Tíminn - 17.07.1964, Blaðsíða 19

Mjög hefir mér stundum þótt
forvitnilegt að fylgjast með um-
ræðum um íslenzk málefni hin
síðustu misseri. Það. verður þá
auðvitað með hjálp blaðanna,
einkum Tímans, einstaka Moggi
hvarflar fyrir augun.
Ekki er laust við að allar þær
umræður um landbúnaðarmál,
sem yfir þjóðina hafa dunið upp
á síðkastið, hafi valdið mér
skrifkláða! Oft hefir verið freist-
andi að blanda sér í umræðurnar,.
en aðstaðan er of örðug, fjar-
lægðin nokkur og aðgangur að
gögnum ónógur.
Mér er þó að sjálfsögðu Ijúft
að óska öllum þeim til hamingju,
sem uppgötvað hafa mein efna-
hagslífs okkar íslendinga og
standa þess nú albúnir að höggva
á hnútinn og leysa vandann. Ég
vil ekki draga dul á, að mér kom
nokkuð á óvart, að vandinn var
svo lítill, sem að fækka bændum
um nokkur þúsund og byggja
kjúklingaverksmiðju á hafnar-
bakkanum í Reykjavík, 500 kúa
bú íír víst önnur pilla, sem auð-
veldara er að gleypa, hvort sem
nú meinið læknast af því. Nújá,
það er alkunna, að oft leiðir tann-
pína mann tannavillt og jafnvel
kjálka.
Bú er landstólpi.
Það heiðrar íslenzkan landbún-
að, að frelsari þjóðarinnar steig
fram úr röðum starfsmanna hans.
Það er fjarri mér að ætla að
bæta steini á byrðar ráðherra eða
ráðunautar, en fáein atriði langar
mig þó til þess að benda á. Það
getur aldrei verið takmark í
sjálfu sér að viðhalda ákveðinni
tölu bænda, né að bústærðin
skuli vera einhver ákveðin. Hvort
tveggja verður að þróast allt eft-
ir aðstæðum á hverjum tíma og
hverjum stað. Aaðalatriðið er, að
þeir, sem atvinnuveginn stunda,
fái lifað við kjör sambærileg ann-
arra stétta. Að þeir séu viður-
kenndir af öðrum stéttum og yf-
irvöldum sem fullgildir þjóð-
félagsþegnar. Þetta er því aðeins
raunverulegt að landbúnaðurinn
njóti sömu fyrirgreiðslu yfirvalda
sem aðrar stéttir. Annar höfuð-
kjarni þessa máls er þjóðin nýti
kosti landsins til búskapar, að
svo miklu leyti sem mögulegt er
og hagkvæmt.
Hér er þannig fjöldi matsatr-
iða, og auðvitað er það um mats-
atriðin, sem deilurnar standa.
Málið er ekki alveg svo auðvelt,
að það nægi að gefa 500 kúa pill-
ur. Sjúkdómsgreiningin er auð-
vitað í því fólgin að gera sér
grein fyrir því í hverju matsatr-
iðin eru fólgin, hversu þau verka
hvert á annað og ekki sízt hversu
þau grípa inn í aðra þætti efna-
hags- og atvinnulífs. Allt þetta er
í rannsókn i nefnd skipaðri sam-
eiginlega af Stéttarsambandi
bænda og Búnaðarfélagi íslands.
Frumskylda hverrar ríkis-
stjórnar er að standa vörð um
rétt og hagsmuni þjóðfélagsþegn-
anna. Sú stjórn. sem í nafni hags-
muna heildarinnar, veldur því
með aðgerðum sínum að fjöldi
bænda yfirgefur óðul sín og leit-
ar annarra atvinnuvega má ekki
gleyma því, að hún bókstaflega
eyðileggur mikla fjármuni
margra einstaklinga. Reikna
verður með því, að þær jarðir,
sem fara í eyði vegna stjórnar-
aðgerða, verði verðlausar með
öllu. Þetta a.m.k. ef þær jarðir
fara í eyði, sem að öllu saman-
lögðu eru lakast til ábúðar falln-
ar. Þannig yrðu hinir upp-
flosnuðu að leita sér húsnæðis í
I þéttbýlinu og allir vita að hve
miklu leyti það er ókeypis. At-
] rdnnu verða þeir einnig að fá við
1 hæfi.
! Ef ríkisstjórnin vill, eins og
henni að sjáifsögðu ber skylda
til, taka tillrf til nauðþurfta
þeirra, sem meðferðina eiga að
þola, er ekki víst að vinningur-
inn verði jafn fljóttekinn.
Ef hins vegar ríkisstjóx-nin vill
, og nennir að leggja málin niður
i fyrir sér og miða ráðstafanirnar
! við eðlileg ættliðaskipti er hægt
! að ná betri árangri á sársauka-
! minni hátt. Þá skal ekki gleymt
félagslegum vandamálum þeirra,
sem af náð Gylfa eiga að fá að
skrimta á torfunni. Þeir eru líka
þáttur í dæminu.
Málið hefir aðra hlið, meira í
lausu lofti, kannske draumóra-
kennda, en eigi að síður íhugun-
arverða. Ef þéttbýlið getur boð-
ið mannsæmandi húsnæði og at-
vinnu í framleiðslunni (það er
ekki sérlega produktiv atvinna
að byggja þak yfir sjálfan sig),
jafnvel hefir þörf fyrir ákveðinn
hóp nýliða árlega og landbúnað
urinn meir en vel fullnægir þjóð-
inni með þær vörur, sem hann
getur framleitt, og hefir lélega
afkomu, þá er ekki eina ályktun-
in, sem hægt er að draga að viss
fjöldi bænda skuli skipta um at-
vinnu. Önnur er að okkur vant-
ar fólk, til þess að búa í húsnæð-
inu, vinna að framleiðslunni og
éta búvörumar.
Þetta er ekki sagt í gamni.
Land vort er strjálbýlt nokkuð
og fítt numið a.m.k. til lands og
iðnaðar. Því er spurning hve
lengi við fáum að vera í friði og
vannýta gæði landsins. Það er
augljóst að ef þeim öflum, sem
! að því vinna, tekst að véla okk-
ur inn í EBE eða önnur efna-
hagsleg og pólitísk samtök, þá er
trúlega friðurinn úti.
Þar með læt ég af þessum
lestri og sný mér beint að Wenn-
erströnx.
Það var fljótlega ljóst eftir að
1 hinir stórkostlegu njósnir ofurst-
j ans höfðu uppgötvazt og viss
; handvömm í samráðum ráðherr-
! anna hafði komið í ljós, að stjórn-
| arandstæðingar myndu láta kné
í fylgja kviði af fremsta megni.
| Stjórnin skipaði fljótlega
nefnd þriggja lögfræðinga, sem
; skyldi kanna hlut stjórnarinnar
j sem og frammistöðu lögreglu og
annarra aðila í málinu áður en
látið var til skarar skríða. Stjórn-
arandstæðingar voru ekki ánægð-
ir með þetta, heldur kröfðust
þingmannanefndar. Sú var loks
skipuð ef líða tók á starf lögfræð-
inganefndarinnar. Þingmanna-
nefndin var skipuð þrem sócíal-
demókrötum og þrem stjórnar-
andstæðingum, einum frá hverj-
um flokki. Þessi nefnd skyldi
rannsaka málið frá þingræðisleg-
um sjónarhóli og byggja á niður-
; stööum iögfræðinganeíndarinnai.
i Allir nefndarmenn voru með-
I 1‘imir í stjórnlaganefnd þingsins,
j og störfuðu því nánast sem und-
i irnefnd. þar eð stjórnlaganefnd
! þingsins skyldi kveða upp dóm um
! frammistöðu ríkisstjórnarinnar,
! sem að lokum skyldi leggjast f.vr-
ir þingið, sem taka skyldi ákvörð-
un um pólitíska ábyrgð einstakra
ráðherra.
20 menn eiga sæti í stjórn
laganefnd þingsins, þar af 10
sócíaldemókratar og 10 stjórnar-
andstæðingar. Nefndin skal ár-
lega rannsaka embættisfærslu rik-
isstjórnarinnar og kveða upp sinn
dóm. Alvarlegasta gagnrýnin leið-
ir beiní fyrir ríkisrétt, millistigið,
vítur, ’eiðir ef þingið er nefnd-
inni sammála, til þess að við-
komandi ráðherra segir af sér.
Mildasta gagnrýnin, sem kalla
( mætti áminningu, leiðir ekki til
neins, nema í bezta lagi til þess
að ráðherrann bæti sig.
Það var millistigið. vítur, sem

TAGE ERLANDER, forsætisráSherra.
STIG WENNERSTROM
stjórnarandstaðan stefndi að
varðandi 5 ráðherra, forsætisráð-
herrann Erlander, varnarmálaráð-
herrann Andersson, fyrri utan-
ríkisráðherrann Undén, innan-
ríkisráðh. Johansson og dóins-
málaráðherrann Kling Erlander
vegna lítillar samræmingar inn-
an stjórnarinnar, Andersson
vegna almenns klaufaskapar, sér
í lagi að Wennerström fékk starf
í utanríkisráðuneytinu sem sér-
fræðingur í afvopnun og eldflaug-
j um. og í öðru lagi að hann ekki
j var rekinn úr starfi 1962, þegar
; talið var að sérstakt tækifæri hafi
gefizt. Undén vegna áhugaleysis
á meðan hann var yfirmaður
; Wennerströms. Johansson vegna
þess að hann er yfírmaður lög-
I reglunnar' og, sem slíkur. hefði
átt að gera meira. Kling kom
fljótlega í skuggann og hvarf
fljótt úr umræðunum og ti! at-
kvæða um hann kom aidrei
Gagnrök sócíalista voru þau að
grunurinn hafi alla tíð verið á
svo veikurn grunni byggður. að
1 ákaflega erfitt hafi verið að vita
hvað var rétt. Varla nokkur trúði
að ofurstinn væri sekur Allt
mátti lengi skýra á eðli-
iegax! hátt
j Nefnd hinna sex þingmanna
| dró engar ályktanir í skýrslu
; sinni; hefðnr,vdrÓ‘ samán -í púrikta,
| það™sem henni þótti aðaltriðin.
j Það sýndi sig brátt þetta var
af gildum rökum Nefndin gat
ekki komið sér saman um neinar
sameiginlegar túlkanir eða álykt-
I anir. Stjórnarandstæðingár höfðu
sína túlkun ákveðna frá byi’jun.
og sócíalistar gátu ekki faliizt á
að þau mistök, sem orðið hefðu
væru þeirrar tegundar að vitur
væru réttlætanlegar. Það segir sig
j sjálft að þetta var sú eina
pólitískt hugsanlega afstaða sócíal
j ista svona í upphafi kosningabar-
i áttunnar.
Atkvæðagreiðslan í stjórn-
laganefndinni fór þannig að 10
voru með og 10 á móti vítum á
bæði Andersson og Undén, þegar
kom að Ei’lander gáfust miðflokks
menn upp og hann varð sýknaður
með 128. og Johansson varð
sýknaður með 16:4, einungis
hægrimenn entust svo lengi og
eins og þegar er sagt kom aldrei
til atkvæða um Kling.
Þegar jöfn atkvæði verða í
nefnd ræður hlutkesti hvort álitið
skuli borið fram sem meirihluta-
áliti. Alla jafna gildir það einu,
nema þegar um slíkar vantrausts
tillögur er að ræða. Minnihluta-
vantraust er ekki borið undir at-
kvæði í þinginu.
Nú fór hlutkestið svo að And-
ersson sýknaðist, en Undén var
sekur fundinn. Þetta þýddi að ein
ungis víturnar á Undén komu til
atkvæða. Umræðurnar urðu að
sjálfsögðu miklu almennari og
fjölluðu um aðgerðir og aðgerð-
arleysi stjórnarinnar allrar
Ég er að sjálfsögðu ekki þess
umkominn að dæma um hvort
stjórnarandstaðan var hér að
reyna að notfæra sér njósnirnar
til pólitísks framdráttar, eða
hvort andúð þeirra á andstyggi-
legu athæfi og hrclling yfir hegð
un háttsetts manns hefir villt
þeirn sýn. Eitt er víst að þeim
var auðveldari eftirleikurinn að
segja, með öll gögn í höndunum,
hvað hefði átt að gera í hverju
tilfelli.
Hvað um þetta, óheppnari gat
stjórnarandstaðan varla orðið úr
því sem komið var. Sá sem mesta
ábyrgðina bar sýknaður og sá,
sem sekur var fundinn gamall
heimskunnur stjórnmálamaður og
stjórnlagafræðingur og ofan á allt
annað ekki lengur ráðherra. Sócí-
alistar vor'ú heldur ekki seinir á
sér að notfæra sér ástandið og
með trumbuslætti hylla Undén á
alian mögulegan hátt, og lýsa við
bjóði sínum á því að nýta njósn-
irnar tii pólitískra ofsókna.
Þegar svo miðfiokksformaður-
inn og fyi-rverandi innani'íkisráð-
herra og doktor í iögum, Gunnar
Hedlund neitaði að taka þátt í
aðförinni að ríkisstjórninni, og
kaus þess í stað að berjast í flokki
! sínum fyrir hinni mildari gagn-
rýni. áminningu. og sat hjá við
lokaatkvæðagi-eiðsluna í þinginu
úr því að hann var ofurliði bor-
inn í fiokknum. þá -Vai’ ósigur
stjói’narandstöðunnáf' fúllkominn.
Hann dró fimm framámenn
flokksins með sér í nppreisninni.
Hedlund er ekki sérlega vinsæll
i herbúðum hægri og frjálslyndra
eftir þetta. Var raunar ekki úr
háum söðli að detta, honum hefir
oftast verið kennt um þegar sam-
starfstilraunir borgarlegu flokk-
anna hafa farið út um búfur,
enda maðurinn hvort tveggja slæg
ur og raunsær. Sú óskhyggja
sumra að þetta yrði honum að
falli sem formanni. sýndi sig ekki
á rökum reista. Hann var endur-
kjörinn skömmu síðar á flokks-
þinginu.
Það er auðvitað aðallega kát-
bi’oslegt, en kannski táknrænt
fyrir frammistöðu stjórnarand-
stæðinga i Wennerströnímálinu,
að þegar úrslit hlutkestisins voru
kunn tóku sum blöð þeirra að
leiða rök að þvi að líklega hafi
nú þetta verið eðliieg úrslit, Und-
én hafi trúlega verið meira sek-
ur en Andersson !
Það er aldrei auðvelt að spá,
en það má mikið vera ef stjói’nar-
andstaðan vinnur á afstöðu sinni
í þessu máli. nema ef vera skyldi
Hedlund á miðjunni.
Kosningar í haust.
Eins og þegar hefir verið gefið
i skyn þá, standa þingkosningar
fyrir dyrum í haust. Einmitt nú,
fyrri hluta júnímánaðar, hafa allir
lýðræðisflokkar haldið flokksþing.
Það eru rnikil fyrirtæki, viku
ræðuhöld Heldur lítið stórkost-
legt hefir þó skeð, nema ef vera
skyldi að hægri menn skáru upp
herör gegn eftirlaunasjóðunum,
sem þeim finnst vaxa ískyggilega
og þeir kalia laumuþjóðnýtingu.
I laumi eða ekki, Strang fjármála-
ráðherra nefndi á flokksþingi
sócíaldemókrata um svipað leyti,
eitthvað í þá áttina. að þessir sjóð
ir væru eitt helzta verkfæri ríkis-
Framhald á bls. 23
tT M I N N, föstudaginn 17. júli 1964 —
19