Íslenzk tunga - 01.01.1961, Blaðsíða 57
ÚR FÓRUM ORtíABÓKARINNAR II
55
Verdur ei löngum virtur neins
Vprn og Raad hans þydd til meins
þo finne ad um vid fiflsku Sveins
fracker þeim og þoa
Samt er eg einn j sona tölu Noa.
Hér er brugöið upp mynd af gömlum manni, sem finnst hann vera
lítils virtur, ráðleggingar hans og varnaðarorð séu lögð út á verri
veg, og þegar hann finni að heimskulegu framferði sveinstaulans, þá
gerist menn svo frakkir að „og þoa“ ráðum hans og viðvörunum
o. s. frv. Ekki er fullvíst, hvað ogþóa merkir í þessu sambandi,
hugsanlegt, að það þýddi ‘hallmæla’ eða ‘andmæla’, en hitt þó senni-
legast, að það tákni ‘bæla niður, drepa niður, virða að vettugi’. Ekki
er heldur alveg öruggt, að þeirn vísi til varnar og ráða; það gæti
verið þgf. et. og átt við gamla manninn, en það skiptir ekki máli um
merkingu so. ogþóa.
Ég nefndi það í upphafi máls míns, að mér hefði stundum flogið
í hug, að so. þúa og ogfgjþóa væru í ætt við torráðna orðmynd,
þvat, er stæði í Fyrstu málfræðiritgerðinni, en hún er sem kunnugt
er talin samin um miðja 12. öld og hefur aðeins varðveitzt í einu
handriti, AM 242 fol. (Ormsbók Snorra-Eddu). Höfundur hennar
hefur fyrstur manna ráðizt í þann vanda að skilgreina og kerfa
íslenzk málhljóð og einkum í því skyni að endurbæta og auka svo
við latneska stafrófið, að það félli sem bezt að hljóðkerfi tungunnar.
Orðmyndin þvat kemur fyrir í þeim kafla, þar sem höf. ræðir um
mun langra sérhljóða, annarsvegar þeirra, sem í nef eru kveðin,
hinsvegar ónefjaðra. Nefnir hann þar dæmi um öll löngu einhljóðin
níu, þ. e. á, Q, é, œ, í, ó, œ, ú, ý: „Hár vex á kykvendum, en hár er
fiskr. Rq (rá) er eitt tré ór seglviðum, en rQ (rá) er hyrning húss.
Þél er á hnefa bundnum eða hlutr feldar, en þél er smíðartól . . ,“4
Málsgreinin með þvat kemur næst síðast í þessari upptalningu og er
svo í handritinu: „Þar vartu at er fiaðr kilæðit þvat.“5
4 Sjá t. d. E. Haugen, First Grammatical Treatise (Language Monographs,
XXV; Baltimore, Md., 1950), 16.
5 Undir i í kilceðit er punktur, er táknar aíf i-ið er misritun.