Íslenzk tunga - 01.01.1961, Blaðsíða 36
34
HREINN BENEDIKTSSON
XIV
Sú breyting hefur orðið, að stofninn hefur tvær myndir, nokkur-
og nokkr-. Hin fyrri er aðallega notuð á undan samhljóðs- og núll-
endingum, en hin síðari á undan endingum, er hefjast á sérhljóði.
Er þessi skipting í höfuðatriðum hin sama og í tvíkvæðum lýsingar-
og nafnorðum svo sem fagur, heiðinn, gamall, akur, himinn. Þetta
er því venjuleg (formfræðileg) áhrifsbreyting frá þessuin beygingar-
flokkuin, þ. e. a. s. síðari liðurinn í nokkur- hefur þróazt sem áherzlu-
laust viðskeyti.
Ástæða er að ræða sérstaklega um þgf. og ef. et. kvk. og ef. flt.
Orðmyndirnar nokkri, nokkrar, nokkra hafa tekið áhrifsbreytingu á
sama hátt og t. d. þf. et. kvk. nokkra, en skilyrði fyrir þessari breyt-
ingu er, að stytting rr í áherzlulausri stöðu hafi verið um garð geng-
in, enda er sú stytting jafnan talin hafa gerzt eigi siðar en um miðja
14. öld,55 og í NT og GB er oftast ritað r í þríkvæðu myndunum,
einkum í GB.56 í nútimamáli eru þessar beygingarmyndir hins veg-
ar að jafnaði þríkvæðar, nokkurri, nokkurrar, íwkkurra, en lengd
r-sins eðlilega nokkuð á reiki.57 Hér getur auðvitað verið hvort,
sem er, varðveizla hinna fornu mynda eða ný áhrifsmyndun til sam-
ræmis við beygingarflokkinn gamall. Þess konar áhrifsbreyting hef-
ur oftast orðið í fagur og öðrum orðum af sama beygingarflokki,
Beygingin er í höfuðatriðum hin sama í báðum heimildum. Ef. flt. er þó ætíð
tvíkvætt (nokkra) í GB, en ætíð þríkvætt (nokkurra) í NT. í þgf. og ef. et.
kvk. koma bæði tví- og þríkvæðar myndir fyrir í NT. En í GB koma þríkvæðar
myndir aðeins fyrir í Nýja testamentinu. Þar sem talið er fullvíst, að Guðbrand-
ur hafi tekið þýðingu Odds á Nýja testamentinu upp í biblíu sína (sjá t. d.
Bandle, 10—11), er ekki ósennilegt, að þessar þríkvæðu beygingarmyndir eigi
rót sína að rekja til máls Odds. í öðrum beygingarmyndum koma þríkvæðar
orðmyndir örsjaldan fyrir í GB (t. d. nf. flt. kk. nockurer). Er því ljóst, að
stofnmyndin noklcr- var miklu algengari í máli Guðbrands en hjá Oddi.
55 Sjá t. d. Noreen, Altisl. Gr., 209; Bj. K. Þórólfsson, s. xxx; Jóhannes
L. L. Jóhannsson, Nokkrar sögulegar athuganir (Reykjavík 1924), 74—75.
56 J. Helgason, 43; Bandle, 103—104.
57 Sjá t. d. Valtýr Guðmundsson, Islandsk Grammatik. Islandsk Nutidssprog
(Kpbenhavn 1922), 37, §85, 1, og 114, §235, b. Sjá einnig „Nokkur dæmi um