Fréttablaðið - 01.11.2007, Blaðsíða 48

Hádegistónleikaröð Hafnarborgar,
menningar- og listastofnunar Hafn-
arfjarðar, heldur áfram í dag kl. 12.
Að þessu sinni er það Elín Ósk Ósk-
arsdóttir söngkona sem kemur
fram með Antoníu Hevesi píanó-
leikara og bjóða þær upp á þýska
tónlist eftir tónskáldin Carl Weber
og Richard Wagner.
Elín segir sig hafa langað til að
takast á við þessi tónskáld í nokk-
urn tíma. „Ég hef lengi horft út
undan mér á tónlist Wagners þar
sem hún hentar rödd minni afar
vel. Ég hef þó ekki lagt í að takast á
við hann fyrr en nú og verða þessir
tónleikar því frumflutningur minn
á verkum hans. Það sama má segja
um aríuna úr Oberon eftir Weber.
Sú er ógurleg flugeldasýning og
hafði mig lengi dreymt um að flytja
hana. Eftir því sem ég best veit
verður þetta í fyrsta skipti sem hún
er sungin opinberlega hérlendis.“
Tónlist Wagners er þekkt fyrir
flest annað en léttleika sinn. „Áhorf-
endur þurfa ekki að óttast að þessir
tónleikar verði þungir, enda slíkt
ekki við hæfi svona í hádeginu.
Segja má að við höfum fleytt rjóm-
ann af Wagner með því að velja
tvær fallegar aríur eftir hann. Tón-
leikarnir eru aðeins um hálftími að
lengd og því þurfum við að nota
tímann vel.
Við flytjum þessar tvær aríur
eftir Wagner auk aríunnar eftir
Weber og ég spjalla lítillega við
áhorfendur á milli verka. Svo er
aldrei að vita nema við höfum eitt-
hvað óvænt í pokahorninu í lok tón-
leikanna,“ segir Elín.
Tónleikarnir eru sérstaklega
hugsaðir sem tækifæri fyrir fólk
sem starfar í miðbæ Hafnarfjarðar
til að njóta góðrar tónlistar í hádeg-
ishléi. Tónleikarnir eru í boði Hafn-
arborgar og er því enginn aðgagns-
eyrir að þeim. Þeir eru öllum opnir
á meðan húsrúm leyfir.
Bonnefoy fær bókmenntaverðlaun
kl. 17.15
Í dag fer fram upplestur á Amtsbóka-
safninu á Akureyri á vegum Skálda-
spírunnar. Þar munu stíga á stokk
þeir Þórarinn Torfason sem les upp
úr óbirtu ljóðahandriti og Björn
Þorláksson sem les upp úr óútgefnu
handriti að nýrri skáldsögu. Viðburð-
urinn hefst kl. 17.15 og er aðgangur
ókeypis og öllum opinn.
Strengur framkallar tón með því að sveiflast. Snemma komust menn að
því að í raun sveiflast hann ekki bara í heilu lagi. Á sama tíma sveiflast
helmingarnir líka hvor um sig, líka hver þriðjungur, fjórðungur, fimmt-
ungur og svo framvegis. Hver þessarra aukasveiflna gefur sinn tón.
Ef allir þessir tónar eru lagðir saman fáum við það sem kalla mætti
hljóðróf. Það er eins og risavaxinn hljómur þar sem neðst er langt á
milli tóna (áttund) og síðan æ styttra rétt eins og hlutföllin gefa til
kynna. Þótt við þykjumst bara heyra tónbotninn, tóninn sem allur
strengurinn gefur, heyrum við í raun allt hljóðrófið án þess að taka
eftir því. Þetta á við um alla tóna sem okkur berast til eyrna.
Þetta er náttúrulegt fyrirbæri og skýrir að nokkru leyti hvernig við
upplifum blíðan og stríðan hljóm. Neðstu tónarnir hljóma saman í
mesta samlyndi en streita milli tóna eykst eftir því sem ofar dregur. Sá
samhljómur sem við erum vön í hefðbundinni tónlist byggir á fimm
neðstu tónum hljóðrófsins.
1) Lýsa mætti tónlistarsögunni sem fjallgöngu eyrans upp eftir
hljóðrófinu. Það er nokkuð gróf en gagnleg einföldun.
2) Í árdaga var fullkominn samhljómur takmarkaður við neðstu þrjá
tónana. Á endurreisnartímanum vann fimmti tónninn sér sess í
samfélagi ómblíðunnar.
3) Ekki komust fleiri tónar þangað inn lengi vel, en tónlistin sótti æ
oftar allt upp í 9. tón og ekkert minna en 7. og 17. tónn heilsa okkur í
upphafi brúðarmarsins eftir Mendelssohn (1830).
4) Litameistarar eins og Debussy og Ravel unnu markvisst að því að
opna eyru okkar fyrir efri svæðum hljóðrófsins og sýndu fram á að
þau þurfa ekki að vera svo hvöss að heyra.
5) Ástæður þessa ferðalags voru ekki fræðilegar. Tilfinningin, skynj-
unin, leitaði eins og ósjálfrátt inn á ný svæði. Enda gerðist þetta ekki
síður í rokkinu en skrifaðri tónlist: Vælandi og urrandi gítarsóló voru
ekkert annað en glefsur af efri hluta hljóðrófsins. Það var rokkið sem
sýndi fram á að stríður hljómur og nautn áttu ágætlega saman.
6) Eftir því sem ofar dregur í hljóðrófinu verður smám saman ógern-
ingur að greina mun tónanna og þeir renna saman í samfellt hljóð, sem
er þá hávaði en ekki hljómur. Hristur, trumbur og gjöll alls konar eru
verkfæri til að framkalla hávaða. Þetta geta hátalarar auðvitað líka.
7) Rokkið og nútímatónlistin hittust allt í einu á leikvelli sem hét
hávaði og hafa átt talsverða samleið síðan. Þá hafði hávaðinn reyndar
verið hagvanur sums staðar í Afríku frá ómunatíð.
Í leit að hávaða
Wagner og Weber
Yfirlitssýning Hreins
Friðfinnssonar myndlist-
armanns sem vakti mikla
athygli í sumar í Serpentine
Gallery í London er komin
upp í Listasafni Reykjavík-
ur og leggur undir sig efri
hæð hússins. Hún geymir
verk frá upphafi áttunda
áratugsins að undanteknu
verki frá 1965, Litið við
hjá Jóni Gunnari, sem var
endurgert 1992 en er þó
í grunninn hið sama þótt
hurðin gegnumsparkaða
sé nýrri en sú sem Hreinn
sýndi á sínum tíma og vakti
hvað mesta hneykslan. Var
þetta nú list?
Sýningin var samsett af sýningar-
stjóranum Kitty Scott en varð til
fyrir áhuga Ólafs Elíassonar og
Hans Ulrich Obrist sem ræður
nokkuð ferðinni hjá Serpentine
um þessar mundir og Hafþór
Yngvason hefur verið í samstarfi
við. Sýning Hreins verður hér
fram yfir áramót en fer þá til
Bergen og Málmeyjar.
Framgangur Hreins eftir sýn-
ingarhaldið í Hyde Park hefur
vafalítið opnað honum dyr: þótt
verk hans séu uppi í Pompidou og
hann vel þekktur meðal áhuga-
manna um arfleifð og áframhald
konseptsins víða í Evrópu er
myndlist af því tagi sem hann
stundar utan alfaraleiða. Það eru
hávaðasamari auglýsingamenn
sem njóta athyglinnar, ágengir
frekjuhundar. Hreinn Friðfinns-
son er ákaflega hógvær maður og
það sést líka í verkum hans sem
eru full af íhugun, hann er næm-
astur á hið fagra í ásýnd hlutanna,
hversdagslega reynslu sem við
brunum flest hjá.
Hreinn er fæddur 1943 á Bæ í
Dalasýslu og hleypti heimdragan-
um ungur til að læra myndlist í
Handíða- og myndlistarskólanum
sem þá var. Hann fór í námsferð
til London tvítugur ásamt Sigur-
jóni Jóhannssyni: „Það gerðu það
ekki allir, eins og síðar varð,“
segir Hreinn um þá för. Fyrstu
sýningu sína héldu þeir saman
tveim árum seinna. Sú sýning er
talin upphaf umbrota í íslenskri
myndlist sem löngum eru kennd
við SUM og ber í skrám nafnið
SUM I en Hreinn var með í flest-
um stóru sýningunum þeirra:
SUM II, II, IV og SUM á Listahá-
tíð 1972. Hann hafði þá verið
búsettur í Amsterdam í fjögur ár
þar sem hann hefur haldið starfs-
stöð og heimili æ síðan.
Í myndarlegri sýningarskrá
sem kom út með Serpentine-sýn-
ingunni er rakinn sýningarferill
hans frá upphafi. Hann hefur
tekið þátt í fjölda samsýninga og
staðið einn að sýningum í ýmsum
galleríum Evrópu sem hann hefur
verið í samstarfi við um áratuga-
skeið. Hér heima sýndi hann síð-
ast í Keflavík, á Ísafirði, í Reykja-
vík og í Hafnarfirði. Ekki er hægt
að segja annað en hann hafi sinnt
sýningarhaldi á landsbyggðinni af
skyldurækni. Verk hans eru fáan-
leg í gallerí i8 á Klapparstíg.
„Þetta nær allt aftur til sjöunda
áratugsins,“ segir Hreinn. „Það er
fátt hér af nýjum verkum, enda
sum þeirra ekki orðin til enn.“
Hreinn viðurkennir að heimsókn
þeirra Sigurjóns til London 1963
hafi kveikt í honum: „Allir urðu
fyrir áhrifum frá poppinu,“ segir
hann „Það var í einhverjum verk-
um mínum sem eru ekki til leng-
ur.“ Hann segir stórsýningu í Tate
það ár hafa verið „þrumu“, en
umbrotið í popp-listinni hafi
hreyft við mörgum og haft áhrif:
„Það var áhrifamikil sýning fyrir
ungar sálir.“
Landið kemur mikið fyrir í verk-
um Hreins, rétt eins og í útlaga-
myndum Ólafs Elíassonar. Þótt
ólíkir séu er eins og það sé í baki í
minningu. Við spyrjum hann hvort
hann vinni mikið með minningu:
„Það er dálítið um það. Mér finnst
það alltaf gaman þegar einhver
minning, einhver mynd, sem er
annars ómerkileg, ekki söguleg,
eitthvað sem af einhverjum orsök-
um kemur upp í hugann. Til dæmis
verkið Sumarnætur, sem er eitt af
þessum einnota verkum sem eru
ekki varanleg. Það eru kramarhús
vafin úr pappír. Það byggist á
minningu. Einhvern tíma sat ég á
Hótel Borg, fyrir langa langa
löngu. Þar var maður sem var
búinn að vera að skemmta sér svo-
lítið lengi og hann spyr svona upp
úr móki: Vitiði hvernig nóttin er í
laginu? Hann fékk ekkert nema
dónaskap og bull og þá sagði hann:
Hún er keila. Maður hafði aldrei
hugsað út í það beint þótt hægt sé
að fletta því upp í kennslubókum.
En svona getur orðið manni minn-
isstætt og efniviður. Þannig að
minningin er áhugaverð oft, eitt-
hvað svona lítilfjörlegt gefur til-
efni til þess að vinna eitthvað.“
Hreinn setur saman nýja sýn-
ingu fyrir Gallerí Nortenhaken í
Berlín í vor. Konseptið er löngu
orðið viðurkennt sem skóli eða
deild í samtímalist. Hreinn segist
ekki vera vel að sér í merkimið-
um. „Þessi miði var hengdur á eitt-
hvað sem hefur skýr landamæri
sem það hefur ekki. Þetta er bara
svo fjölbreytt. Það er allt í gangi
sem hefur einhverjar konsept
tengingar. Ég er lélegur við svona
skilgreiningar. Það er heilmikið
djobb og heilmikil pæling. Það eru
margir í því og mikið af skýru
fólki. Það er bara hægt að koma að
þessu frá svo mörgum hliðum.“