Eintak - 28.04.1994, Side 24

Þegar Hjálmar Sveinsson var á ferð um Tékkland um daginn
rakst hann á Svíann Hans sem elskar Völuspá og Hrafn Gunnlaugsson,
konsúlinn Þórð sem elskar Vigdísi Finnbogadóttur
og hatar Pressuna, Tékkann Honza sem selur ameríska bíla
sígaunakonur sem selja sig halda til, Ijónfima
vændiskonu, helgarpakkatúrista og Guðberg Bergsson á tékknesku.
- og veit hvar
Vor í Tékk
Maður verður stundum dálítið
leiður á Berlín eins og öðrum borg-
um og langar að komast burt í
nokkra daga. Það er ekkert mál
lengur — enginn múr sjáanlegur,
allt galopið. Til Póllands eru ekki
nema 60 kílómetrar en ég ætla að
tékka á Teplice í Tékkó. Það er ekki
nema þriggja tíma lestarferð suður
til landamæranna og Teplice liggur
skammt sunnan þeirra. Ég heyrði
einhvers staðar að borgin væri full
af sígaunum og loftið lævi blandið.
Lestin stoppar örstutt í Dresden,
lullar síðan upp með Elbu í þröng-
um dal með snarbröttum hvítum
kalksteinsklettum. EC 175 Ham-
borg-Budapest. Hvað heita nú
fjöllin þarna? Mér finnst afskaplega
þægilegt að ferðast með lestum. Eg
er að lesa nýju bókina hans Guð-
bergs á leiðinni en á hálf erfitt
með að einbeita mér að hinu guð-
bergska biaðri. Það er mikið af am-
erískum ungmennum í lestinni.
Þau eru á fótlaga skóm og með
hring í öðrum nasavængnum.
Röddin í hátalarakerfi lestarinnar
talar ekki aðeins þýsku og tékk-
nesku þegar við rennum yfir landa-
mærin heldur líka ensku. Það er
nýtt í þessum heimshluta. Næsta
stopp, tékkneski landamærabærinn
Decin og svo Ústí þar sem ég stíg út
en lestin brunar áfram til Prag. Ég
þarf að bíða eina tvo tíma í Ústí svo
ég rölti upp á aðaltorg borgarinnar,
drekk góðan bjór, borða vont gúllas
og kíki svo í bókabúð. Þar liggur lít-
il bók í bláu bandi á áberandi stað
— mynd af svani utan á henni.
Hún er á tékknesku og heitir LaBut,
höfundur er Guðbergur Bergsson.
Ferðin til Teplice tekur þrjú korter.
Tjme of .
the gypsies
Um leið og múrinn féll opnuðust
flóðgáttir og til að byrja með
stefndi allt á Berlín. Fyrst komu
Pólverjarnir tugþúsundum saman
til að selja kristal, vodka og pylsur.
Svo komu sígaunarnir. Karlarnir
allir svo reffilegir með kolsvart yfir-
varaskegg, í snjáðum jakkafötum,
hvítum fráhnepptum skyrtum og
með hættulegan glampa í augun-
um. Konurnar og börnin betlandi.
Þetta fólk kom aðallega frá Rúm-
eníu og Búlgaríu í gegnum Tékkó
og var að flýja fátækt og viður-
styggilegar ofsóknir. Svo var það
fyrir tveimur árum að þýska ríkis-
stjórnin og sú tékkneska gerðu með
sér samkomulag um að stoppa sí-
gaunana á landamærunum og
hleypa þeim ekki lengra. Þetta varð
til þess að þúsundir sígauna urðu
eins konar strandaglópar í noðrur-
héruðum Tékklands. Tékkar fá ár-
lega nokkrar milljónir þýskra
marka fyrir „samvinnuna“ en þetta
hefur kynnt undir blossandi hatur á
sígaunum í Tékklandi. Allt sem fer
úrskeiðis í þessu landi er sígaunun-
um að kenna.
Lestarstöðin í Teplice er byggð í
nýklassískum stíl. Inni í stöðinni ér
austur-evrópsk lykt sem ég hef ekki
fundið afar lengi, þungur daunn af
blautum fötum, súru káli og vondu
tóbaki í bland við brúnkolafnykinn
utan af götu. Það er búið að skipta
um lykt í austur-Þýskalandi.
Ég hafði frétt að hvergi í Evrópu
væri jafn mikið vændi og í Teplice
og átti hálft í hvoru von á að sjá
lestarstöðina fulla af sígaunastelp-
urn að falbjóða sig. Það var engin
sjáanleg. Einu vændiskonurnar sem
ég sá þann stutta. tíma sem ég
stoppaði í Teplice héldu til á barn-
um á pensjónatinu þar sem ég gisti.
Þær voru báðar hreinræktaðir
Tékkar með aflitað hár. Önnur var
meira að segja fyrrverandi fimleika-
drottning og fór létt með að taka
heljarstökk aftur á bak og áfram í
fullum herklæðum þótt ekki væri
hún kornung lengur.
Einhverra hluta vegna hefur
sáralítið breyst í borgum eins og
Teplice. Þarna búa 60.000 manns
en það er ekki eitt einasta almenni-
legt kaffihús í bænum og eftir
klukkan tíu á kvöldin er allt dautt.
Ég hef á tilfinningunni að skemmt-
analífið fari fram í heimahúsum
eins og það reyndar gerði í Reykja-
vík fyrir ekkert mjög mörgum ár-
um. Það fýrsta sem ég geri er að
kaupa mér flösku af Becherovka til
víst til Þýskalands og nú eru alltaf
að koma hingað barnlaus þýsk hjón
sem langar í króa. En það gengur
bara ekki út af einhverjum lagabók-
stöfum."
Ég reika um borgina og læt fara
ógurlega í taugarnar á mér að finna
ekkert kaffihús. Loks enda ég uppi
á lestarstöð og uppgötva þar risa-
stóran bjórsal og matsal. Loftið er
svo mettað sígarettureyk að ég verð
að standa kyrr svolitla stund til að
sjá glóru. Það glittir í feikilegan
fjölda af karlmönnum sem allir eru
smávaxnir og dökkir. Þeir spila á
spil, drekka bjór, keðjureykja og
eru talsvert háværir. Hátt yfir höfð-
um þeirra er hávært sjónvarp með
íþróttafréttir og beina útsendingu
frá stríðinu í Júgóslavíu til skiptis.
Allt í einu rifjast upp fyrir mér
myndin hans Emirs Kutscherika
Time of the Gypsies. Ég er hálf-dá-
leiddur þarna inni og það er farið
að rökkva þegar ég kem út aftur.
Morguninn eftir fer ég með rútu
niður til Prag.
Becherovka
Það fyrsta sem ég gerí er að kaupa mér flösku af Becherovka til að
geta fengið mér hressingu á kvöldin upp á herbergi.
að geta fengið mér hressingu á
kvöldin upp á herbergi. Það grúir
eitthvað voðalegt framtaksleysi yfir
þessu plássi.
Daginn eftir hitti ég ungan mann
að nafni Honza á einum hádegis-
barnum. Hann stúderaði í Þýska-
landi en er snúinn til Teplice aftur
og flytur inn ameríska bíla. Hann er
afar óánægður með ástandið og
fullyrðir að söntu aðilar og áður
hafi öll völd. Eini munurinn sé sá
að nú eigi þeir peninga og það geri
þá helmingi verri. Svo segir hann
mér að passa mig á sígaunum. Þeir
steli öllu steini léttara og hiki ekki
við að ræna fólk.
„Síðast í gærkvöldi var kunningi
minn laminn niður og rændur eftir
að hann kom út af þessum bar og
var á leiðinni heim til sín. Og svo er
það allt vændið,“ segir hann.
„Já, hvað er eiginlega með það?“
spyr ég. "Hvar eru allar þessar sí-
gaunastelpur sem eiga að vera að
selja sig hérna?“
„Þær eru allar hérna fyrir norð-
an,“ segir Honza. „Þær standa við
þjóðveg E 55 sem liggur hér í gegn
suður til Prag og norður til Þýska-
lands. Þú verður eiginlega að vera á
bíl ef þig langar að hitta þær. En ég
get sagt þér að það finnast öðru
hvoru börn úti á víðavangi sem
hafa verið borin út. Sjúkrahúsið
hérna er fullt afþeim ogenginn veit
hvað á að gera við þau. Þetta fréttist
Lestarstööin í Teplice
er byggð í nýklassískum stíl. Inni í stöðinni er austur-evrópsk lykt sem ég hef ekki fundið afar lengi,
þungur daunn afblautum fötum, súru káli og vondu tóbaki í bland við brúnkolafnykinn utan af götu.
Það er búið að skipta um lykt í austur-Þýskalandi.
Young Amerícans
Tékkneski bjórinn er sá besti í
heimi, en það segir sína sögu að
hálfur Iítri af bjór kostar í Teplice
10 krónur tékkneskar - 20 íslenskar
- en 40 krónur í Prag. Já, Prag er að
verða svo dýr að venjulegir tékk-
neskir launþegar hafa varla efni á
að búa þarna nema þá í einhverju
úthverfinu. Ég kom fyrst til Prag
fyrir fjórum árum og þá var borgin
ósköp venjuleg austur-evrópsk
borg, fyrir utan hvað hún var og er
fögur. Göturnar voru mannlausar á
kvöldin og allt slökkt. Það voru
kannski tvær knæpur opnar eftir
klukkan tíu og einhvers staðar var
til underground jazzbúlla.
Nú er öldin önnur. Borgin er
troðfull af túristum virka daga jafnt
sem um helgar og alltaf langt fram á
nótt. Á hverju einasta götuhorni er
Wechselstube/Gambino/Change
Office sem skiptir hvaða gjaldmiðli
sem er og er opin allan sólarhring-
inn. Veitingastaðirnir í miðborg-
inni eru óteljandi. Allur tékkkrist-
allinn og bæheimsposturlínið og
þessar þröngu miðaldagötur og
Wenzeltorgið og Moldá og Karls-
brúin og höllin og Franský Kafky!
Bókafiúðirnar eru stútfullar af
bókum sem heita Beautiful Stories
of Golden Prague og Guide to Myst-
ical Prague og auðvitað eru þeir
þarna Kundera, Hrabel og Havel
prentaðir hjá Penguin Modern
Classics.
En það eru ekki bara helgarpakk-
atúristar sem koma til Prag, heldur
eru sumir komnir til að vera. Þar
ber mest á amerískum ungmenn-
um á fótlaga skóm og afar víðum
og tættum stuttbuxum, með beis-
bol-húfu og hring í öðrum nasa-
vængnum. Þetta er x-kynslóðin
svonefnda, komin í sjálfskipaða út-
legð í Mið-Evrópu. Þessir krakkar
eru vinstrisinnaðir, vel menntaðir,
hata ameríska neysluþjóðfélagið og
hlusta á grönsj. Þeir koma þúsund-
um saman til Prag og dreymir um
að geta lifað kreatífu lífi. Margir
þeirra eru af gyðingaættum og eru
að fara „back to the roots“. Þetta
ástand hefur orðið til þess að fólk er
farið að bera Prag saman við París á
þriðja áratugnum þegar Hemming-
way & Co. bjuggu þar. En það
mætti fullt eins líkja borginni við
San Fransisco, því það liggur ein-
hver angurvær hippastemmning í
loftinu. Það er orðið dimmt, veðrið
milt og Moldáin niðar. Höllin er
lýst upp og ég geng yfir brúna. I
skoti undir mikilfenglegri mynda-
styttu sitja unglingar við kertaljós,
gjálfra á gítar og söngla Soul Asyl-
um lagið „Runaway Train“.
Hans
Á horninu við Karlova og Lilio-
vá, einhverri albestu adressunni í
Prag, er veitingahúsið Reykja-
vík-Praha. Klukkan er farin að
ganga tólf og gestirnir flestir farnir.
Ég spyr eftir eigandanum, Þóri
Gunnarssyni. Hann kemur eftir
svolitla stund og býður mér sæti
við borðið og viskíglas. Þórir er
vel klætt séntilmenni á mið-evr-
ópska vísu, enda orðinn kon-
súll fyrir ísland í Tékkó og afar
hneykslaður yfir skrifum Press-
unnar um Vigdísi Finnboga-
dóttur. Ég finn þó að það er stutt i
íslenska ruddann í Þóri og finnst
það góðs viti. Við ákveðum að
hittast daginn eftir og tala betur
saman.
Ég er búinn með alla pening-
ana og þarf því að fara á næstu
Change Offtce og taka út á Vísa.
Þar hitti ég Hans. Ég þarf að
sýna passann minn og heyri þá
fyrir aftan mig dynjandi
röddu: “Áð vas alda/það er
eggi vað/...en úpíminn
hveggi.“
Það líður dálítil
stund áður en ég átta
mig á að þetta er ís-
lenska, upphafið að
sjálfri Völuspá. Hans er hávaxinn
Svíi, ekki undir 200 pundum, í
hvítum rykfrakka og allur hinn fyr-
irmannlegasti. Hann hafði séð
passann minn og vill endilega
bjóða mér á barinn á hótelinu sínu
sem er ekkert slor, sjálft Grand
Hotel á Václavske-torgi. Við drekk-
um viskí umluktir glæsilegum jug-
endstíl frá síðustu aldamótum og
ég kemst að því að Hans kann ekki
aðeins Völuspá utanbókar heldur
hefur hann líka allar íslendingasög-
urnar á hreinu. Hann er aðdáandi
Hrafns Gunnlaugssonar og gerir
hvað eftir annað Hitlerskveðju til
að ljá orðum sínum þunga. Á næsta
borði sitja tvær stúlkur og ég sting
upp á því að við bjóðum þeim til
okkar. Hans tekur því vel og býður
þeim upp á drykk. önnur er
spænsk, hin amerísk —
Hans talar bæði
málin reiprenn-
andi. Hann talar
tékknesku
þjóninn
við mig
fornaldarís-
lensku og
þýsku til
skiptis. Ég
saka hann S
um að vera
fasisti en hann
kippir sér ekki
upp við það.
Eg veit ekki '
hvort stúlkurnar
tvær eru nokkuð
hrifnar af þessum félagsskap. Þær
eru að minnsta kosti fljótar að
bjóða góða nótt eftir að hafa lokið
úr glösunum. Hann vill bjóða mér
upp á drykk í herberginu sínu. Ég
afþakka en bæti við að hann megi
alveg vera hommi mín vegna. Þá
móðgast hann og býður góða nótt.
Ég býð góða nótt á móti og finnst
að þetta sé orðið nokkuð gott hjá
mér. Ég á pantað herbergi í prívat-
gistingu í einhverju úthverfinu en
nenni hálf illa að fara þangað og
vekja blessaða konuna upp. Klukk-
an er orðin tvö og það fer lest eftir
tuttugu mínútur til Berlínar. Hún
verður komin klukkan sjö í fyrra-
málið. O
Hans
Ég kemst að því að Hans
kann ekki aðeins
Völuspá utanbókar
heldur hefur hann
líka allar íslend-
ingasögurnar á
hreinu. Hann er
aðdáandi
Hrafns Gunn-
laugssonar og
gerir hvað eftir
annað Hitlers-
kveðju til að Ijá
orðum sínum
þunga.
24
FIMMTUDAGUR 28. APRÍL 1994