Tíminn - 03.07.1964, Blaðsíða 17

MINNING
JÓNAS PÁLSSON
Fæddur 29. okt. 1874, dáinn
5. júní 1964.
„í heiðardalnum er heimbyggð
mín,
þar hefi‘ ég lifað glaðar
stundir,
því hvergi vorsólin heitar skín
en hamrafjöllunum undir.
Og fólkið er þar svo frjálst og
hraust
og falslaus vinmál þess og
ástin traust.
Já, þar er glatt,
það segi ég satt,
og sælt að efga þar heima.“
(B.J.) '
Þetta ljóð var Jónasi Pálssyni
kært. Hann sðng það á glaðri
stund og við störf sín úti í náttúr-
inni. Það var líka siðasta kveðj-
an frá honum, sem barst á öldum
ljósvakans heim í sveitina hans,
þegar hann var allur. Jónas unni
íslenzkum heiðum og öræfum.
Þar hafði hann háð marga glím-
una í stormum og blindbyijum
og ætíð farið með sigur af hólmi.
Hann naut þess að standast og
stríða, finna þróttinn í sjálfum
sér og vaxa 'af hverri raun. En
vorið var honum ekki síðui' kært,
þótt hann yndi fangbrögðum við
íslenzkan fimbulvetur. Á vorin
voru heiðarnar fagrar. Þá var
sælt að una norður í náttleysunni
við angan gróandi grasa og
grænkandi runna, fuglakvak og
svanasöng. En Jónas var ekki að-
eins hlutlaus áhorfandi, sem naut
fegurðar „Fjallkonunnar" og
bergði af lindum hennar. Hann
vann íslenzkri mold, lagði hönd-
ina heill á plóginn í orðsins fyllst-
u merkingu. Samt gekk hann
ekki ætíð heill til skógar. Hann
var með magasár um margra ára
skeið og lengstum ævinnar van-
heill. Slíkt reynir á þrek og æðru-
leysi, og þar sem ætíð reyndist
Jónas fastur fyrir. „Eigi skal
haltur ganga, meðan báðir fætur
eru jafnlangir", sagði Gunnlaug-
ur ormstunga. Jónas Pálsson
bognaði aldrei hvorki fyrir veik-
indum né harðviðrum á heiðum
uppi, já, jafnvel ekki í glímunni
við „Elli“. Þegar hann kvaddi
mig, tæpri viku fyrir andlátið,
stóð hann beinn og bar höfuðið
hátt. Þó skall þá á honum kvala-
hríðin, er lítt slotaði eftir það,
fyrri en í bylnum stóra síðast.
Jónas Pálsson var fæddur að
Krákárbakka í Mývatnssveit 29.
okt. 1874. Krákárbakki stendur á
bakka Krákár í Sellöndum og var
næsti bær á íslandi við Ódáða-
hraun, einn þeirra bæja, sem
hæst liggja á landinu eða nálega
450 m. yfir sjávarmál. Hann er
nú kominn í eyði.
Foreldrar Jónasar voru Páll
Guðmundsson, bóndi að Krákár-
bakka, og kona hans, Guðrún
Soffía Jónasdóttir. Páll var son-
ur Guðmundar Pálssonar, Guð-
mundssonar, frá Brúnagerði i
Fnjóskadal og Rósu Jósafatsdótt-
ur frá Brjánsgerði í Mývatns-
sveit, en hún var af hinni kunnu
Þorgrímsætt eða Baldursheims-
ætt. Guðrún Soffía var dóttir
Jónasar Sigfússonar og Maríu
Bergþórsdóttur frá Öxará. Þau
Páll og Guðrún áttu 7 börn, og
var Jónas þeirra yngstur. Tvö
systkinanna, Guðmundur og
Björg, drukknuðu ung, en hin
voru: Rósa, húsfreyja að Glaum-
bæ í Reykj.adal og Þverá í Fnjósk-
adal, síðast hjá systrum sínum á
Sléttu. Borghildur, húsfreyja að
Oddstöðum á Melrakkasléttu. Að-
albjörg, húsfreyja að Grjótnesi í
sömu sveit og Helgi Sigurður,
bóndi að Ásseli á Langanesi.
Jónas Pálsson var á fyrsta eða
öðru ári tekinn í fóstur að Ljóts-
stöðum í Laxárdal til Guðrúnar
Jónsdóttur, sem hafði verið síðari
kona Jónasar, afa hans, en var þá
gift seinni manni sínum, Guðjóni
Jónssyni. Að Ljótsstöðum ólst
Jónas upp fram yfir fermingar-
aldur. Þar lágu smaladrengsins
léttu spor. Sex ára gamall var
hann látinn gæta kvíaánna og víst
betra að ekki vantaði. Þá kynnt-
ist hann, foreldralaus drengur,
dalnum og heiðinni. Þau urðu
vinir hans ætíð síðan. Hjá þeim
var gott að una ungur, þeim
ætlaði hann að vinna, þegar hann
yrði stór. Kindurnar urðu líka
vinir hans, og hann gætti þeirra
vel.
Það var erfitt að komast áfram
fyrir unglinga á þessum árum,
sérstaklega þá, sem ekki uxu upp
í foreldra húsum. Þá voru ekki
skólaganga og lærdómur sjálfsagð-
ir hlutir eins og I dag. íslenzk
bændamenning hafði staðið í
stað síðan í fornöld, ef ekki geng-
ið aftur á bak. Ræktun vaij lítil
sem engin. En það var tekið að
bjarma fyrir nýjum degi. Torfi
Bjarnason hafði sett á fót bún-
aðarskóla í Ólafsdal. Þangað sótti
úrval æskumanna hvaðanæva af
landinu, að vísu ekki margir á
nútímamælikvarða, en nógu marg-
ir til að veita nýjum straumum
inn í íslenzka bændaverkmenn-
ingu. í þennan skóla vildi Jónas
komast. Því fór hann í vinnu-
mennsku og kaupamennsku í
nokkur ár, þar til honum var
kleift að komast í búnaðarskól-
ann í Ólafsdal, vorið 1895, en
þar var hann í tvö ár. Um það
leyti, sem hann útskrifaðist, voru
nýstofnuð búnaðarsamtök á Fljóts-
dalshéraði, og sneru þeir sér til
Torfa og báðu hann að útvega
efnilegan mann til að kenna plæg-
ingar og aðra jarðvinnslu með
hestverkfærum austar þar. Varð
Jónas fyrir valinu, og fór hann
austur sama vorið með hesta,
plóg og herfi. Kenndi hann þar
jarðvinnslu, en fór síðan norður
á Langanes og vann þar á nokkr-
um stöðum við jarðræktarstörf.
Gerði hann þá m.a. fyrstu tún-
in á Þórshöfn, en þar var þá að
byrja að myndast verzlunarstað-
ur og smáþorp. Hafði Jónas á
þeim árum með sér flokk manna
við jarðræktarstörf, og voru þeir
almennt kallaðir„Búfræðingarnir“.
Árið 1902 keypti Jónas „heið-
arbýlið Kverkártungu, á Langa-
nesströndum, sem var þá nýlega 1
SJÖTUGUR í DAG:
HalSgrímur Sigtryggsson
Hallgrímur Sigtryggsson, starfs-
maður hjá Sambandi íslenzkra
samvinnufélaga er sjötugur í dag.
Hann fæddist 3. júlí 1894 að Gils-
bakka í Hrafnagilshreppi í Eyja-
firði. Foreldrar hans voru Sig-
tryggur Þorsteinsson, sem lengi
var verzlunarmaður hjá Kaupfé-
lagi Eyfirðinga og kona hans Sig-
ríður Stefánsdóttir. Móður sína
missti Hallgrímur þegar hann var
5 ára gamall og flutti þá með föð-
ur sínum, örnrnu og yngri systur
að hjáleigu í nánd við Möðruvelli
í Hörgárdal og síðar með föður
sínum að höfuðbólinu sjálfu, en
Sigtryggur var þar starfsmaður við
bú Stefáns sk'iUmeistara, all mörg
ár. Það lætur að Hkum, að snert-
ing Hallgríms við menntasetrið
mótaði hann að nokkru og þar
mun hann hafa notið nokkurrar
barnafræðslu hjá fræðimanninum
Ólafi Davíðssyni. Snemma fór Hall
grfmur að vinr.a fyrir sér, fór ung
ur að árum í Gagnfræðaskólann
á Akureyri og lauk þaðan námi.
Um það leyti fluttu þeir feðgar
til Akureyrar og gerðust báðir
starfsmenn hjá Kaupfélagi Ey-
firðinga.
Það var árið 1915, sem Hall-
grímur hóf starf hjá KEA, var
þar til 1918, en þá gerðist hann
starfsmaður Sambandsins og önn
ur hönd Hallgríms Kristinssonar
hér í Reykjavík. Það má því
með sanni segja, að Hallgrímur
hefur lifað og starfað með S.Í.S.
og þar vinnur hann enn og er sá
núlifandi manna, sem lengst hef
ur lagt þar fram orku sina. Og
starfmaður samvinnufélaganna
hefur hann verið í hálfa öld.
Hallgrlmur Sigtryggsson er
prúður maður og greindur vel.
Hann er vel ritfær og hefur oft
gripið penna og er flestum mönn
um fróðari pm allt það er lýtur að
sögu og reynzlu samvinnufélag-
anna á íslandi. Hann segir vel
frá, hefur til að bera léttan húmor,
en sér líka hlutina með djúpum
alvöruaugum. Það er yndi að
heyra hann rifja upp minningar
sínar og kynni af mönnum og
málefnum. Hann er samvinnumað
ur af eðli, lífsreynzlu og þekk-
ingu. Hann hefur hlotið gull-
verðlaun Sambandsins fyrir langa
og dygga þjónustu.
Það lætur að líkum, að svo
mikill félagshyggjumaður sem
Hallgrimur og með þá hæfileika,
sem hann var búinn, hafi víða
komið við sögu í félagsmálum, ut
an vettvangs starfsins. Enda er
það svo. Þar hefur hann gegnt
ýmsum trúnaðarstörfum, þótt ekki
verði talin hér. Hann er söngmað
ur ágætur og hefur ekki legið á
liði sínu í þeirri grein. Um mjög
mörg ár var hann félagi Karla-
kórs Reykjavíkur. Og enn tekur
hann lagið af hjartans list, þegar
svo ber undir.
Kvæntur er Hallgrímur Kristínu
Sigurðardóttur ráðherra frá Yzta-
felli og eiga þau 4 börn.
Fjöidi vina og samstarfsmanna
Hallgríms Sigtryggssonar hugsa
hlýtt til hans í dag, með þökk
fyrir góð kynni. Og alveg sérstak
Iega er ástæða fyrir samvinnumenn
landsins að þabka honum óvenju
langt starf og óska honum og fjöl
skyldu hans til hamingju með
daginn. Það var gæfa samvinnufé-
laganna, að eiga Hallgrím að liðs
manni og hann er einnig gæfu
maður, að geta litið yfir langan
starfsdag á merkisafmæli og hafa
verið í svo nánum tengslum við
þá menn og þá félagsmálahreyf-
ingu, sem átt hefur drjúgum sterk
an þátt í því, að skapa nýtt land,
nýja þjóð og nýtt og betra líf.
Páll II. Jónsson frá Laugum.
komið í eyði. Bjó hann þar í
þrjú ár, en leigði þá jörðina og
fór aftur austur á Fljótdalshérað.
Þar vann hann enn að jarðyrkju-
störfum o. fl. Meðal annars var
hann við flutning símastaura upp
um heiðar og fjöll, en stundaði
einnig barnakennslu á veturna.
Haustið 1909 kvæntist hann
Hólmfríði Sigvaldadóttur frá
Grund á Langanesi. Var hún dótt-
ir Sigvalda Þorsteinssonar, bónda
þar, og konu hans, Sigurbjargar
Sigurðardóttir.
Þau, Jónas og Hólmfríður, hófu
þá þegar búskap í Miðfirði á
Langanesströndum, en þá jörð
hafði Jónas keypt hálfa nokkr-
um árum áður. Jafnframt hafði
hann Kverkártungu undir. Árið
1911 fluttist hann svo aftur að
Kverkártungu og bjó þar óslitið
til 1937. Fluttíst hann þá á ný í
Miðfjörð og bjó þar til ársins
1951, síðustu árin í skjóli fóstur-
dóttur sinnar, Sigríðar Sigurðar-
dóttur og manns hennar Gunn-
laugs Antonssonar, en þau höfðu
þá stofnað nýbýlið Melavelli í
Miðfjarðarlandi.
Þau hjónin, Jónas og Hólmfríð-
ur, eignuðust einn son, Sigmar
Jósef, sem nú býr að Fífuhvamms-
vegi 43 í Kópavogi. Hjá honum
og tengdadótturinni, Jakóbínu
Þorvaldsdóttur, voru gömlu hjón-
in síðustu árin, en Hólmfríður
andáðist sumarið 1960. Þá ólu
þau einnig upp fyrrnefnda Sig-
ríði, bróðurdóttur Hólmfríðar, og
að nokkru leyti Jónas Jóhannes-
son, bónda að Dalhúsum í Skeggja
staðahreppi.
Hólmfríður, kona Jónasar, var
mikil greindar- og dugnaðarkona,
og var sá ekki einn á skákinni,
sem hafði hana með sér. Hún
reyndist manni sínum tryggur og
ósérhlífinn lífsförunautur.
Þó að Jónas Pálsson væri kom-
in um áttrætt, er hann kom
suður til Sigmars, sonar síns, var
hann ekki á því að setjast I helg-
an stein. Hann tók að bera út
blöð á vetrum og gengdi því
starfi til ársins 1961. Var hann
við það mjög vel liðinn og eign-
aðist þar marga nýja vini, suma
ekki háa í loftinu, en krakkarnir
í hverfinu kölluðu hann afa og
vildu stundum fylgja honum með
blöðin „Afi“ var heldur ekki að
amast við þeim, en Jónas var allt-
af ákaflega barngóður.
Á sumrum var Jónas heima í
Miðfirði, á Melavöllum. Þar hitti
ég hann glaðan og reifan við
rúning á síðasta sumri, en hann
átti alltaf nokkrar kindur hjá
fósturdóttur sinni, og ekki tjáði
að láta þær ganga í tveimur reyf-
um.
Jónas Pálsson var mikill dýra-
vinur, hestamaður og fjármaður
með afbrigðum. Hann átti gott fé
og fór vel með það. Hann bjó
inni í heiði eða skammt frá henni
allan búskap sinn. Líkt og Fjalla-
Bensi, frændi hans, en þeir voru
bræðrasynir, gat hann ekki unað
því, að fé yrði eftir í heiðum á
haustin og biði hungurdauðans.
Hann fór í eftirleitir í nálægar
heiðar allt fram á gamals aldur
og oftast einn. Laun þess erfiðis
voru oft lítil eða engin, önnur
en gleði hins góða hirðis.
Jónas hafði gaman af að fá
gesti, enda mjög gestrisinn. Var
hann þá kátur og kunni frá ýmsu
að segja. Átti hann til að bera
óvenjulega spauggreind og var
m.a. þess vegna alls staðar aufúsu
gestur. Man ég frá æsku, að mér
þótti sem hátíð væri, er hann
kom. Enginn gestur fannst mér
jafn skemmtilegur, og engan
hlakkaði ég eins mikið til að fá
í heimsókn. Hér fyrir sunnan
heimsótti ég hann oft á hið mynd-
arlega og hlýlega heimili sonar
hans. Hann var alltaf samur og
jafn, og það var enginn öldungs-
bragur á honum. Minnið var gott
og hugsunin skýr. Það var
skemmtilegt og fróðlegt að tala
við hann um liðinn tíma, en
hann vissi líka, hvað var að ger-
ast á líðandi stund. Á öllu hafði
hann sínar skoðanir og var ekki
einn í dag og annar á mprgun.
Hann var fastur fyrir og tryggða-
tröll vinum sínum, en óvini hygg
ég, að hann hafi enga átt.
Jónas var mikill fjör- og frá-
leika maður. Kom það sér vel
við fjárgeymsluna og einnig fyrr-
um, þegar þurfti að sækja lækni
um langa vegu og- stranga, e.t.v.
í botnlausri ófærð og þreifandi
stórhríðum. Þá var Ieitað til Jón-
asar. Fljótari voru ekki aðrir, og
ratvísin brást aldrei.
Mikla gleði hafði Jónas síðustu
árin af sonarbömunum tveim,
sem voru mjög hænd að afa sín-
um, en ekki unni hann síður
börnum fósturdóttur sinnar. Hjá
þeim var oft hugurinn. Þau voru
líka afabörn.
Hér hefir verið sögð löng ævi
saga í fáum orðum, stiklað á
stóru og mörgu sleppt. Það er
hin ytri saga íslenzks bónda, sem
undi við sitt og vann landinu
sínu til hinztu stundar. Nú hef-
ur „móðir jörð“ tekið hann til
sín, hún sem hann unni og hlúði
að. Bráðum skrýðir blómabreiðí.
leiðið hans í Ftjssvogskirkjugaröi
Þá er vel, og þó hygg ég, að
hann hefði heldur kosið að hvíla
meðal fjallablóma og runna aust
ur á Kverkártungu.
„Á vorin brýst þar úr brunni
fram,
á björkum laufaskrúðið fríða
Á sumrin fjallablóm hlíð og
hvamm
og holt og grundir þar prýða
Á hausti, er roðinn á hnjúkum
skær.
Á himin flugeldum á vetrum
slær.
Já, þar er glatt,
það segi ég satt,
og sælt að eiga þar heima.
Framhald á bls. 23.
\
T í M I N N, föstudaginn 3. iúlí 1964
17