Neytendablaðið - 01.06.2003, Blaðsíða 18

Skyndibitasamfélagið
- fitubollur með gosi, frönskum og tómatsósu
íslendingum sem koma í fyrsta sinn
til Bandaríkjanna verður oft starsýnt á
fólkið í kringum sig - sem er ekki alveg
eins og í sápunum og lögguþáttunum
heldur annar hver maður með bumbu og
hamborgararass. Þetta er ekki missýning.
Bandaríkjamenn verða feitari og
feitari og nú teljast fjórða hvert
barn og annar hver fullorð-
inn eiga í alvarlegum vanda
vegna holdafarsins.
Þetta kemur meðal annars
í bókinni „Fast Food Na-
tion" eða „Skyndibitasam-
félagið" eftir bandaríska
blaðamanninn og rithöf-
undinn Eric Schlosser
sem kom út í hittifyrra
í Bandaríkjunum. Bók-
in hefur hlotið mikla
umfjöllun og góða dóma
enda varpar hún Ijósi á hversu gríðarleg
áhrif skyndibitamenningin hefur haft
vestra. Bókin fjallar einkum um áhrif
skyndibitamenningarinnar á Bandaríkin
en hún er einnig áhugaverð lesning fyr-
ir okkur hin sem förum ekki varhiuta af
bandarískri menningu - einnig á íslandi
fitna börn stöðugt og offita er vaxandi
vandi meðal fullorðinna. Því miður hefur
bókin hefur ekki verið þýdd á íslensku
en enska bókin fæst hjá Pennanum-
Eymundsson. Hér verða raktir nokkrir
þræðir úr bók Schlossers.
Offítuvandamál samfara skyndibita-
menningu
A örfáum áratugum hefur almenningur í
Bandaríkjunum fitnað verulega og nú er
svo komið að 25% bandarískra barna og
50% fullorðinna eiga við offituvandamál
að stríða. Skammtar af skyndibitamat
stækka líka. Til dæmis var venjulegur
gosdrykkjaskammtur 8 únsur (um 227
g) á milli 1950 og 1960. Nú er barna-
skammtur af gosdrykk 12 únsur (um 340
g). Meðal-Bandaríkjamaður borðar þrjá
hamborgara og fjóra skammta af frönsk-
um á viku og í hverjum mánuði fara
90% barna á aldrinum þriggja til níu ára
á McDonalds.
Það er kannski ekki að undra að banda-
rísk börn fitni stöðugt því oft eru það
skyndibitakeðjurnar sem sjá um rekstur
mötuneyta í skólum landsins. Fjársveltir
skólargeragjarnan samningaviðstórfyrir-
tæki og í bókinni er nefnt dæmi um skóla
í hverfi í Colorado Springs sem gerðu
samning við gosdrykkjaframleiðanda
um einkarétt á sölu gosdrykkja.
Sjálfsalar voru settir upp á
göngunum og börnin
urðu að drekka visst
magn af gosi til að
skólarnir héldu fullum
fjárstyrk. Þegar í Ijós kom
að skólabörnin voru ekki
nógu dugleg við þambið
skrifaði embættismaður í
þessu tiltekna hverfi bréf til
viðkomandi skólastjóra og
hvatti þá til að setja sjálfsalana
á meira áberandi staði og leyfa
börnunum að taka gosdrykki
með sér í kennslustundir.
Offituvandamálið er ekki bundið við
Bandaríkin. Á árunum 1984 til 1993
tvöfaldaðist fjöldi skyndibitastaða í Bret-
landi og það sama á við um fjölda offitu-
sjúklinga þar. Sama þróun virðist eiga sér
stað í öðrum vestrænum löndum.
Aðstæður á vinnumarkaöi
í bókinni er meðal annars fjallað um kjör
launafólks sem vinnur á skyndibitastöð-
unum. Þetta eru ein allra lægst launuðu
störf í Bandaríkjunum og vinna þau yfir-
leitt unglingar og innflytjendur. Starfsfólki
er oft meinað að vera í verkalýðsfélagi og
þar af leiðandi getur starfsfólk átt erfitt
með að sækja rétt sinn ef á því er brotið.
Schlosser dregur upp skelfilega mynd af
sláturhúsaiðnaðinum. Samtök kjötfram-
Ieiðenda hafa mikil ítök og ekki bætir úr
skák að lagalegt umhverfi í mörgum fylkj-
um Bandaríkjannaerframleiðendum hag-
stætt en réttur launafólks og neytenda
ekki tryggður að sama skapi. Störf sem
eitt sinn voru vel borguð og faglærðir
unnu eru orðin að hættulegustu störfum
í Bandaríkjunum, illa borguð og aðallega
unnin af innflytjendum sem mega sín lít-
ils. Stöðug krafa um aukin afköst og þar
af leiðandi meiri hraði hefur leitt til þess
að sláturhúsin eru orðnir hættulegustu
vinnustaðir í Bandaríkjunum.
Vinnueftirlit og heilbrigðiseftirlit er lítið
sem ekkert og í mörgum tilfellum virðast
fyrirtækin sjálf setja reglurnar.
McDonalds
Ekki er hægt að skrifa bók um skyndi-
bitamenningu Bandaríkjanna án þess
að minnast á McDonalds. Samkvæmt
Schlosser eyðir ekkert fyrirtæki í heimin-
um jafnmiklum peningum í auglýsingar
og markaðsetningu og þar af leiðandi er
McDonalds orðið þekktasta vörumerki
í heimi. Ekkert annað fyrirtæki beinir
auglýsingum í eins miklum mæli að
börnum.
McDonalds ræðurá hverju ári um 1 millj-
ón starfsmanna sem er meira en nokkurt
annað bandarískt fyrirtæki eða opinber
stofnun gerir. McDonalds er stærsti kaup-
andi nautakjöts, svínakjöts og kartaflna
í Bandaríkjunum og annar stærsti kaup-
andi kjúklingakjöts.
Komið er inn á McLibel-réttarhöldin sem
voru mjög umtöluð á sfnum tíma.
í stuttu máli dreifðu fimm áhugamenn í
London bæklingum þar sem McDonalds
var ásakað um ýmislegt sem miður hef-
ur farið í heiminum. McDonalds kærði
fimmenningana fyrir ærumeiðingar og
þrír hættu strax og báðust afsökunar.
En Helen Steel og Dave Morris ákváðu
að gefa hvergi eftir og mættu óhrædd
í réttarsalinn. Réttarhöldin vöktu mikla
athygli og urðu lengstu réttarhöld í sögu
Bretlands. Verjendum tókst að sanna að
nokkrar staðhæfingar í bæklingnum ættu
við rök að styðjast en tókst ekki að sanna
aðrar, eins og til dæmis að McDonalds
ætti sök á eyðingu regnskóganna. Mikið
af þeim upplýsingum sem fram komu
við réttarhöldin voru ekki McDonalds
til framdráttar. Til dæmis hafði fyrirtækið
sent útsendara á fundi Greenpeace til að
komast að því hverjir væru að dreifa bæk-
lingunum.
Fyrir réttarhöldin áttu dreifendurnir í
mestu vandræðum með að troða bæk-
lingnum upp á fólk. Nú hefur hann verið
þýddur á 47 tungumál og rýkur út.
Annarskonar keðja
Höfundur bendir á dæmi um skyndibita-
keðjuna In-N-Out. Það fyrirtæki gerir allt
þveröfugt við hinar hefðbundnu keðjur.
Keðjan borgar hæstu laun sem tíðkast í
skyndibitageiranum og býður starfsfólki
sínu góðar sjúkratryggingar. Samt er
maturinn ekki dýrari en gengur og ger-
ist. Á In-N-Out eru engir örbylgjuofnar,
18 NEYTENDABLAÐIÐ 2. TBL. 2003