Andvari - 01.04.1962, Side 52

50
ÁSGEIR J>ORSTEINSSON
ANDVARI
hugir manna hafi hrifizt af þeim mögu-
leika, sem fólst í orðum Friðriks 8. í ræðu
hans á Kolviðarhóli sumarið 1907, er
hann sagði: „Markmið mitt er sannleikur
og réttlæti báðum ríkjum til handa". (Is-
landsf. 1907).
Nú fyrst hillti undir framkomu draums-
ins frá 1848, að ísland fengi sérstöðu
sína sem ríki viðurkcnnda af hcndi Dana-
konungs. í kjölfar þess hlaut margt að
breytast, auk meðvitundar íslendinga
sjálfra um frjálsari hag.
Álit íslands út á við og möguleikar
gagnvart öðrum þjóðum hlutu einnig að
gerbreytast, ef unnt væri að hefja landið
upp úr niðurlægingu Stöðulaganna, þeirri
að vera aðeins „óaðskiljanlegur hluti
Danavcldis", en þannig kom ísland þá
fyrir sjónir öðrum þjóðum, sem grennsl-
ast vildu fyrir um réttarstöðu þess.
Þegar Friðrilc 8. því bauð fslendingum
til ráðstefnu með dönskum stjórnmála-
mönnum, var því tekið fegins hendi af
öllum almenningi og með mikilli eftir-
væntingu.
Af nefndarmönnunum sjö voru auk
ráðherrans, sem konungur kvaddi til, þrír
tilnefndir af stjórnarflokknum, en þrír af
andstöðuflokki stjórnarinnar. Oll þjóðin
átti því fulltrúa.
Ekki skal rakinn gangur eða togstreita
samninganna, en þótt vilji væri fyrir hendi
að geðjast íslendingum sem mest, að því
er dönsku nefndarmennirnir tjáðu, voru
þeir þó á andstæðri skoðun um lagalegan
rétt íslands.
Var því augljóst, að vandinn lá í því
að tryggja sjálfstæðisviðurkenninguna
fyrst og fremst, til hagsbóta fyrir síð-
ari tíma, fremur en að setja strax á odd-
inn kröfuna um ýtrustu sjálfstjórn, sem
þó var áreiðanlega óskadraumur allra ís-
lendinga.
Má í þessu sambandi minnast fyrst
Þingvallafundar 1873, sem m. a. var hald-
inn af tilefni væntanlegrar endurskoð-
unar á réttarstöðu landsins næsta ár, sem
var hið þúsundasta í íslandsbyggð.
Á fundi þessum var samþykkt yfirlýs-
ing, sem tók af öll tvímæli um stefnu-
markið í frelsisbaráttunni, „að íslcndingar
séu sérstakt þjóðfélag og standi í því
einu sambandi við Danaveldi, að lúta
hinum sama konungi og það“. (Sögurit
XXX).
En forustumönnum hinnar virku frels-
isbaráttu, Jóni Sigurðssyni og nánustu
samherjum hans, var samt fyllilega ljóst,
að þcssu þráða marki yrði ekki náð í
næsta áfanga, og því bæri alþingi ekki
að lcggja á það megináherzlu, eins og á
stóð.
Enn var haldinn Þingvallafundur í
júní 1907, af tilcfni komu Friðriks 8.
konungs og væntanlegrar stjórnarbótar þá
á næstunni.
I ályktun þessa fundar segir: „Fundur-
inn krefst þess, að væntanlegur sáttmáli
við Dani um afstöðu landanna sé gerður
á þeim grundvelli einum, að ísland sé
frjálst land í konungssambandi við Dan-
mörku, með fullu jafnrétti og fullu valdi
yfir öllum sínum málum."
Síðan er áréttað í ísafold 6. júlí 1907,
að sáttmálinn sjálfur sé uppsegjanlegur,
en hvíli á óhagganlegum grundvelli, þeim,
„að ísland sé frjálst sambandsland, að
það sé í konungssambandi við Danmörku,
að það hafi fullt jafnrétti við Danmörku,
og að það hafi fullt vald yfir öllum sínum
málum.“
Þegar þess er minnzt, að Jón Sigurðs-
son taldi 1873 enga hættu þurfa að vera
í því fólgna í sjálfstæðisbaráttunni, þótt
sett yrði lög um ísland sem „óaðskiljan-
legan bluta Danaveldis", þegar \'ið væri
bætt „með sérstökum landsréttindum",
gátu íslenzku nefndarmennirnir frá 1908
borið höfuðið hátt fyrir aðild sína að
Llppkastinu, með yfirlýsingu þess um