Litli Bergþór - 01.08.2015, Blaðsíða 34

34 Litli-Bergþór
Aðfaranótt 25. Mars 1945 kom upp eldur í útihúsum
í bæjarröðinni á kirkjustaðnum Torfastöðum, en svo
hagaði til að íbúðarhúsið var vestast og allt sambyggt.
Næst kom hlaða, svo fjós og austast skemma, sem
oft var notuð til fataskipta kirkjugesta, en kirkjan var
nokkrum metrum suðaustan bæjarraðarinnar, eins og
hún stendur enn í dag. Ég var ellefu ára þegar þetta
gerðist og er mér vel í minni hvað bálið var mikið og
bjarminn svo mikill að við krakkarnir lásum á bók í
baðstofuglugganum á Brautarhóli í þriggja kílómetra
fjarlægð. Veður var frekar hlýtt og rakt. Einhver
vatnslæna var niður „Gjóstuna“, sem kom að litlu
gagni en hefur sennilega bjargað kirkjunni. Ég heyrði
að Sveinn í Miklaholti hefði verið að skvetta vatni á
hliðina sem snéri að eldinum með vaskafati til að kæla
vegginn. Annað vatn var ekki að hafa nær en austur í
Kotslæknum (nú Vegatungulæk). Lengi var erfitt með
neysluvatn á bænum. Símstöð var á Torfastöðum og
því hægt að kalla á hjálp á þeim bæjum sem höfðu
síma, en þeir voru í Miklaholti, sem styst var til, svo
var sími í barnaskólanum, í Fellskoti, á Króki og á
Vatnsleysu.
Ekki man ég hver vakti á Brautarhóli um nóttina, en
þeir fóru strax á fætur, pabbi og Ingvar í Birkilundi, en
hann svaf þennan vetur á eldhúsbekknum, því ekki var
komið íbúðarhæft íveruhús í Birkilundi. Tveir hestar
voru í húsi á Brautarhóli og voru þeir beislaðir og riðu
pabbi og Ingvar þeim að Torfastöðum, slepptu þeim á
„Brennunni“ og komu þeir sjálfir heim til baka. Það
var mitt fyrsta verk um morguninn að láta þá inn og
gefa þeim. Ekki man ég hvað heimilisfólkið var margt
á Torfastöðum, en tel upp það sem ég man. Séra Eiríkur
Þ. Stefánsson var staddur í Reykjavík þegar þetta
skeði, en kona hans, Sigurlaug Erlendsdóttir vaknaði
um klukkan þrjú þrjátíu um nóttina og sá undarlegan
bjarma á kirkjuþakinu. Það mun hafa verið ungbarn
sem hún þurfti að sinna. Annað heimilisfólk var:
Jóhannes Erlendsson, bróðir Sigurlaugar, sem sá um
símstöðina, þá var vinnukona Vigdís Halldórsdóttir og
uppeldissonur Gunnar H. Stephenssen, þá fjórtán ára.
Ég er ekki viss um hvort María Helgadóttir hafi verið
þar þá, fimmtán ára, en hún ólst þar upp um tíma. Svo
var vinnumaður, sem ég man ekki hver var.
Mannskap dreif að eftir því sem fréttir og aðstæður
leyfðu. Reynt var að bjarga því sem hægt var
af búslóðinni af neðri hæðinni, svo sem úr sím-
stöðvarherberginu, sem var næst útidyrunum. Þegar
fólkið vaknaði var eldurinn búinn að eyða skemmunni
og fjósinu með tíu nautgripum og kominn í hlöðuna.
Litlu tókst að bjarga af efri hæðinni. Þar voru geymdar
meðal annars eigur ungmennafélagsins, sem urðu
eldinum að bráð. Móðir mín sendi okkur Siggu systur
mína með kaffi og einhverja næringu handa pabba
og Ingvari um morguninn og kannski einhverjir fleiri
hafi notið góðs af. Þá var verið að koma dýraleifunum
fyrir og hættulegum járnplötum. Allt var brunnið sem
brunnið gat, nema það sem tókst að bjarga og var það
sett í kirkjuna. Mér er minnisstæðust brunalyktin af
þeim sem voru þarna að störfum og finn ég hana enn
ef ég hugsa um þennan atburð.
Það má þakka fyrir að ekki urðu meiri slys en raun
varð á, en Jón í Miklaholti slasaðist á fæti og átti í
því fram á sumar. Það var ömurleg heimkoma í þetta
sinn hjá presti. Það var sagt að æðri máttarvöld hefðu
verið að hefna fyrir sinubrennslu prests á mýrinni fyrir
neðan veg, sem kölluð er Brenna. En þar var brennd
sina í mörg vor áður en bruninn mikli varð, en aldrei
eftir bæjarbrunann.
Þetta datt mér í hug að rifja upp, svo yngra fólk í
sveitinni geti lesið um þennan atburð.
Það mun hafa verið 1998 eða 1999, sem Gunnlaugur
Skúlason dýralæknir kom að Gíslastöðum, sem er
eyðibýli austan í Hestfjalli í Grímsnesi, á bökkum
Hvítár. Með honum var hundur hans, sem tók að gelta
að einhverju skrímsli í ánni, sem svamlaði í henni á
móts við þar sem veiðihúsið er núna. Ókennilegt dýr,
sem líktist einna helst otri, mjótt að framan og gildnaði
aftur um háls og bóga, virtist synda upp ána með höfuð
og háls uppúr, all hátt. Hundurinn lét ófriðlega og gelti
mikið að þessu.
Ég kom að Gíslastöðum nokkru síðar sama dag, því
við áttum veiðidag daman og varð ég ekki var við
neitt óvenjulegt. Hinsvegar hafði Þorlákur Jónsson,
sem lengi var á Kiðjabergi, heyrt um svipað fyrirbæri
á Gíslastöðum áður.
Sigurjón Kristinsson.
Bæjarbruni á Torfastöðum
í Biskupstungum árið 1945
Skrímslið í Hvítá
Ritað í janúar til febrúar 2015,
Sigurjón Kristinsson,
Kistuholti 21, Reykholti.