæð rúmum hálfum
metra hærra en áður hafði mælst í
formlegum mælingum og hluti
varaflugvallar millilandaflugs á
Egilsstöðum fór að nokkru undir
vatn. Gömlu saga, sennilega um
vorflóð, gekk þá að árið 1903, (fyr-
ir daga Lagarfljótsvirkjunar),
hefði vatnshæð verið tveimur fet-
um hærri við Egilsstaði en 13.
október 2002. Þetta er rakið hér
sérstaklega vegna sagna, sem for-
svarsmenn Landsvirkjunar, en þó
sérstaklega stjórnmálamenn, hafa
haldið á lofti, að engin framkvæmd
Íslendinga hafi verið rannsökuð
jafnítarlega og verið eins vel und-
irbúin og ráðgerð Kárahnjúka-
virkjun.
Áhættur vegna Kárahnjúka-
virkjunar geta verið margar en
Landsvirkjun og iðnaðarráðuneyti
hafa ekki sinnt óskum um að
leggja fram álit sérfróðra og sjálf-
stæðra kunnáttumanna um þær
áhættur.
Lifa Íslendingar það að eiga al-
þingismann, sem þorir að leggja til
að fram fari opinber rannsókn á
starfsháttum Landsvirkjunar og
ríkisstjórnar Davíðs Oddssonar áð-
ur en spilaborgir hrynja?
Hrynja spilaborgir?
Eftir Tómas
Gunnarsson
„Bregðast
embætt-
ismenn í
„lögspek-
inni“, sem
forsætisráðherra vísar
stundum til?“
Höfundur er lögfræðingur.