RM: Ritlist og myndlist - 01.12.1947, Side 64

RM
EJLER BILLE
er að ræða að skilja eittlivað og
skapa44.
Berum við ummæli Rilkes sam-
an við skilgreining Þjóðverjans
Carls Einsteins á negramyndum,
skiljum við, að í innsta eðli list-
arinnar er í rauninni enginn veru-
legur munur á listamanni og list
hans, en negrinn stendur ef til
vill ennþá einlægari en við and-
spænis ásjónu guðs síns.
„List negrans er umfram allt
trúarlegs eðlis. Listamaðurinn
skapar verk sitt sem guð eða þjónn
hans. Frá byrjun stendur liann
utan við verkið. Vinna hans er
tilbeiðsla úr fjarlægð, og þannig
verður verkið fyrst og fremst eitt-
hvað sjálfstætt, voldugra en sá,
sem vinnur það. Það er skapað í
tilbeiðslu, ótta við guðinn, og áhrif
þess eru þau sömu og sjálfs guðs-
ins.
Áhrifin felast ekki í listaverk-
inu, heldur í hinni fyrirfram
ákveðnu og óvéfengdu tilveru þess
sem guð. Listamaðurinn dirfist
ekki að keppa við guðinn með því
að vinna að einliverjum verkun-
um, sem eru fyrirfram ákveðnar.
Það er ekki litið á listaverkið sem
„gerfililut" eða einliverja sjálfráða
sköpun, lieldur sem dularfullan
raunveruleika, sem býr yfir meiri
krafti en sá náttúrlegi. Það tjáir
ekki, það táknar ekki, það er
guð“.
Gagnstætt því, sem tíðkast hjá
fruinþjóðum, á list okkar ekki
uppruna sinn í trúarbrögðun-
um. Hún er heldur ekki tengd
kristinni kirkju, eins og t. d. á
gotneska tímabilinu. Samt býr hún
yfir djúpu, mannlegu og sann-
leiksríku inntaki. Vísindin hafa
víkkað viðliorf okkar gagnvart
umheiminum. — Darwinisminn
skynjaði og skýrði skyldleika okk-
ar við lífið í kringum okkur, hug-
myndina urn liringrásina, meðvit-
undina um að vera upprunninn úr
hinu mikla skauti náttúrunnar.
1 eðlis- og efnafræðinni höfum
við lært að þekkja lögmál breyt-
inganna. Atómkenningin kollvarp-
aði liugmyndinni um hið dauða
efni. Glerhimnarnir 7 hrundu með
brauki og bramli og rúmið opn-
aðist á allar liliðar.
Að vísu eru vísindi og list ekki
það sama. En listrænt ímyndunar-
afl okkar hefur unnið ný lönd.
Það umskapar niðurstöður vísind-
anna eftir sínu liöfði, en hættir
ekki að öðlast innblástur frá þeim.
Það eru að miklu leyti rannsóknir
vísindanna, sem hafa reist borg-
ina, þar sem listamaðurinn leikur
á hörpu sína.
Kjartan Guðjónsson íslenzkaði.

58