Iðunn : nýr flokkur - 01.04.1930, Síða 76

186
íslenzkar samtíðarbókmentir.
IÐUNN
rithöfundunum, sem eru svo miklir stílistar, að það er
aðalvandamál ritmensku þeirra. Það eru þeir Þórbergur
Þórðarson og Halldór Kiljan Laxness.
Sameiginlegt er það báðum þessum rithöfundum, hve
stíll þeirra er í nánum tengslum við taugakerfið; var
komið í námunda við það mál, þegar ég mintist á »sjón«
Þórbergs. Þórbergur nær sér hvergi jafn vel niðri og
þegar hann lýsir sjúklegu sálarástandi, hryllilegum ímynd-
unum, fáránlegum draumum, sviplegum fyrirburðum.
Stíllinn lýsir nákvæmlega skapinu: uggnum, hrollinum,
kvölinni, angistinni, grimdinni, sem hræðslan vekur, dap-
urleikanum, aumingjaskapnum. En jafn greinilega koma
hin blíðari skapbrigði í ljós, mildi og meðaumkvun,
hrifni, fegurðartilfinning, fögnuður og lotning fyrir mikil-
leikanum, meðal annars sínum eigin mikilleika. Alt er
titrandi, iðandi líf. Taugarnar eiga drjúgan þátt í hinum
mikla breytileika skapsins, alt er á fleygiferð, sami skaps-
blærinn helzt ekki stundinni lengur. .Höfundurinn hefur
iniklar mætur á hinu óvænta; þegar hann er nærri bú-
inn að svæfa lesandann með Ijúfum orðum, Iætur hann
rigna yfir hann eldi og brennisteini — eða ekki síður
öðru óveglegra — en aðeins í svip; óðar en varir er
höfundurinn kominn í nýjan ham. Auk sjálfs brigðileik-
ans verður hér vart ástar á andstæðum; erum vér þar
með komnir að tvísæi Þórbergs og hinni miklu kýmni-
gáfu hans. En á það verður drepið síðar.
Aður hef ég minst á hungur Þórbergs eftir sterkum,
kynlegum orðum, hneigð hans til ýkju og hófleysis. Þetta
er auðvitað eitt af einkennum stíls hans. En fyrir þessu
má þó ekki gleyma fáguninni. Enginn getur lesið forn-
ritin jafn mikið og Þórbergur hefur gert, enginn fengist
við skráningu þjóðsagna, án þess að sæta nokkrum áhrif-
um. Hinn hreini sögustíll og þjóðsagnastíll, sem Þór-