Neytendablaðið - 01.06.2003, Blaðsíða 6

Hvað eru stritstöðvar?
Umræða um siðræna neyslu hefur aukist
mjög í nágrannalöndum okkar síðustu
árin og undanfarið höfum við skrifað
ofurlítið um siðræna neyslu í Neytenda-
blaðið. Lítið hefur farið fyrir þessari um-
ræðu hér á landi og þar af leiðandi eigum
við ekki íslensk orð yfir mörg þau hugtök
sem nauðsynleg eru í umræðunni.
Enska orðið sweatshop er haft um „vinnu-
stað þar sem aðstæður eru bágar, kjörin
léleg og vinnutími langur" Þýðingartil-
raun Neytendablaðsins er: stritstöð.
Hér er saga stritstöðva í Bandaríkjunum
í stuttu máli:
í Bandaríkjunum var orðið sweatshop-
stritstöð notað um plásslitlar, hættulegar
og óhreinar skó- og fataverksmiðjur í
New York. Innflytjendur, nær eingöngu
konur og börn, unnu myrkranna á milli í
þessum verksmiðjum fyrir lúsarlaun sem
dugðu ekki fyrir lágmarksframfærslu. Oft
tók verkafólkið vinnuna með sér heim á
kvöldin eftir 15 tíma vinnudag til að end-
ar næðu saman.
Árið 1900 stofnuðu verkakonur verka-
lýðsfélag (The International Ladies'
Garment Workers' Union) til að berjast
gegn lágum launum og óþolandi vinnu-
aðstæðum. Árið 1909 skipulögðu sam-
tökin verkfall sem 60 þúsund verkakonur
í fataiðnaði tóku þátt í. Þetta var fyrsta
verkfall sinnar tegundar og voru launin
löguð nokkuð í framhaldinu.
Bruninn í Triangle-verksmiðjunni í New
York árið 1911 dró aftur athygli fólks
að aðstæðum verkafólks í stritstöðvum.
Læstar útgönguleiðir urðu til þess að fólk
annaðhvort brann inni eða lést þegar
það stökk út um glugga. Eitt hundrað fjör-
tíu og sex starfsmenn létu lífið.
Það var svo árið 1938 að Roosevelt,
þáverandi Bandaríkjaforseti, undirritaði
nýja vinnulöggjöf (The Fair Labor Stand-
ard Act). Þessi lög - sem enn eru í gildi
- kveða meðal annars á um lágmarks-
laun, yfirvinnu ef unnir eru meira en 40
tímar á viku og bann við barnavinnu.
Lögin eru þó iðulega brotin enn í dag.
Vinnueftirlitið í Bandaríkjunum áætlar
að af 22 þúsund skráðum vinnuveitend-
um í fataframleiðslu borgi um helmingur
minna en lágmarkskaup. Um 65% borga
ekki yfirvinnu og um 30% virða ekki
lágmarksreglur um öryggi á vinnustað.
Starfsfólk sem gengur í verkalýðsfélag og
mótmælir bágum kjörum er oft rekið.
Stritstöðvar eru algengar í borgum þar
sem stór hluti íbúa er innflytjendur, svo
sem í Los Angeles. Konur frá Asíu og
Mið-Ameríku vinna baki brotnu í verk-
smiðjum við aðstæður sem líkjast helst
þrælahaldi til þess að geta borgað þeim
sem smygluðu þeim inn í landið. Nú eins
og í byrjun 19. aldar er flest verkafólk f
fataiðnaðnum innflytjendur og konur þar
í yfirgnæfandi meirihluta.
í ágúst 1995 réðst lögreglan í Los Ang-
eles inn í stritstöð f El Monte. Þar unnu
innflytjendur frá Taílandi við bágbornar
aðstæður. Þeir unnu fyrir 69 cent á tím-
ann og voru lokaðir inni í íbúðabyggingu
sem var umkringd með gaddavír. Verka-
fólkinu var hótað nauðgun og lífláti ef
það hætti að vinna. Eftir þessa rassíu
skaratvinnumálaráðherra Clinton-stjórn-
arinnar upp herör gegn stritstöðvum.
Lagafrumvarp gegn stritstöðvum („The
Stop Sweatshop Act") hefur verið lagt
fyrir bandaríska þingið en ekki enn náð
fram að ganga. í þessu lagafrumvarpi
er stritstöð skilgreind sem vinnustaður
sem einkennist af óöruggum og heilsu-
spillandi vinnuaðstæðum, oftar en ekki
með læstum útgönguleiðum og lélegri
Mynd: www.nlcnet.org
loftræstingu, þar sem kaup er lágt eða
ekkert og vinnudagur langur. Ekki er
borgað fyrir eftirvinnu og starfsfólk sem
reynir að berjast fyrir rétti sínum er beitt
refsiaðgerðum.
Flutningsmenn frumvarpsins telja að það
verði að vera hægt að draga framleiðend-
ur til ábyrgðar. Það sé nær ómögulegt
fyrir neytendur að komast að því við
hvernig aðstæður vörur séu framleiddar
og hvort lágmarksréttindi verkafólks séu
í heiðri höfð. Framleiðendur hafa oft
skýlt sér bak við það að þeir ráði verk-
taka sem síðan sjái um að láta framleiða
pöntunina. Verktakarnir séu ábyrgir fyrir
því hvernig farið er með verkafólk en
ekki framleiðendurnir sjálfir.
Fataframleiðsla hefur í síauknum mæli
færst til Asíu þar sem eftirspurn eftir
vinnu er mikil og launakostnaður lítill.
Ófáar sjónvarpsstöðvar hafa gert heim-
ildaþætti um stritstöðvar í fjarlægum
löndum og f kjölfar uppljóstrana fjöl-
miðlafólks og baráttu ýmissa grasrótar-
samtaka hafa neytendur í auknum mæli
krafist þess að framleiðendur geri grein
fyrir framleiðsluháttum sínum.
Heimild: grein á vefsetrinu
www.heartsandminds.org.
NEYTENDASTARF ER í ALLRA ÞÁGU
BYKO
VISA ISLAND
Landssíminn
Nettó
Vátryggingafélag íslands
Samband íslenskra sparisjóða
Samkaup
Mjólkursamsalan
Osta- og smjörsalan
Kaupþing
Mjólkurbú Flóamanna
og Vodafone
Krónan
Frumherji
íslandspóstur
Búnaðarbanki íslands
Eimskip
íslandsbanki
Bónus
Hagkaup
OLÍS
10-11
6 NEYTENDABLAÐIÐ 2. TBL. 2003