Þjóðmál - 01.06.2009, Síða 72

70 Þjóðmál SUmAR 2009
nú dregur enginn í efa, að lýðræðislegir
stjórnarhættir ráða í öllum aðildarríkjum
bandalagsins . Raunar hefur það orðið
einskonar gæðastimpill á stjórnarfar hjá
Evrópuþjóðum, sem hafa losnað undan
einræðisherrum, að fá aðild að nAtO .
Með henni á til dæmis að vera tryggt, að
herafli viðkomandi ríkja lúti borgaralegri
yfirstjórn .
Í áranna rás hefur oft reynt á innviði
nAtO vegna atburða á vettvangi
alþjóðastjórnmála . Aldrei hefur þó tekist
að reka fleyg í samstarfið og á 60 ára ferli
bandalagsins hefur engin þjóð sagt sig úr
því . nú síðast hefur það á hinn bóginn
gerst, að Frakkar hafa að nýju hafið þátt-
töku í hernaðarlegu samstarfi og herstjórn-
um innan nAtO . Einangrunarstefnu de
Gaulles gagnvart nAtO hefur verið hafn-
að af nicolas Sarkozy, Frakklandsforseta,
rúmum 40 árum eftir að henni var hrund ið
í fram kvæmd .
Íslendingar sátu utan hermálanefndar nAtO og töldu sig ekki eiga þangað
erindi, herlaus þjóðin . Þetta breyttist í tíð
Geirs Hallgrímssonar sem utanríkisráðherra
um miðjan níunda áratuginn . Þá sótti
sendi herra Íslands einnig í fyrsta sinn fund í
kjarnorkuáætlananefnd bandalagsins .
Hér hefur lengst af verið treyst á mat
annarra og þá einkum bandaríkjastjórnar
á þeim hættum, sem steðjuðu að öryggi
þjóðarinnar . Sjálfstæð rannsóknarstarfsemi
í öryggismálum hefur ekki fest hér rætur .
Oftar en einu sinni hafa stjórnvöld þó beitt
sér fyrir athugunum á eigin vegum .
undir lok viðreisnaráratugarins ræddi
bjarni benediktsson forsætisráðherra við
Alistair buchan, forstjóra Alþjóða her mála-
stofnunarinnar í london, og með aðstoð
hans var fenginn kanadískur sérfræðingur til
að leggja mat á öryggishags muni Íslands .
Vinstri stjórnin, sem tók við af viðreisn-
ar stjórninni, fékk Åke Sparring, sænskan
öryggismálafræðing, til að skrifa skýrslu
um öryggismál Íslands og var hún gefin út
á sænsku .
Í upphafi áttunda áratugarins beitti johan
jörgen Holst, helsti öryggismálasérfræð-
ingur norðmanna og síðar varnarmálaráð-
herra og utanríkisráðherra, sér fyrir þátt-
töku Íslendinga í norrænum og alþjóð-
leg um ráðstefnum um þróun öryggismála
á norður-Atlantshafi og voru gefnar út
nokkrar bækur með ritgerðum um það
efni .
Öryggismálanefnd var stofnuð hér á
landi með vísan til stjórnarsáttmála ríkis-
stjórnar Ólafs jóhannessonar árið 1978 og
var benedikt Gröndal, utanríkisráðherra
og síðar forsætisráðherra, höfundur þeirrar
tillögu . nefndin starfaði til ársins 1991 und-
ir formennsku björgvins Vilmundarsonar
banka stjóra, sem jafnframt var virkur félagi
og stjórnarmaður í Samtökum um vest ræna
samvinnu . Með nefndinni tengdist Ísland
fjölþjóðlegum rannsókna- og fræða heimi
á þessu sviði, en þeir Gunnar Gunnarsson
og Albert jónsson, sem báðir urðu síðar
sendiherrar, leiddu fræðilegt starf á vegum
nefndarinnar .
Eftir hrun Sovétríkjanna í upphafi
tíunda áratugarins setti ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar á laggirnar nefnd stjórn mála-
manna úr Alþýðuflokki og Sjálf stæðisflokki
og embættismanna til að leggja mat á
áhrif breytinga í alþjóðastjórnmálum á
öryggishagsmuni Íslands . nefndin birti
skýrslu í mars 1993 .
Þá hefur utanríkisráðuneytið látið gera
hættumat og lauk því með skýrslu 1999
og einnig nú í mars 2009, þegar fjölmenn
nefnd undir formennsku Vals Ingimundar-
sonar, prófessors, skilaði áhættumats skýrslu
fyrir Ísland, þar sem rætt er um hnatt ræna,
samfélagslega og hernaðarlega þætti .
Innan Háskóla Íslands hafa fræðimenn