Tíminn - 24.10.1992, Side 14

14 Tíminn
Laugardagur 24. október 1992
Brot úr
Grænlandsferð
sumarið 1992:
Það eru minnisstæðir dagar sú
eina vika, þegar ég átti þess kost á
liðnu sumri að flakka um byggðir
Suður-Grænlands. Ég fór með kát-
um 10 manna hópi frá Ferðafélagi
íslands, síðustu viku júlímánaðar í
sólarhita og blíðviðri á þessu landi
sem flestir tengja við fimbulkulda,
frost og funa. Suður-Grænland er
að hluta til hin svokallaða Eystri-
byggð, þar sem íslendingar bjuggu
til foma, á stöðum eins og í
Bröttuhlíð, Görðum, Undir höföa
og víðar. Um þessar slóðir fórum
við og kynntumst jafnt fortíð þessa
heillandi lands sem nútíð.
Stærsta eyja í heimi
Þegar ég var í barnaskóla, lærði ég
þau fræði að Grænland væri stærsta
eyja í heimi. Þau sannindi standa
ennþá. Eyja þessi, sem er að mestu
norðan heimskautsbaugs, er 2,2
milljón ferkílómetrar að flatarmáli
og þekja jöklar 84% landsins. Land-
ið byggðist fyrst árið 2100 f.Kr. þeg-
ar þangað komu Inúítar, það er að
segja Eskimóar, frá Kanada. Þeir
hafa byggt landið æ síðan og eru í
dag 83% íbúa þess, en Danir 17%.
Heildaríbúatalan er um 70 þúsund.
Grænland er hluti af danska ríkinu
og á tvo fulltrúa á þjóðþingi þess.
Frá árinu 1955 hefur sérstakt
Grænlandsmálaráðuneyti farið með
æðstu stjórn málefna landsins, en
heimastjórn fengu Grænlendingar
þó árið 1979 og fer hún með flest
eigin mál landsins, að undanskild-
um utanríkis- og varnarmálum.
Þannig annast Danir gerð milli-
ríkjasamninga og ráða einnig yfir
rétti til námuvinnslu, en einmitt
síðastnefnda atriðið hefur verið
heitt deilumál í landinu.
Jökullinn er kaldur og
hvítur
íslendingar, sem héldu til Græn-
lands fyrir árið 1000, sigldu á
knörrum sínum og sættu lagi til að
hreppa hagstæða vinda, svo ferðin
mætti verða þeim sem auðveldust.
Ég fór þangað með öðrum hætti,
eða á Fokker 50 flugvél frá Flugleið-
um, og hafði aðra landsýn en Eirík-
ur rauði. Við komum hátt inn yfir
Grænlandsjökul í góðu skyggni og
það sást langt inn yfir jökulinn,
hvítan og kaldan. Síðan var lent í
Narssarsuaq og dvalist á hóteli þar
fyrstu tvær næturnar af sjö.
En víkjum aftur til fortíðarinnar.
Frá því segir í traustum heimildum
að Eiríkur rauði, sem gerður hafði
Eftir
Sigurð Boga
Sævarsson
blaðamann
Þessar brosmildu konur fengu sér sæti aftan á dráttarvél, þegar þær ferðuðust milli húsa f Bröttuhlfð.
Stikað í fótsporum
Eiríks hins rauða
verið sekur á Þórsnesþingi á Snæ-
fellsnesi, hafi búið skip sitt út frá Ei-
ríksvogi og ætlað að leita þess lands,
sem Gunnbjörn sonur Ulfs kráku
hafði fundiö. Þetta var í kringum ár-
ið 982, en það ár hefur löngum ver-
ið talið upphafsár íslendingabyggð-
ar á Grænlandi.
Eiríkur lét í haf undan Snæfells-
jökli og kom til austurstrandar
Hvalseyjarkirkja. Þar voru
Kristjana Guðmundsdóttir og
Jonathan Motzfeldt gefin
saman í ágústmánuði sl. sum-
ar.
Grænlands. Ekki virtist honum
byggilegt þar, svo að hann hélt suð-
ur með landinu til að leita björgu-
legri staða. Fór Eiríkur víða um
Suður-Grænland á útlegðarárum
sínum þremur. Að þeim liðnum hélt
hann svo aftur til íslands og þegar
þangað var komið, lét hann vel yfir
landkostum og kallaði landið Græn-
land, „því að hann kvað það mjög
mundu fysa menn þangað, ef landið
héti vel“, eins og segir í Eiríks sögu
rauða. Eiríkur sneri síðan aftur og
fjöldi manns fór á eftir honum til
Grænlands. Eiríkur settist að í
Bröttuhlíð fyrir botni Eiríksfjarðar,
sem við hann er kenndur.
„Þá vitum við að á skömmum tíma
rísa upp all fjölmennar byggðir. í
fornum heimildum eru býli talin
vera 90 í Vestribyggð og fjórar kirkj-
ur og 190 í Eystribyggð og 12 kirkj-
ur. Síðari tíma rannsóknir hafa leitt
í ljós að hér er síður en svo oftalið,
en af þessu er dregin sú ályktun að
íbúarnir hafa verið 3-4 þúsund þeg-
ar best lét,“ segir Ási í Bæ í Græn-
landsbók sinni Granninn í vestri.
Komið í
Hvalseyjarkirkju
íslendingarnir í Grænlandi undu
þarna hag sínum vel og byggðu upp
sitt eigið ríki. Hins vegar fór svo að
vígaferli og bardagar urðu á milli ís-
lendinga og Grænlendinga og í fyll-
ingu tímans fór svo, að þeir fyrr-
nefndu urðu að láta í minni pokann
fyrir ágangi Eskimóa. Einnig er
kólnandi veðurfar talið eiga sinn
þátt í eyðingu byggðanna. Síðustu
heimildir um íslendingabyggðir á
Grænlandi eru frá 1410. Þannig
hefur brúðkaup Þorsteins Ólafsson-
ar í Hvalseyjarkirkju 1408 verið ein
síðasta samkoma íslendinga á
Grænlandi, en þessi merka kirkja
var einn þeirra sögustaða sem
Ferðafélagshópurinn skoðaði. Þor-
steinn þessi Ólafsson var skipverji á
skipi, sem kom frá Noregi og ætlaði
til íslands, en lenti í hafvillum og
náði ekki landi fyrr en á Grænlandi
og í Hvalseyjarkirkju fór því brúð-
kaupið fram.
Hvalseyjarkirkja er talsvert stórt
mannvirki, hlaðin úr grjóti á tím-
um íslendingabyggðar í Grænlandi
og standa veggir hennar enn óhagg-
aðir. Brúðkaup Þorsteins var að lík-
indum síðasta kirkjulega athöfnin í
kirkjunni allt þar til í ágústmánuði
sl., 584 árum síðar, en þá var haldið
í kirkjunni annað brúðkaup: brúð-
kaup Kristjönu Guðmundsdóttur
og Jonathans Motzfeldt, sem til
skamms tíma var formaður græn-
lensku landstjórnarinnar.