Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1931, Blaðsíða 150
150
Reglur.
Til þess að losna sem mest við það frumlæga (subjektiva)
i „innri“ rannsókninni, hafa menn sett fram ákveðnar regl-
ur, sem fylgja beri. En þær eru auðvitað ekkert annað en
samandregin reynsla þessara manna, sem þar er færð í orð-
anna búning', og þeim má ekki beita öðruvísi en með fullri
varúð og dómgreind. Skal nú nefna þær allra belztu.
Proclivi (scriptioni) præstat ardua, eða eins og reglan
hefir stundum verið orðuð: Difficilior lectio potior, erfiðari
leshátturinn skal ganga fyrir. Þessi regla var sett fram af
Bengel, og hvilir á þeirri staðreynd, að afritari reynir að laga
en ekki aflaga, það sem hann fer með. Hann reynir að gera
það þungskilda og óvenjulega léttara og algengara, en ekki
i liina áttina. En það er þegar i stað augljóst, að regla þessi
getur ekki gilt nema stundum. Hún á yfirleitt ekki við nema
um viljandi „leiðréttingar“ fyrri afritara. Því að óvilja vill-
ur geta auðvitað myndað erfiða leshætti. Tökum aðeins til
dæmis það, sem hér að framan er sagt um rug'linginn á ættar-
tölunum við það, að ritari gætir ekki dálkanna í handritinu.
Það er enginn vafi, að liann liefir þar myndað „lectio eða
seriptio ardua“, en hún á ekki að ganga fyrir hinni, sem er
„proclivis“.
Regla þessi liefir því verið dregin inn í aðra reglu, sem er
miklu fullkomnari og hún er sú, að sá lesháttur skal ganga
fgrir, sem bezt gerir grein fyrir hinum. Gott dæmi um beit-
ing' þessarar reglu er staðurinn sem hér var nefndur, 1. Þess.
8,2. Með henni er gengið að málinu eins og það liggur fjTrir.
Því að hún velur ekki aðeins einn lesháttinn, lieldur gerir
einnig grein fvrir því, hvernig á því stóð, að hinir mynduð-
ust. Það er náleg'a æfinlega eitthvað í frumtextanum, sem rit-
arinn hnýtur um, sem veldur brevtingunni, svo framarlega,
sem hún er með vilja gerð, en það eru einkum slíkar villur,
sem þessi regla beinist að.
Brevior lectio — præferenda est verbosiori, styttri leshátt-
ur er sennilegri en orðfleiri lesháttur. Þó er sá varnagli sleg-
inn, að hinn sé ekki i betri handritum, og er það óþarft, þvi
að reglum þessum á ekki að heita nema þar, sem handrit
vega salt. En þessa reglu verður einnig að nota með mikilli
varúð. Oftast sýnir reynslan að vísu, að ritarinn eykur við,
ef honum er sjálfrátt. Niðurfellingarnar eru oftast nær ó-
viljaverk, og má þá venjulega gera grein fjTÍr þeim út frá
„homoiotelevton“ eða öðru því, sem áður liefir verið minnzt á.