Bændablaðið - 16.01.2007, Blaðsíða 10

Bændablaðið | Þriðjudagur 16. janúar 200710
Á síð ustu mán uð um hef ur líf leg
um ræða vakn að um mat væla verð
á Ís landi. Hún hef ur mót ast mjög
af þeirri for sendu – eða trú arkli sju
– sem frétta menn og stjórn mála-
menn éta hver upp eft ir öðr um, að
því ódýr ari sem mat væl in eru þeim
mun bet ur sé um við sett. En áð ur en
við fögn um við leitni stjórn valda til
að lækka mat ar verð er ekki úr vegi
að spyrja á kostn að hvers sú lækk-
un kunni að verða.
Mat væla verð er ná tengt ýms um
þátt um sem við lát um okk ur öll
miklu varða. Flest get um við lík-
lega ver ið sam mála um að æski legt
sé (1) að bæta við skipta jöfn uð inn
með því að halda inn flutn ingi í lág-
marki, (2) að draga úr skatt heimtu
til að kosta heilsu gæslu með því að
fyr ir byggja sjúk dóma í stað þess
að lækna þá og (3) að tryggja sjálf-
bæra fram tíð kom andi kyn slóða
með því að vernda um hverf ið.
Að ferð ir sem beitt er við mat væla-
fram leiðslu geta með já kvæð um
eða nei kvæð um hætti haft áhrif á
öll þessi mark mið. Land bún að ar-
stefna, sem mið ar í senn að því að
þjóð in verði sem mest sjálfri sér
nóg um mat væli og að ná há marki
í nær ing ar gildi þeirra, hefði einn-
ig þau áhrif að draga úr þörf á inn-
flutn ingi, spara út gjöld til heil brigð-
is mála og minnka þar með þörf á
skatt heimtu.
Eru ódýr mat væli góð mat væli?
Mat væli eru sjálf sagt ekki stöðu-
tákn á borð við bíla, fatn að og hús
(sem við virð umst greiða hvaða
verði sem er) en þeg ar ætl ast er til
að þau séu ódýr er horft fram hjá
fé lags legu hlut verki þeirra. Í öðr-
um lönd um hef ur áhersl an á lágt
mat vöru verð dreg ið úr gæð um
og þar með heil brigði neyt enda.
Banda rík in eru gott dæmi um
þetta. Þar fram leiða menn mat væli
í hagn að ar skyni frem ur en til að
bæta heilsu far. Bænd ur í Banda ríkj-
un um hafa neyðst til að nota alls
kon ar hættu leg ar að ferð ir til að hag-
ræða í fram leiðsl unni vegna kröfu
stór mark að anna um lægra verð til
bænda. Þess vegna gera banda rísk-
ir neyt end ur orð ið ráð fyr ir því að
mat væli séu ódýr. Þeim þyk ir hins
veg ar enn kynd ugt að þjóð sem
býr við rík asta hag kerfi heims hafi
einn ig eitt hæsta hlut fall krabba-
meins, hjarta- og æða sjúk dóma.
Í maí á þessu ári birti tíma rit ið
New Sci ent ist nið ur stöð ur könn-
un ar sem stjórn völd fjár mögn uðu
og leiddi í ljós að heilsu far þeirra
Banda ríkja manna sem búa við
bestu lífs kjör in sé ámóta lé legt og
með al lægst settu þjóð fé lags hóp-
anna – tekju- og mennt un ar lega
séð – á Bret landi. Hvað seg ir það
okk ur um stöðu Banda ríkj anna í
al þjóð leg um sam an burði, í ljósi
þess að heilsu far Breta er tal ið
með því lak ara með al þjóða ESB?
Banda rík in verja meira fjár magni
til heil brigð is mála en flest ar aðr-
ar þjóð ir en telj ast ekki til þeirra
heil subestu. Er hugs an legt að
það sé vegna þess að óvíða með-
al vest rænna þjóða eru mat væli
jafn meng uð og þar? Banda rísk
kjöt fram leiðsla not ar vaxt ar horm-
óna; þar inni halda fersk mat væli
óvið un andi magn eit ur efna; unn in
mat væli og skyndi fæði inni halda
mik ið magn af salti, sykri og hertri
fitu; meg in hluti mjólk ur er fram-
leidd ur úr kúm sem gef ið hef ur
ver ið erfða breytt vaxt ar horm ón
(rbGH); og enn líðst þar í landi að
selja erfða breytt mat væli ómerkt.
Heil brigði hef ur breyst í auka af urð
hins „ frjálsa mark að ar“ þar sem
mat væla iðn að ur inn ákveð ur hvers
við neyt um og hvern ig.
Hve heilsu sam leg eru mat væli
seld hér á landi?
Þótt flest ir lands menn trúi því að
mat væli sem hér eru rækt uð séu
ómeng uð er raun in sú að fram leiðsl-
an stefn ir í hina átt ina. Ali fugla- og
svína rækt er mjög þétt bær, nán ast
iðn að ar bú skap ur. Salm on ella og
kam fýl óbakt er hafa greinst í ali-
fugla bú skap. Erfða breytt fóð ur er
flutt inn í land ið ómerkt og er not að
í mikl um mæli í nær öll um grein um
bú fjár rækt ar. Sí fellt fjölg ar inn flutt-
um vör um (ekki síst frá Banda ríkj-
un um) í hill um stór mark aða okk ar.
Þar við bæt ist að stjórn völd láta enn
við gang ast að erfða breytt mat væli
skuli seld í land inu ómerkt.
En eru inn flutt mat væli á ein-
hvern hátt skað leg heilsu okk ar?
Sum ir kunna að líta á mat væli sem
þæg indi og lúx us en meg in til gang-
ur þeirra er þó að sjá lík am an um
fyr ir nauð syn legri nær ingu til að
byggja upp ónæm is kerfi sem er
nógu öfl ugt til að við halda góðri
heilsu. Ávext ir og græn meti sem
rækt uð eru á fjar læg um svæð um og
eru síð an send um hálf an hnött inn
glata við flutn ing tals verðu af vít-
am ín- og stein efna inni haldi sínu.
„Fersk“ inn flutt mat væli missa enn
frem ur nær ing ar gildi við þá al gengu
að ferð að þau eru tek in áð ur en þau
eru full þroska, sett í kæli gáma til
flutn ings og síð an lát in mýkj ast þeg-
ar kem ur að mark aðs setn ingu. Inn-
flutt græn meti og ávext ir eru stund-
um með höndl uð með sveppa lyfj um
og sum ar teg und ir eru jafn vel vax-
born ar til að hindra mynd un brúnna
bletta á hýð inu. Sum mat væli fá svo-
nefnda geisla með ferð sem hindra
á skemmd ir og lengja mögu leg an
flutn ings- og sölu tíma.
Heima rækt uð mat væli
– holl asti kost ur inn
Það er al mennt við ur kennt að
neysla heima rækt aðra mat væla
sé holl asti kost ur inn. Það er hins
veg ar órofa tengt nauð syn þess að
tryggja matvæ lag æði sem bygg ist
á því að not að ar séu bestu rækt un-
ar að ferð ir sem völ er á, t.d. þær
sem beitt er í líf ræn um land bún-
aði. Rækt un sömu teg unda á sama
landi ár eft ir ár, eins og gert er í
hefð bundn um land bún aði, eyð ir
nær ing ar inni haldi jarð vegs og þar
með vít am ín- og stein efna inni-
haldi mat jurta sem rækt að ar eru í
hon um. Notk un til bú ins áburð ar
stuðl ar að hröð um vexti en græn-
meti sem vex of hratt skort ir nær-
ing ar efni – rúm mál þess er meira
vegna þess að það er hlað ið af lofti
og vatni í stað nær ing ar sem frjó-
sam ur jarð veg ur og sól ar ljós veita.
Og notk un sveppa lyfja, skor dýra-
eit urs og ill gresi seyð is veld ur ekki
að eins meng un jarð vegs og grunn-
vatns held ur einn ig fæðu keðj unn ar
og okk ar sem neyt um af urða sem
þann ig eru rækt að ar.
„Ódýr mat væli“ eru hluti vand-
ans – ekki lausn ar orð ið
Land bún að ar stefna sem mót uð er
án mat væla stefnu leið ir til óstöð ug-
leika – stefnu sem sí fellt er breytt
til að þjóna sí breyti leg um kröf um
þrýsti hópa. Ef ætl un okk ar er sú að
mat væla fram leiðsla þjóni hags mun-
um al menn ings og að því marki
verði best náð með áherslu á gæði
um fram ann að, þá hljót um við að
skipu leggja styrki til land bún að ar,
kvóta, tolla og skatta til sam ræm-
is við það. Sam ræmd stefna krefst
hins veg ar sam starfs milli stjórn-
ar stofn ana. Ef land bún að ar stefna
væri mót uð í tengsl um við mark-
mið í heil brigð is- og um hverf is-
mál um yrði fljót lega far ið að líta á
„ódýr mat væli“ sem hluta af vand-
an um sem leysa þarf, í stað þess að
líta á þau sem lausn ar orð.
Lægra mat væla verð á Ís landi – á kostn að hvers?
Sandra B. Jónsdóttir
Sjálfstæður ráðgjafi
slbest@heima.is
Landbúnaðarumræðan
„Við er um lang flest hér af skap-
lega ánægð með þenn an úr skurð,
ég held það heyri til und an tekn-
inga ef svo er ekki,“ seg ir Ósk-
ar Stein gríms son sveit ar stjóri í
Reyk hóla hreppi í kjöl far þess að
um hverf is ráðu neyt ið hef ur stað-
fest úr skurð Skipu lags stofn un ar
frá því í lok febrú ar í fyrra um
mat á um hverf is áhrif um Vest-
fjarða veg ar nr. 60 á milli Bjark-
ar lund ar og Eyr ar í Reyk hóla-
hreppi. Þar er fall ist á svo nefnda
leið B í 2. áfanga vega gerð ar inn-
ar með sex skil yrð um. Sú leið fer
um Teigs skóg og hafði Skipu lags-
stofn un lagst gegn því að veg ur
yrði lagð ur í gegn um skóg inn en
það hafði Skóg rækt rík is ins einn-
ig gert. Ráð herra hef ur þann ig
snú ið við úr skurði stofn un ar inn-
ar. Átta kær ur bár ust um hverf-
is ráðu neyt inu vegna úr skurð ar
Skipu lags stofn un ar á sín um
tíma, þar á með al frá Vega gerð-
inni, Vest ur byggð, Tálkna fjarð-
ar hreppi og Reyk hóla hreppi.
Um hverf is ráð herra óskaði í
kjöl far ið eft ir um sögn um Skipu-
lags stofn un ar, Um hverf is stofn un-
ar, Breiða fjarð ar nefnd ar, Forn leifa-
vernd ar rík is ins og Skóg rækt ar
rík is ins. Vegna álita mála um vernd-
ar gildi og sér stöðu Teigs skógs leit-
aði ráðu neyt ið eft ir sér fræði áliti
Ásu L. Ara dótt ur vist fræð ings.
Um ferð ar ör yggi réðu mestu
Jón ína Bjarm arz um hverf is ráð-
herra til kynnti í lið inni viku að
ráðu neyt ið legði til að Vest fjarða-
veg ur yrði lagð ur um Teigs skóg
við vest an verð an Þorska fjörð og
sneri þar með við úr skurði Skipu-
lags stofn un ar frá því í febrú ar í
fyrra. Ráð herra seg ir að um ferð ar-
ör ygg is sjón ar mið hefðu ráð ið þess-
ari ákvörð un enda óum deilt að leið
um Teigs skóg sé betri kost ur en
aðr ar leið ir.
„Við höf um lengi beð ið eft ir
þess um úr skurði og það má segja
að hann komi eins og himna send-
ing,“ seg ir Ósk ar sveit ar stjóri í
Reyk hóla hreppi og nefnd ir að all-
ir sveit ar stjór ar á Vest fjörð um séu
hlynnt ir því að um rædd leið verði
fyr ir val inu. Hann nefn ir að nokkr-
ir eig end ur sum ar húsa á svæð inu,
eink um í og við Teigs skóg séu
ekki all ir jafn hrifn ir, enda vilji
menn aug ljós lega ekki fá veg svo
að segja beint í gegn um hlað ið hjá
sér.
Vegg öng und ir Hjalla háls
besti kost ur inn
Einn sum ar húsa eig end anna, Gunn-
laug ur Pét urs son verkfræðingur,
hef ur í grein um bent á aðra lausn,
en hann kveðst þar sann færð ur um
að göng und ir Hjalla háls myndu
sætta ólík sjón ar mið í þessu máli
og gott bet ur en það. Seg ir Gunn-
laug ur í grein á vef síðu Bæj ar-
ins besta á Ísa firði að leið B sem
svo er nefnd sé lang dýr ust þeirra
þriggja val kosta sem í boði eru og
að lík ind um dýr ari en t.d. leið D
með vegg öng um en sú leið liggur
að heita má eins og núverandi leið,
að því frátöldu að farið yrði yfir
leirur Gufufjarðar í stað þess að
fara inn í fjarðarbotn. Bend ir Gunn-
laug ur á að göng in yrðu stutt, tæp-
ir 3 kíló metr ar að lengd. Með því
að leggja vegg öng und ir Hjalla háls
megi koma í veg fyr ir mik il nátt-
úru- og um hverf is spjöll sem fylgi
því að velja leið B.
Ósk ar sveit ar stjóri í Reyk hóla-
hreppi seg ir að vissu lega sé það
óska draum ur allra að fá vegg öng,
en sá kost ur er að hans mati mun
dýr ari en aðr ir sem í boði eru, „það
er dýr asta leið in og þess ekki að
vænta að hún verði fyr ir val inu,“
seg ir hann.
Skipu lags stofn un og Skóg rækt
rík is ins hafa lagst gegn því að
veg ur verði lagð ur um Teigs skóg,
enda sé hann á nátt úru minja skrá
og veg ur um skóg inn hafi um tals-
verð um hverf is áhrif. Vernd ar gildi
Teigs skógs sé því mun meira en
ann arra birki skóga á Vest fjörð um.
Rækt að ur verði upp birki skóg ur
Þau skil yrði sem ráðu neyti um -
hverf is mála set ur vegna leið ar B
í 2. áfanga Vest fjarð ar veg ar eru
meðal ann ars þau að Vega gerð in
rækti birki skóg á Vest fjörð um í
sam ráði við Um hverf is stofn un og
Skóg rækt rík is ins við sam bæri leg-
ar að stæð ur og eru í Teigs skógi,
a.m.k. til jafns að flat ar máli við
þann birki skóg sem rask ast eða
verð ur fyr ir áhrif um við fyr ir hug-
aða fram kvæmd. Þá skal Vega gerð-
in velja þann kost sem er best ur
með hlið sjón af vernd un Teigs-
skóg ar við út færslu á vegst æð um,
frá gangi þeirra og ræs um; vegna
arn ar varps skal Vega gerð in hanna
veg inn þann ig að hann upp fylli
skil yrði laga um vernd, frið un og
veið ar á villt um dýr um og villt um
fugl um og í Teigs skógi skal veg-
st æði skil greint þröngt og efn is-
nám, sker ing ar og slóða gerð tak-
mörk uð við vegst æð ið sjálft og
ákveð in sam ráði við Um hverf is-
stofn un.
Ráðu neyt ið tel ur að óum deilt
sé að út frá um ferð ar ör ygg is sjón ar-
mið um sé leið B í 2. áfanga betri
kost ur en aðr ar leið ir sem Vega-
gerð in hef ur lagt til og vega þau
rök þyngst við mat á því hvort
fram kvæmd in geti tal ist hafa í för
með sér um tals verð um hverf is áhrif
í skiln ingi laga um mat á um hverf-
is áhrif um.
Fram hef ur kom ið gagn rýni á
ráð herra um hverf is mála eft ir að
úr skurði Skipu lags stofn un ar varð-
andi B-leið ina var snú ið við og
þyk ir t.d. for svars mönn um Nátt-
úru vernd ar sam taka Ís lands það
vekja upp spurn ing ar um í hvaða
hlut verki ráð herr ann væri í mál-
inu, þ.e. hvort helsta hlut verk hans
væri að gæta ör ygg is í um ferð inni
eða vernda nátt úru lands ins.
Gert er ráð fyr ir að nú í kjöl far
úr skurð ar ins verði unn ið að út boðs-
gögn um og að stefnt verði að því að
bjóða verk ið út á haust mán uð um,
að lík ind um í sept emb er. MÞÞ
Heim ilt að leggja Vest fjarð ar veg um Teigs skóg í Þorska firði
Heima menn flest ir him in lif andi
Breytingin sem umhverfisráðherra
hefur samþykkt á Vestfjarðavegi
milli Bjarkarlunds og Eyrar felst í
þverun Þorskafjarðar, Djúpafjarðar
og Gufufjarðar.