Bændablaðið - 16.01.2007, Side 28

Bændablaðið | Þriðjudagur 16. janúar 200728
Stund um ber nokk uð á sk. smjör-
sýru gerl um (clostr idi um) í mjólk
og er mjög áríð andi að mjólk ur-
fram leið end ur reyni eft ir bestu getu
að forð ast meng un mjólk ur inn ar af
þess um gerl um sem öðr um.
Nokk ur veiga mik il at riði verða
hér nefnd sem hafa af ger andi áhrif
á hugs an lega meng un mjólk ur inn ar
af smjör sýru gerl um en slík mjólk
er mjög óheppi leg til vinnslu, sér
í lagi fyr ir þær af urða stöðv ar þar
sem stór hluti inn veg inn ar mjólk ur
fer til osta gerð ar.
At hug ið að smjör sýru gerl ar lifa
í súr efn is snauðu um hverfi og eru
því t.d. moð bing ir, illa hirt ir og
blaut ir bás ar eða und ir lag þeirra og
fóð ur gang ar ákjós an leg ur dval ar-
stað ur þeirra.
Þá ekki síð ur ílla verk að vot hey
og rúlluhey með lágu þurr efn is inni-
haldi.
Eft ir far andi skipt ir miklu máli:
1. Góð loft ræst ing
2. Fóðra aldr ei með rúll um eða vot-
heyi við eða rétt fyr ir mjalt ir
3. Forð ast að þyrla eða sópa til fóð-
urafgöng um und ir mjölt um
4. Klippa kýr og júg ur og halda
þeim eins hrein um og kost ur er
5. Losa moð út minnst einu sinni
á dag. (Ekki þó rétt fyr ir mjalt ir
eða und ir mjölt um)
6. Halda bás um þurr um og hrein-
um eins og kost ur er.
7. Vanda júg ur þvott, spen ar séu
þurr ir og hrein ir þeg ar tæk in eru
sett á.
8. Sjóða og þvo júg ur þvotta klúta í
þvotta vél dag lega.
9. Síð ast en ekki síst þurfa spena-
gúmmí að vera heil, að ekki séu
á þeim göt upp við mjalta tæki
eins og svo oft vill verða jafn-
vel á ný leg um gúmmí um vegna
þess að stút ar eldri gerða mjalta-
tækja skera göt á gúmmí ið upp
við tæki þeg ar brot ið er uppá
við ásetu.
Allt óþarfa inn sog fjós lofts ins
við mjalt ir vegna ólags við ásetu
tækj ana hef ur sömu áhrif. þ.e. eyk-
ur á hætt una á meng un mjólk ur inn-
ar af hita þoln um gerl um.
Við mjalt ir dreg ur hvert og eitt
mjalta tæki inn loft um loft inn tak
of an á tæk inu sem svar ar til 5-8
lítra á mín útu, (ró bót ar mun meira)
en án þessa loft inn taks yrði ógern-
ing ur að mjólka af neinu viti og
flutn ing ur mjólk ur inn ar eft ir mjólk-
urs löng unni yrði óhugs andi og sog-
fall gíf ur legt í lögn inni.
Um leið dregst inn í tæk ið og
bland ast mjólk inni öll þau óhrein-
indi og gerl ar (þ.m.t. spor ar) sem
þyrl ast um í ná greni mjalta tæk is ins.
Ef mjólk að ar eru 30 kýr má
reikna með að 12-1500 lítr ar fjós-
lofts drag ist inn og bland ist mjólk-
inni við hverj ar mjalt ir eða 6- 8000
lítr ar alls í mjólk ur tank inn fyr ir los-
un 2 daga mjólk ur.
Það er því ekki skrít ið að smjör-
sýru meng unn mjólk ur sé mik il ef
ekki er vand að til und ir bún ings og
fram kvæmd ar mjalt ana, verk un ar
heys, þrifa fóð ur ganga og bása.
Mun ið líka að sam kvæmt mjólku-
reglu gerð er bann að að gefa vot hey
und ir mjölt um eða rétt fyr ir mjalt ir.
HEYRT Í SVEITINNI
Kristján Gunnarsson
mjólkureftirlitsmaður Norðurmjólk
Í kyn bót um á sauð fé hef ur al mennt
ekki ver ið tek ið mik ið til lit til skap-
gerð ar þótt ein staka menn hafi
vissu lega gert það. Í hrossa rækt
hef ur um langt skeið ver ið horft til
skap ferl is við mat á kyn bóta grip um
og á seinni ár um í naut gripa rækt
einn ig. Þetta kem ur vænt an lega til
af því að sam skipti manna við sauð-
kind ina eru oft ekki eins ná in og
við hross eða naut gripi. Hér áð ur
fyrr þótti það líka kost ur að sauð fé
væri harð gert og dug legt að bjarga
sér, enda mik ið lagt upp úr beit all-
an árs ins hring.
Bú skap ar hætt ir hafa breyst mik-
ið síð ustu ára tugi, féð er á húsi
hálft ár ið og það er gjarna rú ið
bæði að hausti og vetri. Víða ber fé
einn ig á húsi og er í nán um tengsl-
um við mann inn fyrst eft ir burð. Þá
hef ur sú breyt ing orð ið að fólki í
sveit um hef ur fækk að mik ið og erf-
ið ara er að fá fólk til að smala en
áð ur var. Vegna þess ara breyt inga
finnst mér að huga mætti meira að
skap gerð sauð fjár ins en gert hef-
ur ver ið. Ég hef stund um sagt við
sauð fjár bænd ur að þeir gætu bú ið
með sauð fé nokkr um ár um leng ur
ef þeir kæmu sér upp með færi leg-
um fjár stofni.
Al geng ir gall ar í skap gerð sauð-
fjár eru styggð, tauga veikl un og
harka í sam skipt um við mann inn
sem get ur t.d. kom ið fram sem
óþægð í smöl un, við rún ing og
aðra með höndl un. Einn ig er til að
kind ur, og þá eink um hrút ar, leiti
fær is að stökkva á fólk og er það
mjög slæm ur galli. Skap gerð ar-
eig in leik ar sem mik il vægt er að
halda í, auk með færi leika, eru t.d.
um hyggja fyr ir lömb um og for ystu-
hæfi leik ar. Ég held að það sé hægt
að losna við styggð og tauga veikl-
un án þess að fórna já kvæð um eig-
in leik um skap gerð ar inn ar. Ær geta
t.d. ver ið góð ar mæð ur án þess að
vera stygg ar og sumt for ystu fé er
spakt og yf ir veg að.
Skap gerð á ekki að vera for-
gangs at riði í kyn bót um á sauð fé
en mér finnst tíma bært að huga
meira að þess um eig in leika í kyn-
bóta starf inu en gert hef ur ver ið.
Hafi þessi stutta hug leið ing vak ið
ein hvern til um hugs un ar um þetta
efni er til gangi henn ar náð.
Skap gerð sauð kind ar inn ar
Guðni Þorvaldsson
Umhverfisfræðingur MSc
Landsskrifstofu Staðardagskrár 21
UMÍS ehf. Environice, Borgarnesi
ragnhildur@environice.is
Kynbætur
Víða um heim er skap kúnna eig-
in leiki sem mjólk ur fram leið end-
ur sýna veru leg an áhuga. Samt er
þessi eig in leiki óvíða veiga mik ill
í rækt un ar starfi og hef ur þar lík-
lega hvergi meira vægi en ger ist
hér á landi.
Vanda mál með þenn an eig-
in leika í rækt un ar starfi er að
skil greina hann og þann ig hef ur
hvergi í heim in um tek ist að þróa
að ferð ir til að mæla hann á hlut-
læg an hátt held ur er mat ið líkt og
ger ist hér á landi æt íð hug lægt
eða byggt á um sögn þeirra sem
ann ast grip ina.
Sum sstað ar hef ur ver ið um-
ræða um að skap kúnna og um-
g engni við mjalt ir kynni að vera
ann ar eig in leiki en það skap sem
met ið er í dag legri um gengni og
um fjöll un grip anna að öðru leyti.
Dan ir hafa ný ver ið kann að þetta
og er skýrt frá nið ur stöð um í nýju
hefti af „Kvæg avl er en“.
Far ið var á nokk ur stór bú og
feng ið mat á skapi kúnna ann ars
veg ar við mjalt ir og hins veg ar
skapi þeirra í um gengni og með-
höndl un að öðru leyti. Kýrn ar
voru metn ar tvisv ar með sex
vikna milli bili á þenn an hátt.
Nið ur stöð ur sýndu að mat á
þess um eig in leika er veru lega
óná kvæmt og fylgni á milli end-
ur tek inna mæl inga mæl ist þann-
ig lág. Þetta er í sam ræmi við
það sem þekkt er í eldri rann-
sókn um. Einn ig benda þeir á að
meg in hluti kúnna fær mjög góða
um sögn um skap hvort mat ið sem
um er að ræða en til tölu lega lít ill
hluti þeirra fær slak an dóm. Þetta
at riði þekkj um við mæta vel í sam-
bandi við mat á skapi hjá kúm hér-
lend is.
Þeg ar leit að er svara við spurn-
ing unni um það hvort skap kúnna
við mjalt ir og skap þeirra al mennt
kunni að vera mis mun andi eig in-
leik ar er nið ur staða þeirra að eng-
ar minnstu vís bend ing ar í þá veru
mætti finna í rann sókn inni. Þeir
nefna í þessu sam bandi að slík ar
vís bend ing ar séu í raun hvergi
fyr ir hendi úr rann sókn um. Í Sví-
þjóð var skap kúnna lengi met ið
tví skipt á sama hátt og gert var
í þess ari rann sókn. Sví ar hafa
fyr ir nokkru fall ið frá því vegna
þess að þeir töldu sig hafa veru-
lega reynslu af því að ver ið væri
að mæla sama eig in leika í bæði
skipt in og því ná kvæm lega eng-
inn ávinn ing ur af slíkri tví skipt-
ingu. JVJ
Ör fá orð um skap kúnna
Kerfi það sem not að er við upp gjör
á skýrsl um fjár rækt ar fé lag anna
er í meg in at rið um mjög kom ið til
ára sinna og áreið an lega eitt elsta
tölvu úr vinnslu kerfi í land inu í dag.
Það bygg ir m.a. á með ferð ár tala á
þann veg að það var í raun kom ið
að vega mót um um síð ustu alda mót.
Frá þeim tíma þarf við upp haf hvers
skýrslu árs að yf ir fara for rit in og
gera marg hátt að ar leið rétt ing ar til
að fá unn in gögn fyr ir eitt ár enn.
Kom ið hef ur í ljós að við leið rétt-
ingu á for rit un um áð ur en upp gjör
vegna skýrslu árs ins 2006 var byrj-
að hafði á ein um stað ver ið sleg in
inn röng tala í einu for riti. Þetta
leiddi til skekkju í út reikn ing um á
af urða stig um ánna. Þessi skekkja
kem ur ein göngu fram í af urða stig-
um hjá vet ur gömlu án um og lýs ir
sér í að þau eru lægri en skyldi.
Sam an burð ur á milli vet ur gögmlu
ánna er hins veg ar óbrengl að ur.
Áhrif in af skekkj unni eru ákaf lega
breyti leg á milli búa og koma sum-
stað ar nán ast ekki fram en eru á öðr-
um stöð um greini leg. Þetta hef ur
nú ver ið leið rétt.
Þessi skekkja kom fram í tveim-
um fyrstu vinnsl um á sauð fjár-
skýrsl un um í ár, þ.e. þeim skýrsl um
sem gerð ar voru upp í nóv emb er.
Ekki verða send ar út nýj ar fjár bæk-
ur vegna þess ara leið rétt inga, nema
þess verði sér stak lega óskað. Rétt ar
nið ur stöð ur geta skýrlu hald ar ar séð
í hin um nýja skýrslu halds grunni
sauð fjár rækt ar inn ar á Net inu (Fjar-
vis.is) þar sem réttu af urða stig in
koma fram. Beð ist er af sök un ar á
þess um leiðu mis tök um. JVJ
Skekkj ur í út reikn ingi á af urða stig um ánna
Yfirlit um framleiðslu og sölu ýmissa búvara
Bráðabirgðatölur fyrir nóvember 2006
nóv.06 sep.06 des.05 Breyting frá fyrra tímabili, % Hlutdeild %
Framleiðsla 2006 nóv.06 nóv.06 nóvember ‘05 3 mán. 12 mán. m.v. 12 mán.
Alifuglakjöt 661.355 1.827.760 6.510.194 37,6 22,9 13,1 26,2%
Hrossakjöt 221.086 327.761 816.623 8,8 -0,8 6,1 3,3%
Kindakjöt * 269.114 8.183.654 8.669.932 -12,1 0,1 -1,4 34,8%
Nautgripakjöt 372.580 981.485 3.182.771 13,4 -2,4 -12,2 12,8%
Svínakjöt 495.191 1.538.844 5.703.789 5,8 14,4 8,3 22,9%
Samtals kjöt 2.019.326 12.859.504 24.883.309 13,0 4,2 2,8

Mjólk 9.050.423 26.987.389 116.196.577 10,0 12,8 9,9

Sala innanlands
Alifuglakjöt 648.605 1.796.803 6.429.012 21,1 11,7 6,8 27,7%
Hrossakjöt 152.306 257.901 711.176 66,3 38,1 33,7 3,1%
Kindakjöt 583.128 2.056.093 7.177.401 -23,6 -8,3 -0,9 30,9%
Nautgripakjöt 379.781 985.350 3.189.771 16,1 -1,5 -12,3 13,7%
Svínakjöt 495.388 1.539.615 5.704.447 3,0 14,5 8,2 24,6%
Samtals kjöt 2.259.208 6.635.762 23.211.807 2,8 4,0 2,2

Mjólk á prót.gr. 9.605.313 28.685.595 113.579.939 2,4 3,3 1,3
Mjólk á fitugr. 8.749.457 26.233.089 103.292.618 14,1 5,2 3,1

* Kindakjöt lagt inn samkv. útflutningsskyldu sem flutt skal á erlenda markaði er meðtalið í framangreindri framleiðslu.
Líf og starf
Fram leiðsla á kjöti var 13% meiri í nóv emb er 2006 en
í sama mán uði ár ið á und an. Mest mun ar um aukn ingu
í fram leiðslu ali fugla kjöts en fram leiðsla ann arra kjöt-
teg unda hef ur auk ist minna. Fram leiðsla kinda kjöts
var 1,4% minni sl. 12 mán uði en næstu 12 mán uði á
und an. Inn byrð is skipt ing mark að ar ins milli kjöt greina
hef ur breyst nokk uð á sama tíma. Ali fugla kjöt hef ur
auk ið sína hlut deild u 1,2 pró sent ust ig og svína kjöt um
1,4. Hlut deild kinda kjöts hef ur hins veg ar lækk að um
1 pró sent ust ig, naut gripa kjöts um 2,3 og hrossa kjöts
um 0,8.
Fram leiðsla á mjólk var 10% meiri en í sama mán-
uði í fyrra og sala fer sömu leið is vax andi.
Framleiðsla og sala ýmissa búvara í nóvember 2006