Andvari - 01.10.1965, Side 92

182
ÓLAFUR JENS PÉTURSSON
ANDVARI
um var síður en svo ókunnugt um anark-
isma Það var í rauninni hugsjón, sem
þeir höfðu kynnzt hjá Charles Fourier
(1772—1837) og náði hámarki í ein-
staklingshyggju, er Henry David Thoreau
(1817—1862) boðaði. Thoreau vildi að
menn hyrfu aftur til náttúrunnar, greiddu
enga skatta og veittu rikisvaldinu „óvirka"
andstöðu (Civil Disobedienie, 1849). En
sú mynd anarkisma, sem nú kom til sögu,
birtist í baráttu fyrir athöfnum, jafnvel
hryðjuverkum. Marxistar lögðu áherzlu
á stéttabaráttu, sem rökstudd var með
efnalegri söguskoðun þeirra. —• Svo víða
kom til verkfalla og átaka, að þetta ár —
1886 — hefur verið kallað eitt af þremur
„jarðskjálftaárum" í sögu bandarískrar
verkalýðsbaráttu milli borgarastyrjaldar
og aldamóta (hin voru 1877 og 1892—
94). Alvarlegastur varð atburður í Chi-
cago 4. maí. Þann dag héldu verkamenn
fjöldafund á svo nefndu Haymarket —
torgi þar í borg til þess að mótmæla lög-
regluaðgerðum gegn verkfallsmönnum
daginn áður. Friður ríkti á fundinum.
En í þann mund er honum var að Ijúka
og menn að búast til heimferðar, kom
lögreglulið á vettvang. Vildi þá svo slysa-
lega til, að einhver kastaði sprengju, sem
varð nokkrum lögregluþjónum að bana.
Vakti þetta ógn og skelfingu um gervöll
Bandaríkin. Enginn fékk nokkurn tíma
upplýst, hver valdið hefði ódæðisverk-
inu, en böndin bárust að anarkistum.
Vitað var, að verkalýður Chicago hataði
og fyrirleit lögregluyfirvöldin síðan í
járnbrautarverkfalli 1877, en talið óyggj-
andi, að framámenn anarkista hæru aðal-
áhyrgð á verknaðinum vegna blaðaskrifa
sinna. Átta þeirra lentu í fangelsi, og
aðeins einn af þeim slapp við dauða-
dóm. Einn stytti sér aldur í fangaklefa
sínum, dómi yfir tveim var breytt í lífs-
tíðarfangelsi, en dómi yfir hinum var
fullnægt árið eftir (11. nóv. 1887). —
Barátta verkfallsmanna fór smám saman
út um þúfur, er þeir biðu hvem ósigur-
inn á fætur öðrum. Rýrði þetta mjög
traust manna á samtökum Vinnuridd-
ara, er höfðu lifað sitt fegursta sem for-
ystusveit í bandarískum verkalýðsmálum
(1890 um 100 þús. félagar).
„Jarðskjálftaárið" 1886 átti ríkan þátt
í að marka stöðu faglærðra og ófaglærðra
verkamanna í bandarísku þjóðlífi. Sá var
grundvallarmunur á samtökum Vinnu-
riddara og raunverulegum verkalýðssam-
tökum, að hin síðarnefndu náðu aðeins
til faglærðra iðnaðarmanna. Af ótta við
samkeppni ófaglærðra höfðu faglærðir
stofnað með sér samband árið 1881
(Federation of Organized Trades and
Lahor Unions). Árið 1886 tók það upp
nafnið American Federation of Labor
(AF of L) og lét það æ meira til sín
taka. Styrkasta stoð sambandsins var
verkamannasambandið í New York
(Central Labor Union, CIU). Forysta
þessa sérsambands kom skýrt í ljós, er
það lét til skarar skríða í borgarstjóra-
kosningum haustið 1886 til þess að
kanna, hvort takast mætti að nota kjör-
seðilinn sem vopn í kjarabaráttu. Trauðla
hefði sambandið getað valið heppi-
legri mann til framboðsins en Henry
George. Hann hafði stundað prent-
verk um langt skeið og sannað með
bókum sínum, að hann væri einlægur
verkalýðssinni, sem vildi þó fullan frið
við smáatvinnurekendur. Þá var hann
fordómalaus í trúmálum, þótt hann sætti
sig ekki við efnishyggju marxista fremur
cn algjöra andúð þeirra á „kapitalistum".
Frægur var hann meðal hinna fjölmörgu
írsku innflytjenda fyrir þátttöku sína í
réttindabaráttu þjóðar þeirra, og prestur
stærsta kaþólska safnaðarins, dr. Mc
Glynn, hafði stutt kenningar hans opin-
berlega í trássi við yfirboðara sína og
hugðist nú taka virkan þátt í kosninga-