Peningamál - 05.11.2014, Blaðsíða 49

RAMMAGREINAR
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
4
•
4
49
spár um þróun gengis krónunnar og vaxta bankans fyrr en á árinu
2007 og nýttu spárnar því ekki að fullu mat sérfræðinga bankans um
þróun þessara stærða.3 Svo er að hluta til enn því að síðustu ár hafa
þjóðhags- og verðbólguspár Seðlabankans byggst á þeirri forsendu
að gengi krónunnar haldist nær óbreytt út spátímann. Reynslan sýnir
að stórar skekkjur í verðbólguspám á Íslandi eru yfirleitt tengdar
sveiflum í gengi krónunnar, líkt og sjá má á mynd 2, en fylgni milli
tölugilda spáskekkja í verðbólgu og gengi er 0,64.
Samanburður á nokkrum aðferðum við að spá verðbólgu
Einföld tímaraðalíkön sem spá verðbólgu eru einnig notuð við spá-
gerðina. Til að meta árangur verðbólguspáa Seðlabankans er hægt
að bera saman spáskekkjur í spám bankans og spáskekkjur þessara
einföldu tímaraðalíkana (mynd 3).4 Til viðmiðunar eru þrjú ARIMA-
líkön, einfalt kostnaðarlíkan, ráfferill og VEC-líkan.5 Þegar litið er yfir
árið 2013 sést að spár bankans höfðu næstminnstu spáskekkjuna
óháð því hversu langt fram í tímann er spáð. Einfalt kostnaðarlíkan
er með minnstu spáskekkjuna þegar spáð er einn ársfjórðung fram
í tímann en ARIMA-líkan 3 er með minnstu skekkjuna tvo, þrjá og
fjóra ársfjórðunga fram í tímann.
Það getur einnig verið upplýsandi að bera spárnar saman við
spá þar sem gert er ráð fyrir sömu verðbólgu og á síðasta ársfjórð-
ungi út spátímabilið. Slík spá hefði lægstu spáskekkjuna ef breytingar
í verðbólgu væru slembistærð með vænt gildi núll, þ.e. ef verðbólga
fylgdi ráfferli (e. random walk). Einfaldar spáaðferðir af þessu tagi
eru oft notaðar til viðmiðunar þegar verið er að meta gæði spáa. Góð
spá ætti í langflestum tilvikum að geta verið nákvæmari en einfalda
ráfferilsspáin. Þegar spáð var einn ársfjórðung fram í tímann kom
í ljós að öll líkönin stóðu sig betur en einfalda ráfferilsspáin. Þegar
spáð var lengra fram í tímann voru grunnspár bankans og ARIMA-
líkana 1 og 3 sömuleiðis með minni spáskekkju en spár með einföldu
kostnaðarlíkani voru áþekkar ráfferilsspánni og spár ARIMA-líkans 2
og VEC-líkans voru lakari.
Að síðustu eru spár bankans á undanförnum árum bornar
saman á mynd 4. Staðalfrávik spáskekkja var að meðaltali 0,4% árið
2013 og hefur minnkað töluvert frá árinu 2009 en þá var það að
meðaltali 1,2%. Þá hafa skekkjurnar einn og tvo ársfjórðunga fram í
tímann aldrei verið minni en á árinu 2013 miðað við tímabilið sem er
til skoðunar. Spáskekkjurnar þrjá og fjóra ársfjórðunga fram í tímann
á árinu 2013 eru einnig nokkuð lágar en voru þó lægri árið á undan.
Aukinn stöðugleiki í þjóðarbúskapnum á eflaust ríkan þátt í því að
draga úr spáskekkjum á þessu tímabili.6
3. Sjá umfjöllun í grein Þorvarðar Tjörva Ólafssonar (2007), „Birting eigin stýrivaxtaspár
eykur áhrifamátt peningastefnu seðlabanka“, Peningamál 2007/1, 71-86.
4. Í öllum líkönum er þess gætt að þau hafi sömu upplýsingar um verðbólgu þegar spá fer
fram. Við samanburðinn verður að hafa í huga að ekki er um fyllilega óháðar spár að
ræða því að endanleg spá bankans hverju sinni tekur oft tillit til niðurstaðna einföldu
tímaraðalíkananna, einkum til skamms tíma.
5. Samkvæmt einfalda kostnaðarlíkaninu ræðst verðbólga af sögulegri þróun launakostn-
aðar á framleidda einingu og innflutningsverðlags í innlendri mynt. ARIMA-líkan 1 er
byggt á spám fyrir helstu undirliði vísitölu neysluverðs og þeir eru síðan vegnir saman í
eina heildarvísitölu. Tólf undirliðir vísitölu neysluverðs skiptast í búvörur án grænmetis,
grænmeti, aðrar innlendar mat- og drykkjarvörur, aðrar innlendar vörur, innfluttar mat-
og drykkjarvörur, nýja bíla ásamt varahlutum, bensín, aðrar innfluttar vörur, áfengi og
tóbak, húsnæði, opinbera þjónustu og að lokum aðra þjónustu. ARIMA-líkan 2 spáir
vísitölu neysluverðs beint en ARIMA-líkan 3 spáir heildarvísitölunni án áhrifa óbeinna
skatta og er metnum áhrifum af skattabreytingum bætt við. Umfjöllun um notkun
ARIMA-líkana við verðbólguspár má t.d. finna í A. Meyler, G. Kenny og T. Quinn (1998),
„Forecasting Irish inflation using ARIMA models“, Central Bank of Ireland, Technical
Paper, nr. 3/RT/98. VEC-líkanið (e. vector error correction model) er margvítt tímaraða-
líkan sem tekur mið af þróun innflutningsverðlags, framleiðsluspennu og launakostnaðar.
6. Sjá umfjöllun um aukinn efnahagslegan stöðugleika og þátt peningastefnunnar í honum
í rammagrein I-1 í Peningamálum 2014/2.
Mynd 2
Spáskekkjur í verðbólguspám Seðlabankans
og frávik meðalgengis frá spáðu gengi
2001-2013
Spár eitt ár fram í tímann
Tölugildi spáskekkja í gengisspám (%)
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Tölugildi spáskekkja í verðbólguspám (%)
PM 2005/4
PM 2007/3PM 2008/1PM 2008/2
PM 2008/3
PM 2009/2
0
5
10
15
20
25
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Mynd 3
Spáskekkjur verðbólgu í Peningamálum
og ýmsum einföldum líkönum árið 20131
Staðalfrávik (%)
1. Fyrsti ársfjórðungurinn sem er spáð er fjórðungurinn þegar Peningamál
eru birt. Annar ársfjórðungurinn er næsti fjórðungur eftir birtingu Peninga-
mála. Þriðji ársfjórðungurinn er fjórðungurinn þar á eftir.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Peningamál
Einfalt kostnaðarlíkan
ARIMA-líkan 1
ARIMA-líkan 2
ARIMA-líkan 3
Ráfferilll
VEC-líkan
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
4. ársfj.3. ársfj.2. ársfj.1. ársfj.
Mynd 4
Spáskekkjur verðbólgu í Peningamálum
2009-20131
Staðalfrávik (%)
1. Fyrsti ársfjórðungurinn sem er spáð er fjórðungurinn þegar Peningamál
eru birt. Annar ársfjórðungurinn er næsti fjórðungur eftir birtingu Peninga-
mála. Þriðji ársfjórðungurinn er fjórðungurinn þar á eftir.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
2009
2010
2011
2012
2013
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
1,4
1,6
1,8
2,0
4. ársfj.3. ársfj.2. ársfj.1. ársfj.