Bændablaðið - 16.01.2007, Side 18

Bændablaðið | Þriðjudagur 16. janúar 200718
„Auð vit að er þetta held ur dap ur-
legt og vissu lega sér mað ur hálf-
part inn eft ir þess um tíma, hann
kem ur aldr ei aft ur,“ seg ir Þor-
steinn E. Arn órs son þjón ustu full-
trúi hjá Ein ingu-Iðju, en hann
starf aði um 15 ára skeið á Sam-
bands verk smiðj un um svo nefndu
á Gler áreyr um á Ak ur eyri og var
um ára bil for mað ur Iðju, fé lags
verk smiðju fólks á Ak ur eyri.
Nú er unn ið að því af kappi að
rífa gömlu sam bands verk smiðj urn-
ar og má gera ráð fyr ir að bygg ing-
arn ar verði all ar horfn ar fyr ir vor ið.
Til stend ur að stækka versl un ar mið-
stöð ina Gler ár torg um helm ing og
mun mið stöð in teygja sig yf ir það
svæði sem áð ur hýsti verk smiðju-
rekst ur af marg vís legu tagi.
Bú ið er að rífa hús sem áð ur
hýstu skóg erð, sút un og véla sal. Eitt
þeirra húsa sem brátt verð ur rif ið er
Gefj un ar hús ið, elsta stóra stein hús
á Ak ur eyri, byggt ár ið 1907. Þor-
steinn seg ir mik ið hafa ver ið reynt
til að halda hús inu, en allt kom fyr ir
ekki. „Það hafð ist ekki, hús ið verð-
ur rif ið og að mínu mati verð ur að
því mik ill sjón ar svipt ir. Mér finnst
leitt að menn skuli ekki bera gæfu
til að varð veita þetta hús, sem verð-
ur ald ar gam alt á ár inu,“ seg ir hann.
Upp haf ið rak ið til
Tó véla Eyja fjarð ar
Saga verk smiðju rekstr ar á Ak ur-
eyri nær til árs ins 1896, en í febrú-
ar það ár var tek in ákvörð un um að
stofna fé lag ið Tó vél ar Eyja fjarð ar.
Nokkr um ár um fyrr höfðu all marg-
ir bænd ur í Eyja firði fram sem og
nokkr ir Ak ur eyr ing ar haft með sér
fé lags skap sem kall að ist Funda fé-
lag Eyja fjarð ar en á fund um fé lags-
ins var fjall að um ým is mál sem
gætu orð ið til heilla sveit inni og
sýsl unni. Fyrstu drög að stofn un
tó vinnu með vél um voru vak in á
ein um funda fé lags ins. Leit að var
stuðn ings Ak ur eyr ar kaup stað ar við
að koma á stofn tó vél um og sam-
þykktu sýslu nefnd og bæj ar stjórn
að taka 12 þús und króna lán úr við-
laga sjóði til þess. Ekki varð þó úr
fram kvæmd um fyrr en ári síð ar,
1897, en það ár tók verk smiðj an
til starfa. Vatns rétt indi feng ust end-
ur gjalds laust úr Glerá frá bæn um
og óð als bónd inn í Banda gerði, Jón
Jóns son, lét Tó vél um vatns rétt indi
úr sín um hluta lands ins í té. Tó vél-
ar Eyja fjarð ar störf uðu til árs ins
1902, þeg ar Verk smiðju fé lag ið á
Ak ur eyri Lim it ed tók við rekstri og
hafði hann með hönd um til árs ins
1930.
Um fangs mik ill rekst ur
Það ár tók Ull ar verk smiðj an Gefj-
un til starfa og ann að ist m.a. sæng-
ur gerð, Skinna verk smiðj an Ið unn
var stofn sett 1923, Sauma stof ur
Gefj un ar voru einn ig sett ar á fót og
störf uðu um tíma á Ak ur eyri og í
Reykja vík. Skó verk smiðj an Ið unn
bætt ist svo við verk smiðju rekst ur-
inn ár ið 1936 og starf aði til árs ins
1983. Sam þykkt var á að al fundi
Sam bands ins ár ið 1936 að hefja
skóg erð á Ak ur eyri og var þá byggt
við húsa kost inn og verk smiðj an
starf aði þá í fjór um deild um; gær ur-
ot un, sút un, skóg erð og einn ig var
haf in hanska gerð, en hún var lögð
nið ur ár ið 1947 vegna harðn andi
sam keppni frá út lönd um.
Fata verk smiðj an Hekla tók til
starfa ár ið sem hanska gerð in var
lögð nið ur, fram leiðsl an var margs-
kon ar prjóna vara, und ir föt, vinnu-
föt, sokk ar og fleira. Þá var einn ig
á verk smiðju svæð inu starf rækt
mokka skinns sauma stofa um tíma.
Stór ir skell ir og smá ir
Þor steinn seg ir að halla hafi far ið
und an fæti í kring um ár ið 1980 og
ár in þar á eft ir og allt þar til yf ir-
lauk ein kennst af mik illi bar áttu.
„Það tóku við alls kon ar skell ir,
stór ir og smá ir, tíma bil ið ein kennd-
ist af erf ið leik um, gjald þrot um,
kaup um, sölu og sam runa,“ seg-
ir hann. Skinna iðn að ur inn var sá
síð asti til að hverfa úr verk smiðju-
rekstr in um, en hon um var hætt í
lok árs ins 2005.
Fjöld inn all ur af fólki hef ur
starf að við verk smiðj urn ar, eða
7250 manns í allt frá ár inu 1897 til
árs ins 1993, en það fólk hef ur Þor-
steinn allt sam an skráð nið ur. Sá
sem lengst starf aði við verk smiðj-
urn ar var Þor steinn Dav íðs son, en
hann var starfs mað ur í 60 ár og 2
mán uði.
Starf sem in hófst með fjór um
starfs mönn um ár ið 1897, en þeg ar
mest var um leik is voru starf andi
nær 1100 manns á verk smiðj un-
um á sama tíma, þe. ár in 1977 og
1987.
Verk smiðju hús in á Gler áreyr um rif in eitt af öðru
og víkja fyr ir versl un ar mið stöð:
Verk smiðju sag an öll
Reynt var fram á síðustu stund að friða gamla Gefjunarhúsið sem hefði orðið 100 ára á þessu ári, en það tókst ekki og nú er það að hverfa.
Verk smiðjurnar víkja nú fyr ir versl unarmiðstöð, en til stend ur að stækka Gler ártorg um helm ing og mun það því teygja sig inn á það sem áð ur var verk-
smiðjusvæði.
Þorsteinn E. Arn órsson fyrr verandi starfs maður á verk smiðjunum fylg ist
grannt með nið urrifi þeirra – fer á hverj um degi eða svo gott sem og tek ur
ljósmyndir af því hvern ig mið ar.
Grafan étur upp leifarnar af
verksmiðjum Sambandsins.