Samvinnan - 01.06.1969, Blaðsíða 16

Maó og Sjang Kaí-sék
skála árið 1945, að
upphafi samningsvið-
rœöna þjóðeniissinna
og kommúnista, sem
fóru útum þúfur.
valdir á Kyrrahafi. Veldi þeirra náSi frá
landamærum Indlands til eyjanna rétt fyrir
norðan Ástralíu. í Kína höfðu þeir talið
einn af helztu leiðtogum Kúómintangs á
að vera í forsæti leppstjórnar sem starfaði
fyrir þá.
Samtímis þessu gerðu Bretar og Banda-
ríkjamenn Sjang Kaí sék æ hærra undir
höfði, viðurkenndu Kína sem eitt af stór-
veldum hins ,,frjálsa“ heims, sendu vistir
og vopn til Sjungking frá indverskum flug-
völlum og gerðu allt sem í þeirra valdi stóð
til að koma í veg fyrir fall Kína. En veldi
Sjangs var ekki aðeins ógnað útífrá, heldur
var það líka farið að hrörna innanfrá. Emb-
ættismenn hans voru gerspilltir, mikið af
hjálparvistum Bandamanna fór til einka-
nota, og mútur voru viðtekin regla. Gjald-
miðillinn féll unz hann var kominn niður í
einn þriggja milljónasta hluta þess gildis
sem hann var í 1937. Þeir fylgismenn
Sjangs, sem beittu aðferðum „lögreglurík-
isins“, komust til mestra meta, og fanga-
búðir hans urðu alræmdar fyrir grimmdar-
verk. Af þessum sökum voru frjálslyndir
menn, framfarasinnar og menntamenn farn-
ir að hallast æ meir að kommúnistum. Eftir
því sem alþýðufylgi þynntist, neyddist
Sjang í æ ríkara mæli til að leita til pen-
inga- og embættismanna. Stalín lýsti því
yfir að Sjang Kaí-sék væri hinn sanni leið-
togi Kínverja, Churchill og Roosevelt sömdu
við hann sem jafningja, t. d. í Kaíró 1943,
en veldi hans var maðkétið og hrörnandi.
Kommúnistum í Jenan óx hinsvegar fisk-
ur um hrygg. Árið 1945 réðu þeir yfir rúm-
lega 450.000 ferkílómetra landsvæði með 95
milljónum ibúa. Þeir höfðu smámsaman
komið sér upp rúmlega milljón manna her,
sem átti ekki í neinum stórorustum við
Japani, en færði sífellt út kvíar yfirráða-
svæðisins í norðri, hrakti burt jarðeigend-
ur og skipti löndum þeirra meðal smá-
bænda, kom upp samvinnufélögum, bætti
kjör kvenna og uppfræddi æskulýðinn í
fræðum kommúnismans. Þessi her vann
norðurherjum Japana verulegt tjón með
skæruhernaði og skyndiárásum. Maó hélt
áfram að styðja samstarfið við Kúómin-
tang, en lét þó ekki af gagnrýni. Hann
skrifaði nokkra bæklinga á þessu skeiði þar
sem hann lagði megináherzlu á, að fólkið
ætti að ráða og stjórna. „Við verðum að
komast að raun um, hvað fólkið vill, og
fullnægja því.“ Samstarf við Kúómintang
gæti orðið nauðsynlegt um langa framtíð
á sama hátt og auðvaldsstefnan kynni að
verða nauðsynleg um langan tíma. Höfuð-
óvinirnir væru erlend heimsvaldastefna,
einkanlega japanska afbrigðið, og léns-
skipulag sem gerði jarðeigendum fært að
ná frá 40% uppí 70% af uppskeru bænd-
anna. í Kína áttu 6—9% íbúanna (matið
er nokkuð breytilegt) 65% af öllu jarð-
næði landsins.
Árið 1945 taldi Maó sig nógu öflugan til
að geta heimtað stjórnarsamstarf jafningia.
Sjang Kaí-sék var í erfiðri aðstöðu, því
hann vantreysti kommúnistum og gat ekki
átt fullt samstarf við þá, en gerði sér jafn-
framt ljóst að hann kynni að stofna Kúóm-
intang og sínu eigin valdi í tvísýnu, ef
hann reyndi enn á ný að ganga milli bols
og höfuðs á þeim einsog hann hafði gert
kringum 1930. Haustið 1945, eftir að Banda-
ríkjamenn höfðu varpað kjarnorkusprengj-
um á Hírósjíma og Nagasakí, flaug Maó
suður til fundar við sinn gamla keppinaut
í því skyni að komast að endanlegu sam-
komulagi. En úr því varð ekki annað en
hálfverk: herir beggja aðilja voru aðgreind-
ir og fjandsamlegir hvor öðrum, og leið-
togarnir báru gagnkvæmt vantraust hvor
til annars. Maó sagði síðar: „Hann fór með
mig einsog bónda.“ Borgarastyrjöld var ó-
umflýjanleg.
í öndverðu vann Sjang Kaí-sék glæsta
sigra. Kommúnistar voru hraktir frá Jenan
og að mestu frá miðsléttunum. Árið 1947
virtist Kúómintang hafa nálega allt landið
á valdi sínu. Sjang var orðinn einn af valda-
mönnum heimsins, studdur af Bandaríkj-
unum og í orði kveðnu af Stalín; Kína varð
eitt af stórveldunum fimm í Öryggisráðinu
sem höfðu neitunarvald; í maí 1948 var
Sjang formlega kjörinn forseti Kína af
þjóðþinginu í Nanking, sem átti að blása
nýju lífi í lýðræði og framtak í landinu.
Sjang lét þess getið að hann hygðist ger-
sigra kommúnista á sex mánuðum.
En einmitt um þetta leyti snerist gæ.fan
gegn honum. Herafli kommúnista gerði
skyndiárás á stórborgina Kaífeng í Mið-
Kína og vann hana. í árslok 1948 höfðu
allir herir Sjangs í Mansjúríu gefizt upp
og geysimikið magn bandarískra hergagna
fallið í hendur kommúnistum, sem beittu
þeim þakklátir til að hrekja bandaríska
heimsvaldasinna úr landi. Maó þrumaði
gegn Kúómintang sem hann kvað vera
verkfæri erlendra kúgara. í Evrópu var
kalda stríðið hafið og Stalín ekki lengur
líklegur til að styðja Sjang Kaí-sék, því
hann sá framá nýjan og voldugan banda-
mann í Kína — þó hann kynni að verða
óútreiknanlegur þegar frami sækti.
í ársbyrjun 1949 var skriða hinna komm-
únísku hernaðarsigra komin af stað, og
leiðtogar kommúnista sögðu sigurreifir:
„Her okkar fer meðal fólksins einsog fiskur
syndir í vatni.“ Tíentsín féll og síðan Pek-
ing eftir 40 daga umsátur. Agi hersins var
slíkur, að hvorki kom til rána, nauðgana
né drykkjuláta hermanna — og var það
alger nýlunda. Franskur fréttamaður skrif-
aði: „Kínverskir hermenn sem kunnu að
berjast, sem fóru ekki með gripdeildum
um sigraða borg, sem sváfu á gangstéttum
í stað þess að ráðast inní hús... og sem
greiddu fyrir farmiða í sporvögnum, hlutu
að vera hermenn frá annarri plánetu." Hinir
nýju stjórnendur voru margir hugsjóna-
menn, stundum ofstækisfullir, sjaldan spillt-
ir. Heil herfylki með hershöfðingjum sínum
og fullkomnasta bandaríska búnaði gáfu
sig á vald kommúnistum. Stórborgirnar féllu
hver af annarri með skömmu millibili.
Á einu ári féll gervallt Kína í hendur
flokki, sem ári áður hafði verið spáð sex
mánaða lífi. Leifarnar af herafla Sjang
Kaí-séks komust undan til eyjarinnar For-
mósu, og í fyrsta sinn í heila öld lutu íbúar
Kína, 600 milljónir talsins, sterkri mið-
stjórn sem hafði gervallt landið á valdi
sínu. Sennilega hefur aldrei fyrr í sögunni
svo gífurlegt vald fallið í hendur nokkurs
leiðtoga með jafnskyndilegum og áhrifa-
miklum hætti.
Hverskonar maður var það sem hlotnað-
ist þetta mikla vald? Hann var gerólíkur
mönnum einsog Hitler og Mussolini eða
jafnvel Roosevelt og Lloyd George: hæglát-
ur og dulur, ómannblendinn en vingjarn-
legur við ókunnuga og háttvís, þó hann ætti
líka til mikla hörku og einbeitni. Hann lifði
óbrotnu lífi, klæddist bláum nankinsbún-
ingi og hafði samskonar óbeit á munaði og
Lenín. Hann var líka ósvikinn menntamað-
ur einsog Lenín. í pólitískum efnum sá
hann alla hluti í svörtum og hvítum litum,
og pólitísk skrif hans voru einstrengingsleg
og umburðarlaus. En hann var að upplagi
fræðimaður og skáld. Jafnvel á Göngunni
miklu hafði hann jafnan í vasanum eitt-
hvert hinna klassísku kínversku rita. Hann
orti mikið sjálfur undir ströngum háttum
eldri skálda, þó hann liti ekki stórt á sig
16