Tímarit Máls og menningar - 01.12.1968, Side 16

Tímarit Máls og menningar
de la muerte clara“, eð'a casída liins Ijósa (ótvíræða) dauða, þegar það birtist í tímariti,
og finnst mér það nafn fara betur.
Ég vildi leiða hjá mér að skýra þessi ljóð, en tel mér þó skylt að benda á nokkur
atriði.
í sambandi við fyrstu smáljóðin tvö má gjaman geta þess, að í ættarsamfélagi tatara
á Spáni rná greina milli tveggja hópa, þeirra sem eru á stöðugu flakki, og hinna, sem
liafa fasta búsetu í hellum.
„Siguiriya" (framb. sigiríja) er ákveðinn strengleikur, gítarspil og söngur. Síðustu
hendingar eru þannig í frumtextanum: „Que luna recogerá / tu dolor de cal y adelfa?"
Bein þýðing á þessa leið: Hvaða máni (endur)leysir þig frá kvöl, sem er (líkt við) kalk
og lárberjarós? Og verð ég að játa merkingamuninn á frumtexta og þýðingu.
I sambandi við ljóðið „Slag“ má vekja athygli á því, að dauðinn er kvenkyns á
Spáni (la muerte), og hefur sem persónugervingur ekki jafn kaldranalegan blæ og hér
á norðurslóðum. Spánverjar tala oft um dauðann í hálfkæringi og vinsamlegum tón,
og sú mynd, sem er dregin upp í ljóðinu, er fjarri því að vera „absúrd" á Spáni, heldur
sú sem vænta mátti.
„Söngur um dul dauðans“ felur í sér samlíkingu: epli — (barn) — hjarta. Spán-
verjar líkja oft fallegum börnum við epli, eins og við. Hendingarnar „né mána þann er
hefur höggormskjaft / og annast verk sín undir morgunsárið" virðast torskildar. Þó
má finna því stað í þjóðtrú, að máninn sé einhvers konar ófreskja, jafnvel höggormur.
— Hálfmáninn, eða rönd af tungli, minnir á gapandi skolt. í fljótu bragði má virðast
rétt að leita að goðsögulegri skýringu og tengja hana við annað, sem látið er í ljós
í kvæðinu, en hætt er við, að slík almenn skýring yrði laus í reipunum, að þungi orð-
anna, sem liér eru höfð, missti marks -— nema skýr tengsl við hugmyndir samtíðar-
manna kæmu til. Þá er ólíklegt, að Lorca beini geiri sínum að fomum hindurvitnum.
Trúlegra er, að hér sé beinlínis átt við kirkjuna, sem hótar vítiskvölum og hampar frið-
þægingu um leið. Með kirkjuna í huga verður síðari ljóðlínan auðskilin — „undir
morgunsárið“: á viðkvæmasta skeiði mannsins, í bernsku. Þessir tveir þættir í kenn-
ingu kirkjunnar koma heim við eðli höggormsins: að tortíma, og þann mátt lækninga og
verndar, sem höggorminum er eignaður. (Til athugunar má minna á söguna um eirorm-
inn í IV. Mósebók, og ummæli í Jóhannesarguðspjalli: „Og eins og Móse hóf upp
höggorminn á eyðimörkinni, þannig á manns-sonurinn að verða upphafinn, til þess að
hver, sem trúir, hafi í samfélaginu við hann eilíft líf“.) Þá má benda á spuminguna um
mánann í smáljóðinu úr „Cante jondo“, einnig á síðasta kvæðið í bókinni „Poeta en
Nueva York“ (Skáld í New York), sem heitir, samkvæmt upphafsorðum, „La luna
pudo detenerse al fin“, eða Loks hejur máninn látií staðar numið. í útgáfu Grove Press-
forlagsins í New York 1955 (þýðing Ben Belitt) er kvæðið nefnt „Crucifixion", kross-
festing, í samræmi við efnið. Þar er máninn strax kominn fram á sjónarsviðið, en af at-
ferli hans má nokkuð ráða um frelsun mannanna. — Annars má segja um mánann, að
hann er sízt við eina fjölina felldur í symbólík Spánverja og kemur mikið við sögu í
skáldskap García Lorca, og hefur þar margvíslegu hlutverki að gegna. Hér hefur að-
eins verið leitazt við að benda á eitt.
222