Morgunblaðið - 19.12.2007, Blaðsíða 28

Það er óþarfi að hafa sam-viskubit þótt fólk borðijólasteikina með góðrisósu, fái sér eftirrétt og
bragði á jólakonfektinu. Lausnarorð
þess sem vill líða vel er að borða fjöl-
breytta fæðu – og gæta hófs. Þetta
segir Ólafur Gunnar Sæmundsson
þegar við hittumst og spjöllum um
jólamatinn og hitaeiningar nú þegar
aðventan er komin með öllum sínum
freistingum í mat og drykk.
Tilefnið er nýútkomin bók hans
Lífsþróttur en hún kom síðast út fyr-
ir átta árum. Sú bók hefur verið upp-
seld í langan tíma en er nú endur-
útgefin, búið að bæta við fjórum
köflum og uppfæra aðra verulega.
„Það var kominn tími á að endur-
skoða bókina. Nú bæti ég við ítarleg-
um kafla um vítamín, öðrum um
steinefni, þá kafla um orkuefni og
trefjar og að lokum kafla um grunn-
atriði næringarfræðinnar auk þess
sem ég endurskoðaði og uppfærði
annað efni bókarinnar.“
Gætið hófs með hangikjötið
Nú eru jólin á næsta leiti og mat-
urinn sem fólk gæðir sér á er orku-
mikill. Hvað segir næringarfræðing-
urinn um mataræðið á þessum
árstíma?
„Mér finnst það í fínu lagi en við
þurfum að sjálfsögðu að gæta hófs.
Sem dæmi má nefna að margir leyfa
sér mikla neyslu á mat sem er hlað-
inn salti en óhófleg saltneysla hefur
neikvæð áhrif á líkamsstarfsemina
svo sem að hvetja til blóðþrýstings-
hækkunar. Þeir sem þjást af há-
þrýstingi og kransæðasjúkdómum
þurfa því að gæta vel að sér þegar
matur eins og hangikjöt eða reykt
svínakjöt er annars vegar.
Magnið er það sem skiptir mestu
þegar við borðum. Það er t.d. mikill
munur á því hvort við gæðum okkur
á 150-200 grömmum af hangikjöti
eða hálfu kílói. Staðreyndin er sú að
það er alls ekki óalgengt að fólk borði
allt að hálft kíló af reyktu kjöti í einni
máltíð.“
Hvað með sykraða gosdrykki og
sætindi önnur?
„Jú, jú það sama gildir þar með
magnið. Það tilheyrir t.d. á mörgum
heimilum að drekka malt og appelsín
um jólin. Þá munar miklu hvort fólk
fær sér til dæmis tvö glös yfir daginn
eða fjögur. Sama á við um smákök-
urnar og konfektið sem eru ómiss-
andi þáttur í jólahaldinu hjá flestum.
Einn moli við og við sakar ekki en
þegar þeir verða segjum tíu eða fleiri
í einu þá ætti fólk að staldra við og at-
huga sinn gang.
En svo má ekki gleyma því að það
magn sem er hæfilegt fyrir einn er
ekki endilega hæfilegt fyrir annan.
Sumir eiga við yfirþyngd að stríða og
þurfa að passa upp á að hitaein-
inganeyslan verði ekki of mikil en
aðrir þurfa að bæta við sig kílóum. Þá
geta smákökur og konfekt verið af
hinu góða.“
Hefur ekki trú á ströngum
megrunarkúrum
Það eru örugglega ekki margir að
hugsa um megrunarkúra í aðdrag-
anda jólanna. En hvað finnst þér um
að fólk sé yfir höfuð í megrun-
arkúrum?
„Persónulega er mér ekki vel við
að fólk sé í ströngum megrun-
arkúrum. Yfirleitt felast þeir í því að
fólk útilokar vissar fæðutegundir og í
sumum tilfellum heilu fæðuflokkana
og neytir gríðarlegs magns af ein-
hverjum einstökum tegundum af
mat. Ég sé í mínu starfi sem næring-
arfræðingur að fólk heldur þetta yf-
irleitt aldrei út nema í mjög takmark-
aðan tíma.
Og þegar kemur að því að fólk
gefst upp á þessu einhæfa fæðuvali
þá verður sprenging og það verður
uppgjöf hjá fólki. Það fær nístandi
samviskubit yfir því að hafa ekki
staðið sig og allt fellur í sama farið.
Kílóin sem töpuðust koma þá fljótt til
mat og fær óþægindi sem það tengir
fæðuóþoli eða ofnæmi. Svo hafa verið
að koma upp tilvik þar sem fólk er
slæmt í maga vegna vatnsdrykkju.“
Drekkur fólk þá of lítið af vatni?
„Nei, þvert á móti. Fólk er þá að
drekka marga lítra af vatni á dag, allt
að fimm til átta lítra, sem er mun
meira en meðalvökvaþörf segir til
um. Að meðaltali missum við á bilinu
tvo til þrjá lítra af vatni á dag sem við
þurfum að sjálfsögðu að endurnýja.
Við megum ekki gleyma að vatn er
ekki eingöngu í drykkjarföngum.
Sem dæmi má nefna að í 100 g af
appelsínu eru um 80 g af vatni og í
100 g af fiski um 75 g af vatni.“
Hræðsla ýtir undir ofneyslu eða
vanneyslu
Hvað með sykurneyslu um jólin.
Verður fólk ekki snarvitlaust af öllu
sykurátinu?
„Það er algjör misskilningur að
sykur sé örvandi og valdi jafnvel of-
virkni. Rannsóknir hafa sýnt fram á
að ekkert samhengi er milli ofvirkni
og neyslu sykurs. Sykur er orkugjafi
og heilinn stjórnar blóðsykrinum og
því að hann fari ekki upp úr öllu
valdi.
Sykurneysla er á hinn bóginn of
mikil hjá mörgum og við megum ekki
líta framhjá því að þeir sem borða lít-
ið af næringarefnaríkum mat en mik-
ið af sætindum og drekka í óhófi gos-
drykki eiga á hættu að líða skort á
næringarefnum svo sem vítamínum,
steinefnum og trefjum. Ef sykur er á
hinn bóginn hóflegur hluti hollra
neyslumáta þá er um að gera að
njóta hans. Hræðsla við óhollustu ýt-
ir undir ofneyslu eða vanneyslu og þá
erum við komin í aðstöðu sem við vilj-
um ekki vera í.“
Borðar þú allan jólamat?
„Að sjálfsögðu geri ég það og ég
fer á jólahlaðborð og nýt þess að
borða bragðgóðan mat. En það er
líka ofboðslega auðvelt að borða yfir
sig. Svo ég taki dæmi um fæðu sem
er í uppáhaldi hjá mér, ostaköku, þá
gefur ein 100 gramma sneið um 350
hitaeiningar. Til viðmiðunar má
nefna að meðalmaður þarfnast 2.500
hitaeininga yfir daginn. Ef farnar eru
nokkrar ferðir að jólahlaðborðinu er
fólk fljótt að klára hitaeiningakvót-
ann. Við þurfum því að læra að
þekkja okkar mörk.“
Þegar Ólafur er í lokin spurður
hvaða jólamat hann telji að fólk eigi
að borða með hvað mestri hófsemd
um jólin er hann ekki í nokkrum vafa
um hvers konar matur það er:
„Mikið saltað og reykt kjötmeti er
ómissandi á jólaborðum okkar flestra
en mjög mikil neysla á salti hefur
margvísleg neikvæð áhrif í för með
sér svo sem að leiða til mikillar bjúg-
myndunar og blóðþrýstingshækk-
unar. Láti fólk freistast þá er um að
gera að drekka mikið vatn með slík-
um mat.“
gudbjorg@mbl.is
Það á að vera
gaman að
borða um jólin
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Jólamatur Ólafur segir hangikjötið gott en fólk þurfi að gæta hófs þegar saltur og reyktur matur er borðaður.
Hann mælir með því að fólk njóti þess sem jólin
hafa upp á að bjóða og fái ekki samviskubit þótt
það læði upp í sig smáköku eða konfektmola. Ólaf-
ur Gunnar Sæmundsson næringarfræðingur sagði
Guðbjörgu R. Guðmundsdóttur að lykilorðið á
þessum árstíma sem öðrum væri hófsemi.
meira en eðlilegt getur talist af
„bannmatnum“.“
Þú starfar við ráðgjöf. Hver eru
helstu vandamálin sem fólk kemur
með til þín?
„Flestir sem leita til mín koma
vegna þess að þeir vilja létta sig.
Einnig leitar fólk til mín vegna þess
að það telur sig þjást af fæðuóþoli
eða ofnæmi. Það kemur fyrir að sú sé
raunin en oftar eru óþolseinkennin
sem viðkomandi upplifir tengd þátt-
um eins og ofneyslu. Fólk borðar þá
of mikið í einu og þá af þungmeltum
baka og jafnvel bætast fleiri við.
Þetta er helsta ástæða þess að ég er
ekki hrifinn af megrunarkúrum. Þeir
eru þó misjafnir að gæðum og ég geri
mörgum þeirra ítarleg skil í bókinni
minni.“
En er ekki hægt að flokka mat sem
óhollan og hollan og fara eftir því?
„Það er varhugavert að flokka mat
með þeim hætti. Reynslan hefur sýnt
mér að það leiðir gjarnan til þess að
þegar fólk er að borða mat sem það
telur óhollan þá upplifir það sam-
viskubit og borðar í kjölfarið miklu
Engin ein fæðutegund er sett saman á fullkominn hátt og grundvöll-ur varanlegs árangurs er að fólk umgangist allan almennan mat
og leitist við að beina neyslunni í þann farveg að hófsömum mark-
miðum manneldisráðlegginga sé fullnægt. Allur matur gefur lík-
amanum eitthvað sem hann getur nýtt sér. Ástæða þess að ein-
staklingur missir tök á líkamsþyngd sinni er oftar en ekki sú að
viðkomandi leiðist út í ofneyslu ákveðinna afurða og of litla neyslu á
öðrum. Þannig er mjög algengt að fólk sem er feitt borði mikið af mat
sem er mjög ríkur af fitu eins og kjöti; feitum mjólkurafurðum eins og
ostum; margskonar sósum eins og majónes- eða rjómaríkum; skyndi-
bitafæði eins og pitsum, hamborgurum og djúpsteiktum mat, svo sem
frönskum kartöflum. Ofneysla á sykur-/fituríkum mat er oft áberandi
eins og súkkulaði, bakkelsi margskonar (vínarbrauði, kleinuhringjum,
kökum, tertum og svo framvegis) og ís. Einnig færist í vöxt mikil neysla
á dísætum drykkjum eins og gosdrykkjum og ávaxtasöfum og áfengum
drykkjum eins og bjór. Þessar fæðutegundir, sem nefndar hafa verið,
eru að sjálfsögðu ekki hættulegar og reyndar búa sumar þeirra yfir
umtalsverðu hollustugildi. Til að mynda gefur ostur kalk og prótein og
sömuleiðis ísinn. Kjöt gefur prótein og verulegt járn. Pitsan gefur kol-
vetni í formi brauðsins og umtalsvert af næringarefnum er í brauðinu
og álegginu … Staðreyndin er bara sú að með því að neyta afurða sem
þessara er svo auðvelt að fá fleiri hitaeiningar en við þörfnumst og þess
vegna þurfum við að fara sparlega í að neyta þeirra.
Allur matur gefur eitthvað
Úr bókinni Lífsþróttur, næringarfræði fróðleiksfúsra.
heilsa
28 MIÐVIKUDAGUR 19. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ