Andvari - 01.10.1965, Side 7

ANDVARI
ÞRÓUN ÍSLENZKU BAÐSTOFUNNAR
97
Baðstofíiofn (sænskur).
lokum 12. aldar. Þar er orðið baðstofa
þýtt með latneska orðinu terme ,,baðhús“.
Af öðrum heimildum, er greina frá at-
burðum fyrir 1200, má fyrst og fremst
nefna Heiðarvíga sögu og Eyrbyggju, þar
sem er hin alkunna frásögn um baðstofu
Víga-Styrs. Einkum befur frásögn Eyr-
byggju verið talin ótvíræð sönnun um
að gufubaðstofur bafi þekkzt hér á landi
á þjóðveldisöld. Kemur þar fram (sbr. 28.
kafla) að baðstofan hefur verið niður-
grafin með ofni og glugga á þaki yfir
ofninum, „svo að utan mátti á gefa, og
var það hús ákaflega beitt," segir Evr-
byggjuhöfundur.7)
Baðstofur eru nefndar í öllum lands-
fjórðungum í aðalsamtíðarbeimild ís-
lenzkri um 13. öld eða Sturlungu.8) Orðið
bað og orðasamböndin ganga til baðs og
ganga frá baði eru það algeng í Sturl-
ungu að ekki verður betur séð en bað-
stofuböð hafi verið alsiða um land allt
í upphafi 13. aldar. í Lárentíuss sögu
kemur fyrir tímaákvörðunin ,,um bað-
ferðir," er merkt hefur þann tíma kvölds-
ins, er menn gengu til baðs. Hlýtur bað-
siðurinn að hafa verið næsta almennur
hér á landi um miðja 14. öld, fyrst við
bann er miðað á þennan hátt. Þótt Sturl-
unga segi einkum frá híbýlum heldri
bænda, má þó sjá að baðstofur hafa
einnig tíðkazt á venjulegum bændabýl-
um.8)
Á einum stað í Sturlungu10) getur um
sjálfan baðstofuofninn. Segir þar að tveir
menn földu brynjur sínar og stálhúfur í
baðstofuofni. Eftir frásögninni að dæma
hefur hann því verið holur eða íhvolfur
og ofnsmunninn ekki stór eða m. ö. o.
eins konar grjótbyrgi (válvd rösugn),
en þannig baðstofuofnar hafa lengi tíðk-
azt í Noregi og Finnlandi. Sturlunga
getur einnig um glugga á baðstofum.
Loks má af henni ráða að baðstofur bafi
surns staðar verið áfastar bæjarhúsum.
(Sama kemur fram í Guðmundar sögu
hinni elztu.11 Þó er á einum stað í
Sturlungu tekið fram að verið hafi ,,út
að ganga til baðstofu."12)
En auk baðsins má sjá þess dæmi í
Sturlungu að baðstofur hafa verið not-
aðar sem íveruherbergi. Tvívegis er þess