Þjóðlíf - 01.12.1987, Blaðsíða 20

INNLENT
„Bætt kjör verkafólks hata ekki
komið af sjálfu sér“
Rætt viö Tryggva Emilsson rithöfund 85 ára
TRYGGVI EMILSSON rithöfundur og fyrr-
um verkamaður er einn þeirra elstu núlifandi
verkalýðsforingja sem stóðu í baráttunni á
kreppuárunum þegar hún var sem hörðust.
Hann varð 85 ára þann 20. október og var
hann fenginn í viðtal af því tilefni enda frá
mörgu að segja. Ævisaga hans hefur komið
út í þremur bindum og fjallar hún að miklu
leyti um fátæktina á fyrri hluta þessarar aldar
og baráttu verkafólks til betri lífskjara.
„Ég er fæddur á veturnóttum 1902 í Ham-
arkoti á Akureyri. Faðir minn var verka-
maður og vann við lifrarbræðslu á Oddeyrar-
tanga sem var í eigu Höepnersverslunar. Á
þessum árum voru kjör verkamanna æði
bágborin, en vinna var þá nokkur. Verka-
mannafélag Akureyrar var stofnað 1906 og
var faðir minn einn af stofnendum þess.
Kaup verkamanna var þá óákveðið eins og
vinnutíminn, sem oft var langur og var
vinnan greidd með úttekt og réðu kaupmenn
verði vinnunnar og vörunnar.
Svo liðu árin og baráttan um brauðið átti
örðugan gang. Ég lenti á hrakningi úr einum
stað í annan frá árinu 1908 þegar móðir mín
dó. Við alsystkinin vorum átta og fórum þá
sitt á hvað. Frá tólf ára aldri var ég í sveit og
fram yfir tvítugt.
Árið 1930 flutti ég með konu minni og
dætrum mínum tveim til Akureyrar, var þá
berklaveikur og kom það niður á fjárhag
heimilisins. Síðla sama ár gekk ég svo í
Kommúnistaflokkinn sem þá var nýstofnað-
ur.
Þetta ár tekur kreppan sér fasta búsetu í
landinu. Geturðu sagt frá því helsta sem
gerðist á Akureyri á þeim árum?
„Það er helst að nefna Nóvudeiluna og þá
meðfram vegna þess að hún var beint fram-
hald af 9. nóvemberslagnum í Reykjavík
1932. í marsmánuði 1933 hófst deilan, þar
sem beita átti sömu brögðum og nokkrum
mánuðum áður fyrir sunnan, þ.e. lækka
kaupið. Bæjarstjórnin stóð hnarreist og
baráttuglöð með ríkisvaldið á oddinum. I
vinnu við tunnusmíði bauð bæjarstjórnin 70
aura á tímann og uppbót ef tunnurnar
seldust þegar þar að kæmi. Verkamanna-
félagið heimtaði umsamið taxtakaup, því var
harðneitað og íhaldið í bænum safnaði um
sig „hvítliðum" sem allir fengu hvítan borða
á handlegginn og tvær krónur á tímann og
gúmmíkylfur að auki. Ætli það hafi verið
einhver munur, eða hvað, að vera í náðinni
hjá sjálfum yfirstéttarherramönnunum með
tvær krónur aukalega ofan á kaupið þar sem
þeir stunduðu vinnu, ellegar allslaus verka-
maður í verkfalli?
Slagurinn stóð á bryggjunni og þá fengu
hvítliðarnir viðlíka útreið eins og lögreglan í
Reykjavík fimm mánuðum áður. Verka-
menn á Akureyri unnu sigur á ofbeldis-
mönnunum og fengu vinnuna og sitt um-
samda kaup. Það þarf hörku og skipuiega
samtaka keðju til að sigrast á íhaldinu. Ég
minnist þess hve þeir urðu hræddir og hurfu
af bryggjunni þegar einn raddsterkur verka-
maður stökk upp á tunnu og hrópaði: „Við
tökum bæinn á viku!“. Þessi maður hló síðan
að viðbrögðunum. Ekki skorti mig viljann til
að vinna verkalýðshreyfingunni gagn á
kreppuárunum, en það var við ramman reip
að draga þar sem fjandi atvinnuleysisins
gekk ljósum logum og bannaði allar bjargir.
Minni fjölskyldu var til lífs að við höfðum
eignast nokkrar kindur og kýr og hest í sveit
konunnar minnar og á þeim bústofni lumuð-
um við og lifðum kreppuna af.“
Þú hefur haldið átram að vera virkur
þegar þú fluttir til Reykjavíkur?
„Já, þegar ég tók saman föggur mínar
vorið 1947, kvaddi félaga mína með söknuði
og flutti suður, gaf ég sjálfum mér og félög-
unum þau fyrirheit að halda baráttunni
áfram í verkalýðshreyfingunni og í Sósíal-
istaflokknum meðan kraftar leyfðu, og það
hefi ég staðið við.
20