Tíminn - 24.10.1992, Blaðsíða 8

Laugardagur 24. október 1992
8 Tíminn
í Rómönsku Am-
eríku hafa vígaferli
undanfaríö veríð
hvað mest í Perú,
en sumra spá er að
úr þeim muni
mjög draga eftir
handtöku Abima-
els Guzmán Reyn-
oso, leiðtoga ma-
óískrar skæruliða-
hreyftngar sem
þekktust er undir
nafninu Skínandi
stígur (Sendero
Luminoso). Lög-
reglulið Perú-
stjómar handtók
foringja þennan
fyrir tæplega hálf-
um öðrum mánuði
og hefur hann nú
veríð dæmdur til
lífstíðar fangelsis-
vistar, án mögu-
leika á náðun.
Senderistas, eins
og liðsmenn Guz-
máns eru kallaðir
á spænsku, hafa
síðan 1980 háð
gegn stjómvöldum
skæmstríð, sem
orðið hefur
grimmara með árí
hveiju. í því hafa
um 23- 25.000
manns fallið í val-
inn, meirihlutinn
þar af að líkindum
óbreyttir borgarar.
Mikið af þeim
drápum skrifast á
reikning heríiðs
stjóravalda, sem
að rómanskamer-
ískum vana er
einkar aðgangshart
við óvopnað fólk.
Höfuðborg í fallhættu
En ekki fer á milli mála að einnig
senderistar hafa lagt mikið til í þann
valköst. í Rómönsku Ameríku hafa
vinstriskæruliðar að jafnaði verið ívið
tillitssamari við almenning og mann-
úðlegri yfirleitt en her- og lögreglulið
stjórnvalda. En það á ekki við um
perúönsku maóistana.
Undanfarin ár, jafnframt hruni sovét-
kommúnismans og upplausn Sovét-
ríkjanna, hefur allnokkuð dregið af
byltingarsinnuðum vinstrihreyfingum
í heimshluta þessum. En ekki höfðu
þau heimssögulegu umskipti minnstu
áhrif á vígamóð senderista. Þvert á
móti hafa þeir aldrei verið vígreifari en
á þessu ári og jafnvel virst yfirvofandi
að Lima, höfuðborg Perú með sjö
milljónum íbúa (af um 23 millj. í land-
inu alls), félli þeim í hendur þá og þeg-
ar. En nú ætla sumir að leiðtogamiss-
Alberto Fujimori, hinn japanskættaöi forseti Perú, meöal indíána og búinn aö hætti þeirra. Stjórnarfariö hjá
honum er af sumum landsmönnum skilgreint sem vægt einræöi (dictablanda á spænsku).
Umdeilt hvort handtaka foringja maóista í Perú leiði til friðar
í því hrjáða landi
Af er að vísu
höf uðið...
irinn verði þeim slíkt áfall að saga
þeirra sé senn öll.
Guzmán, sem af félögum sínum og
liðsmönnum var auk annars kallaður
Presidente Gonzalo (Gonzalo forseti),
er 57 ára að aldri. Hann fæddist í
Arequipa, helstu borginni í syðsta
hluta landsins. Foreldrar hans voru
ógiftir og að sögn naut hann lítillar
ástúðar frá þeim og öðrum í bemsku.
Efnalega mun hann þó hafa alist upp
við betri hag en meirihluti perúskra
jafnaldra hans, þar eð ættingjar hans
kváðu hafa verið sæmilega stöndugir á
landsvísu. Faðirinn var kaupmaður.
Heilsutæpur
bókamaður
Þeir sem muna eftir Abimael litla í
bernsku segja hann hafa verið hlé-
drægan og mikinn námshest og bóka-
orm. Hann gekk menntaveginn, lagði
stund á heimspeki í háskóla og gerðist
sérfróður um Kant. 1972 var hann
skipaður prófessor í heimspeki við Hu-
amangaháskóla í Ayacucho, í perú-
anska hálendinu, sunnanvert í miðju
landi. Skömmu síðar varð hann starfs-
Area of Peru
under a state
of emergency
enacted in:
■ 1990
■ 1985
■ 1981
PERL
Guzmán f klóm lögreglunnar — var truflaður viö lestur.
Perú: svæöin sem stjórnin hefur
sett undir herlög vegna sende-
rista eru dökk.
mannastjóri háskólans. Frami hans
var sem sé þá þegar orðinn verulegur
og framahorfur að því skapi sæmileg-
ar.
Um þetta leyti gekk „68-bylgjan“, svo-
kölluð stundum til hægri verka, víða
yfir lönd í ýmsum myndum og náði
einnig til Perú, einkum inn í háskól-
ana þar sem víðar. Kína Maós for-
manns var eitt af því sem mest var í
tísku þar í liði. Guzmán fór til Kína
nokkrum sinnum á þeim árum og
hreifst mjög af menningarbyltingu
svokallaðri. Heimkominn stofnaði
hann flokk eftir fyrirmyndum frá Kína.
Vinstrikantur perúanskra stjórnmála
var þá spaltaður í fjölmarga smáhópa
og fyrst í stað voru líkur á að Sendero
Luminoso yrði aðeins ein grúppa í við-
bót við hinar. Ofan á annað var pró-
fessor Guzmán að fárra mati líklegur
til að verða aðsópsmikill og hrífandi
foringi. Hann er nærsýnn, varð
snemma nokkuð holdugur, fremur
heilsutæpur og virtist kunna öllu bet-
ur við sig innan um bækur en menn.
En hann var iðinn, fylginn sér og
ábyggilegur, mætti t.d. yfirleitt á rétt-
um tíma til kennslu eða annarra
starfa. Bandarískur blaðamaður skrif-
aði að þetta væru svo sjaldgæfir eigin-
leikar í Perú að með þeim einum hefði
prófessorinn komist til mikils álits og
virðingar.
„Hann stóð við orð sín,“ segir Fem-
ando Rospigliosi, stjómmálafræðing-
ur sérfróður um Perú. „Það gera fáir
þar í landi."
Afkimi dauðans
Margir stúdentar urðu til þess að
ganga í flokk Guzmáns. Hann náði og
smám saman talsverðu fylgi meðal al-
mennings í Ayacucho og nágrenni.
Hémðin þar, sem fyrrmeir voru hluti
kjamalands velferðarríkis Inka, eru nú
eitthvert mesta eymdarsvæðið í öllu
Perú, og er þá víst nokkuð mikið sagL
Indfánamir þar nefna svæðið „Afkima
dauðans". Þýskur blaðamaður kallar
Ayacucho „þurfamannahæli Perú.“ AI-
menningur þar, indíánskur að kyni og
enn að miklu leyti að máli, hefur varla
nokkumtíma frá því að Spánverjar
köllvörpuðu Inkaveldi snemma á 16.
öld sætt öðm en í besta lagi vanrækslu
af hálfu stjómvalda og spænskættaðr-
ar yfirstéttar. Margir þar urðu því til að
ljá eyra boðskap senderista, sem kall-
aður var á spænsku Pensamiento
Gonzalo (hugsun Gonzalos, sbr. hugs-
anir Maós). Senderistar hétu út frá
marxískum ffæðum fúllsælu í vanda-
málalausu framtíðarríki og vera kann
að íbúum indíánaþorpa Andeshálend-
isins, sem horfa með söknuði um öxl
til löngu liðinna daga Inkaveldis, hafi
þótt sem þar risi von um endurkomu
þess. Meginatriði í átrúnaði þess ríkis
var að keisarar þess væm afkomendur
sólarinnar, sem þar er karlkyns. Eitt af
heiðursheitum Guzmáns var Puka Inti
(Rauða sólin á ketsjúa, opinbem máli
Inkaríkis sem enn er útbreiddasta ind-
íánamálið vestanvert í Suður-Amer-
íku). Hann var og af fylgjumm sínum
titlaður Fjórða sverð kommúnismans
(hin þrjú þá talin vera þeir Marx, Len-
ín og Maó). Með titlum þessum og
boðskap út frá þeim virðast senderistar
á nokkuð klóklegan hátt hafa samein-
að tvo guðsríkisdrauma; paradísar-
draum örsnauðra og langkúgaðra ind-
íána tengdan löngu liðnu Inkaveldi og
marxíska drauminn um hið endanlega
samfélag kommúnismans.
Hryðjuverkakeppni
Senderistar færðu smám saman út
kvíamar og komst meirihluti hálend-
isins og nokkuð af fmmskógasvæðinu
þar austur af að talsverðu leyti á þeirra
vald. Liðsmenn í skærusveitum þeirra
munu aldrei hafa verið fleiri en um
5000, en þeir vom þolinmóðir og bet-
ur skipulagðir en gekk og gerðist þar
um slóðir. Þeir fengu fólk á sitt band
með fortölum og ofbeldi, oft af hrotta-
legasta tagi, ef fortölur dugðu ekki. Al-
menningur í fjalllendinu tók því lengi
vel með jafnaðargeði, enda slíku vanur
af her og lögreglu stjórnvalda og stór-
jarðeigenda. „í Ayacucho hefur vaninn
verið að leysa vandamálin með byssu-
skoti," segir Edilberto Quispe, félags-
mannfræðingur kunnugur á þeim
slóðum.
Viðureign senderista og stjómarliðs
var um árabil einna helst keppni í
hryðjuverkum, frömdum á almenn-
ingi háfjallahéraðanna. Senderofræð-
ingar segja því fara fjarri að grimmdar-
athæfi Skínandi stígs sé háð tilviljun-
um og geðhrifum, heldur sé það út-
spekúlerað með það fyrir augum að
fólk sé enn hræddara við vígamenn
Rauðu sólar en stjómarliða. Vera má
að þetta hafi ekki að fullu tekist og
gæti það verið að nokkru skýring á því,
að upp á síðkastið virðast senderistar
hafa farið heldur halloka í fjallahéruð-
unum, þar sem Fujimori forseti hefur
náð nokkrum árangri með því að
vopna bændur gegn þeim. Annað sem
kann að hafa spillt fyrir senderistum er
að þeir hafa drepið mannvini og starfs-
menn hjálparstofnana, til að útiloka
alla samkeppni um hylli alþýðunnar.
Sjálfsvíg fyrir
flokkinn?
Af því má nefna að í febrúar sl. skutu
senderistar Maríu Elenu Moyano,
þekkta fomstukonu kvennasamtaka er