Heimilistíminn - 05.10.1978, Blaðsíða 12

vegria vatnsfallanna. ÞaB er bæina fyrir
neöan Þverá og tilheyröu Oddasókn, og
Móeiöarhvol sem er i Hvolhrepp og aust-
an Eystri Rangár, og á kirkjusókn aö
Odda. Einnig fer hann á austasta bæinn i
Þykkvabæ, er tiiheyröi Háfssókn og var i
Holtamannahreppi og Kálfholtspresta-
kalli. Frá Unhólvar langt tilkirkju i Háfi.
En á vetrin var stutt aö fara þangaö frá
ArtUnum, þegar Hólsá var isi lögö.
Sóknarskipunin i Rangárþingi er forn,
og er allt frá fyrstu skipun bæja i kirkju-
sóknir eöa frá þvi um 1200, og á rök I
hagsmunabaráttu kirkjunnará þeim tima
gagnvart hreppafyrirkomulaginu
sunnlenzka, sem er elzta félagslega skip-
un f landinu, og er upprunnin i sunnlenzk-
um sveitum. Skipun bæja i sóknir I
Rangárþingi hefur aö öllum rökum ekki
oröiö til trafala, fyrr en eftir aö veöur-
farsbreytingin mikla um og eftir 1600 fór
aö hafa áhrif á sunnlenzku stórárnar,
rennsli þeirra og framburö. Eftir þaö
varöhúnm jög tilóþæginda og olli sundur-
sliti i sveitum jafnt i andlegum og verald-
legum málum. Arnar, Þverá og Ytri og
EystriRangá, uröu hættulegir farartálm-
ar, og á stundum var jafnvel ógjörningar
aö komast yfir þær.
Guömundur gullsmiöur þekkti þetta út i
æsar, ogreyndi aö notfæra sér þaö I fram-
kvæmd trúboös sins. Heimildir benda til,
aö hann hafi fengiö fólkiö tiKaö hlýöa á
predikanir sinar og taka þátt i sakra-
menti. En skirn framkvæmdi hann ekki,
enda er liklegt, aö hann hafi ekki haft
heimild til þess eftir réttum venjum
safnaöar sins og trúar.
Guömundur gullsmiöur viröist hafa far-
iö trúboösleiöangur aö Móeiöarhvoli, en
sá bær á kirkjusókn aö Odda á Rangár-
völlum. Eftir þvi sem Guömundur segir
sjálfur i bréfi, sagöi hann lækninum
hressiiega til syndanna.
Sennilegt er, aö læknirinn, Skúli Thor-
arensen, hafi haft gaman af kenningum
Guömundar og hinni miklu mælsku hans
og sannfæringarkrafti. Heimildir greina
ekki, hvernig Guömundi var tekiö á Mó-
eiöarhvoli, en þar var i þennan tima eitt
af myndarlegustu heimilunum i Rangár-
vallasýslu, mannmargt og mikil umsvif á
allan hátt.
5.
Skúli Thorarensen læknir var fæddur
28. marz 1805, sonur Vigfúsar Þórarins-
sonar sýslumanns á Hliöarenda i Fljóts-
hliö og konu hans Steinunnar Bjarnadótt-
ur landlæknis Pálssonar. Hann var bróöir
konuséra Jóns prófasts á Breiðabólsstaö.
Skúli varö stúdent áriö 1824. Bjó siöan um
hriö á Hliðarenda, en tók próf i handlækn-
ingum I Kaupmannahafnarháskóla 1834.
Hann varö héraöslæknir I austurhluta
Suöuramtsins sama ár og gegndi þvi
starfi til ársins 1869.
Skúli varalþingismaöur Rangæinga ár-
iö 1845 og var sæmdur margs konar
12
mannviröingum. Hann var góöur og mik-
ill bóndi, höföingi sannur i raun og reisn
svo af bar, hraustmenni og dugmikill,
hrókur alls fagnaðar. Hann var kvæntur
Sigriöi Helgadóttur konrektors á Mó-
eiðarhvoli Sigurössonar, var hún fyrri
kona hans. Seinni kona hans var Ragn-
heiöur Þorsteinsdóttir prests i Reykholti,
Helgasonar, bróðurdóttir fyrri konu hans.
frá Skúla lækni er margt merkismanna
komiö.
6.
Eins og þegar sagt, leitaöi Guömundur
gullsmiöur út fyrir Landeyjarnar meö
trúboö sitt. 1 Unhól i Holtamannahreppi
hinum forna, en hann er nú þrir hreppar,
Asahreppur, Holtahreppur og Djúpár-
hreppur, var tvibýli og góöur búskapur.
Frá Artúnum aö Unhól var ekki löng
vegalengd, en sá var trafali, aö Hólsá var
á milli, hiö versta vatnsfaU og nokkuö
breitt. En á vetrum eöa þegar hausta tók,
lagöi ána fljótt, og varö þá greiöur vegur
milli bæjanna.
1 Unhól bjuggu gamlir vinir og kunn-
ingjar Guðmundar gullsmiðs, þaö var
bezta fólk, trúhneigt og leitandi I þeim
sökum. Þóröur Sigurösson hét annar
bóndinn i Unhól, og varö hann mjög
hlynntur kenningum Guömundar, eftir aö
hannkynntist þeim, sennilega af predikun
hans.
Guðmundur gullsmiöur fór aö Unhól i
heimsókn og hefur ábyggilega dvaliö þar i
nokkra daga, eöa vel orlofsnæturnar.
Heimilisfólkiö i Unhól tók kenningum
hans vel en ekki er vitað aö neinn þar
hafi gengiö beinllnis i söfnuö mormóna.
Eftir aö Guömundur var farinn frá Un-
hól ritar hann Þóröi bónda Sigurössyni
bréf, og er þaö varöveitt, og lýsir vel,
hvernig Guömundur hagaöi oröum sinum
og kenningum viö fólk. Hann segir meöal
annars svo:
„Heiöraöi gamli mann. Alúöar þakkir
fyrir allt gott og skemmtilegt viömót aö
gömlu og nýju.
Þegar ég var á ferö um daginn, þá ent-
ist ekki dagurinn til aö tala og yfirvega
aUt, sem vera mátti.heföi timinn enzt, þó
að sönnu þaö, sem égsagöi, væri fullkom-
lega nógu aövörun til þeirra, sem ekki
forheröa sin hjörtu fyrir þeim eilifa sann-
leika.”
Gullsmiöurinn heldur áfram á þessa
leið: ,,ó þaö hryggir anda minn, aö þiö
Unhólsbræöurnir, sem eruö svo miklum
gáfum gæddir og gætuö leiörétt þá skiln-
ingsdaufari, þangaö til aö þeir yröu fyrir
náö guös, og trú af andanum leiöréttir, aö
sannleikurinn fær ekki rúm I yöar hjört-
um, sem játa. Yðar blóö kemur ekki yfir
mitt höfuö á þeim stóra allsherjar degi....
Vertu sæll minn kæri, gamli vinur, heils-
aöukonu þinni og öllu fólkinuog Hannesi
mínum hinum megin og konu hans meö
óskum um góða blessun i tima og eilifð frá
þessum mormóna.
G. Guömundsson.”
Haustiö 1851 húsvitjar Kálfholtsprest-
urinn I Unhól og greinir svo i athuga-
semdum i sálnarregistrinu:
„Hannes Bjarnason 56 ára, framhleyp-
inn en nógu vænn niðri,
Hólmfriöur Þorsteinsdóttir 36 ára,
myndarkona.”
En þannig greinir prestur frá húsbænd-
unum I hinum bænum:
„Þóröur Sigurösson 76 ára, heldur vel
aö sér.
Anna Pétursdóttir, 54 ára, kona
hans.”
I báöum bæjunum I Unhól var mann-
margt, og er ekkert getið um afbrigöilegt
I sambandi viö heimilisfólkiö. Hannes
Bjarnason i Unhól var mjög merkur mað-
ur, vel greindur og kynsæll og margt
merkisfólk og vel gefiö komiö frá honum.
Hann var bókhneigöur og fóöleiksmaöur.
Liklegt er, aö fólkiö i Þykkvabænum
hafi mjög hugsaö um hina einkennilegu
kenningu Guömundar gullsmiös, og jafn-
vel aö hún hafi oröiö vekjandi fyrir þaö,
aö minnsta kosti hefur alltaf veriö þar
mikiö frjálsyndi i trúarskoöunum.
En hitt er vist, aö fólkiö i Unhól greiddi
götu Guömundar eins og það gat. Hann
fór þaöan ánægöur og meö óskertum
vinarhug til þess. Þaö var mikils viröi.
Framhald.
HVAÐ VEIZTU
1. Hvert er fornafn lcikarans og
rithöfundarins meö meiru
Ustinovs?
2. Hvaö hét kona Baldurs?
3. Hver er sagöur höfundur
Ilionskviöu?
4. Eftir hvern er lagiö viö Sjung
om studentens lyckliga dag?
6. Hvaö heitir sá, sem fer meö
hlutverk Rudy Jordache I
sjónvarpsmyndinni Gæfa eöa
gjör vileiki?
7. Hvaöa þætti stjórnar Óli H.
Þóröarson i Utvarpinu?
8. Hvaöa verzlun auglýsir undir
nafninu BYKO?
9. Hvert var fornafn Heming-
ways?
10. Hvenær lézt Tordenskjold?
I.aiisnin er á bls. 39