Vísir - 24.12.1947, Blaðsíða 12

12
JÓLABLAÐ VISIS
Knebels-varðan.
í Öskju lj 1 þess að kanna
vatnið. Þá fannst lok af
verkfærakassa, sem þeirvon
Ivnebel höfðu hafl meðferð-
is, og önnur árin úr bátnitm. j
Annars var árangur enginn.
Menn iialda, að þeir félagai’|
liafi drukknað í Öskjuvatni
10. júlí 1907. Þó þ.ótli mörg-j
um það kjmlegt, því að von,
Ivnebel var selsyndur. En |
hvernig dauða þeirra hafi
borið að liöndum, fá menn
aldrei að vila til fulls.
Iívarf þeirra félaga vakti
mikinn óhug á Öskju, bæði
hérna heima og i Þýzka-
landi. Þótti mörgum það dul-
arfullt, ng brátt tólcu ýnisar
annarlegar sögur og getgátur
að komast á kreik. Ilér á
landi héldu sumir, að Spet-
mann liefði grandað þeim
félögum, því að það þótti
ekki einleikið, að hann
skykli liafa geð i sér til að,
lialda áfram rannsoknum i
Öskju eftir hvarf þeirra. En
í Þýzkalandi voru aftur ýms-1
ir þeirrar trúar, að þeir von
Knebel og Rudloff væru á
lífi og' jafnvel i baldi hér
heima. Þóttust þeir hafa
sannanir fyfir þvi, að von
Knebel hefði á lífi verið 27.
júlí. Og var margt um þetta
rætt og ritað. Von Knebel
álti sér unnustu úti í Þýzka-
landi, sem hét Ina von
Grumbkow. Hún einsctti sér
nú að grafast fyrir um hið
sanna í jiessu máli og fékk í
lið með sér ungan jarðfræð-
ing. Hans Reck að nafni.
Næsta sumar gerðu þau ferð
sina hingað lil lands og inn
i Öskju. Þar dvöldust þau
10 daga og fóru víða. Ekkert
fuiidu þau, sem veitl gæti
vitneskju um hvarf þeirra
von Knebels, en Reck gerði
ýinsai’ j arðf ræði a thugani r
og rilaði seinná merkar bæk-
ur um ísland í lieild og
Öskju sérstaklega. Studdist
hann þar við rannsóknir von
Knebels. Þau Ina von
Grumbkow og Reck giftust
síðar.
Þetta suiiiar fór liinn góð-
kunni þýzki ferðamaður,
Ilenrich Erkes, einnig inn í
Öskju. Mun erindi Iians eink-
um hafa verið það að grennsl
ast ef tlrorsökunum að hvarff
þeirra von Knebels. Hann
komst að þeirri niðurstöðu,
að þeir hefðu drulcknað í
Öskjuvatni, eins og lika er
sennilegast. Og eftir þetla
hvarf sú trú, að nokkur mað-
ur hefði fargað þeim eða
tekið þá til fánga.
Árið 1910 voru þeir báðir
inni i Öskju á ný, Erkes og
Spetmann. Spetmann lauk
þá við rannsóknir sínar frá
1ÍK)7. Ilann rilaði svo allra
manna rækilegast um Öskju,
en-ekki tókst honum þó að
ráða gestaþraut hennar. Hún
cr óíeyst enn.
Eftir þessa atburði varð
hljótt um Öskju fram yfir
1920. enda fékk ófriðurinn
mikli mönnum annars um
að hugsa en liana, bæði hér
og í Þýzkalandi. En síðasla
áralugihn hefir ekki verið
allt með felldu inni þar í
Dyngjuf jöllum.
Arið 1!)21 sásl eldbjarmi
og mökkur yfir. fjöllunum,
en næsta ár mun liafa gosið
þar á þrem stöðum, og rann
allstórt hraun i einu gos-
inu. Árið 1924 mun enn hafa
gosið ])ar og loks 1926. Það
gos kom upp á vatnsbotnin-
um, og hlóðst þá upp dálitil
ey .í vatninu. Hún var allhá í
fyrstu, en liefir nú sigið og
étizt af ölduróti, svo að nú
er luin lág og lilið meira en
rif.
Hvað er framundan? Eng-
inn veít ])að, en svo mikið er
víst, að fátt bendir til þess,
að Askja sé fallin i ró. Ilitt
er miklu líklegra, að nýrra
tíðinda sé enn að vænla frá
þessum undranna (lal.
ASK.TA II.
Inni í miðju Ödáðalirauni
eru Dyngjuf jöll, og í Dyngju-
fjöllum er Askja. í gærkveldi
sagði eg' vkkur sögu Öskju.
Og eg vænti þess, að þið
munið nú helztu atriði þeirr-
ar sögu, eldgosið mikla 1875
og hið voveiflega hvarf
þeirra Þjóðverjanna, von
Knebels og Rudjoffs, 10. júlí
1947. Og eg vænti þess einn-
ig, að þið hafið fengið hug-
mynd um það, að Askja sé
(Vvenjulegur staður, dular-
fullur og ægilegur.
" Nú ætla eg að' scgja ykk-
ur frá því, hvernig Askja
kom mér fyrir sjónir, ekki
sem náttúrufræðingi, held-
ur sem venjulegum ferða-
manni, sem þekkti sögu
hennar og beið þess með eft-
irvæntingu að sjá hana, hina
furðulegustu meðal dalanna.
Sumarið 1923 ferðaðist eg
víða um liálendið hér. Við
vorum í félagi tveir náttúru-
fræðistúdentar. Hinn var
danskur og'hét Bjering-Ped-
ersen. Hann dó tveimur ár-
um síðar uppi á Austur-
Grænlandi. Veturinn *áður
höfðu orðið eldgos í Öskju. J
Og nú vildum við athugaj
vegsummerki þeirra. Á Ak-
ureyri slóst Guðnumdurj
Bárðarson í förina, því aðj
hanp ætlaði líka inn í Öskju
í sömu erindagerðum sem
við. Héldum við nú sem lcið i
liggur- fram að Víðikeri í;
Bárðardal. Það er einn
fremsti bærinn í dalnum og
liggur raunar uppi á hæð-
unum austan við dalinn. í
Víðikeri fengum við til j
fylgdar Tryggva bónda
Guðnason, sem er allra
manna kunnugastur á öræf-
unum austurfrá Skjálfanda-
fljóti og alvanur Öskjuferð-
um. Svo fórum við fyrst upp
í Vonarskarð og að Vatna-
jökli. En þegar við komum
úr þeirri ferð, liéldum við af
stað upp í Öskju.
Það var 10. ágúst 1923, sem
við lögðum upp frá Víðikeri,
Tryggvi og eg. Hinir biðu í
Svartárkoti. Degi var tekið
að halla, því að við ætluðum
ekki lengra að halda um
kvöldið en í Suðurárbotna.
sem er efsla hagapláss á
þessari leið og fast undir
Ódáðalirauni. Frá Viðikeri
og að efsta bænum, Svartár-
koti, er ein bæjarleið, en hún
er meira en míla vegar. Leið-
in liggur um viðivaxnar
liæðir, og yfir öllu umhverf-
inu hvilir liálendisblær. Við
fórum hægt, þvi að þungt
var á liestunum. Eins og
aðrir Öskjufarar urðum við
að hafa með okkur talsvert
af lieyi auk annars farang-
urs. Skammt fyrir utan
Svartárkot verður útsýnið
frjálst til austurs og suðurs.
Þar á einni hæðinni slanzaði
eg líiii stund, en Tryggvi hélt
áfrám. Og nú ætla eg að
biðja ykkur, íilustendur, að
hugsa ykkur, að þið séuð
þar.mcð mér.
Veðrið var milt, en þoku-
þupgi í lofti. Framundan
brciðjst- firnamikið slélt-
Iendi. Næst okkur er ])að
græníeitt og þó nokkuð
liarðindajegt. En skammt í
burtu skiptir það snögglega
um lit og verður svart. Hvað
er þessi kolsvarta storka, er
teygir dauðaþungan hramm-
inn niður byggðina -í Rárð-
ardal? Það er Ódáðahraun.
Öll þessi mikla slétta er Ó-
dáðahraun, stærsta liraun
jarðarinnar. Það nær frá
Mývatpssveit suður að
Vatnajökli, frá Skjálfanda-
fljóti austur að Jökulsá á
Fjöllum, dimmt og drunga-
legt, eins og leyndardómur
sjálfrar jarðarinnar. Og
þarna langt, lang't í suðri
sjáið þið dimmblátt fjall
með hvítu fannakögri. Það
er Trölladyngja, eldfjallið,
sem hefir spúð miklum hluta
Ódáðahrauns. Ilún er alveg
einsiá vöxt og Skjaldbreið
við Þingvöll, „bungubreiðiir
ógnaskjöldur“. Og enn þá
lengra suður, . yfir bláma
fjarskans, sést móða fyrir
svellþökum Valnajökuls,
sem varpa hvítum ísbjarma
upp á sjálfan himininn.
Og nú skulum við líta til
auslurs. Þar rís röð af fjöll-
um 3’fir lielsíorku hraunsins.
Þar er Kerling og Hvamm-
í'jöll, Eggert og Ivollótta-
Dyngja. Og bak við liana
sésl liin íturvaxna stássmec’
meðal fjallanna, Herðu-
breið. Og svo þarna í suð-
austrinu eru Dyngjufjöll,
eða réttara sagt þau eru suð-
austrið. Þar xísa þau dimm-
leit við drungalegt lof-tið, og
hvergi eru skýin svartari en
yfir þeim. Það-er eins og ill-
an g'ust leggi frá þessu
skuggalega fjallabákni, sem
slökkvi hvert lífsmark allt
umhverfis þau. Þau eru elcki
eins og önnur fjöll. Þau eru
hópur af grábláum berg-
jötnum, sem standa i þéttum
hring og grúfa sig yfir ein-
hvcrju, sem enginn má sjá.
Ilvað dylja þau? Er það dýr-
legur gimsteinn eða ægileg-
ur leyndardómur? Það er
livort tveggja i senn. Því að
það, sem Dyngjufjöll dvlja,
er undradalurinn Askja.
Nú skulum við lialda á-
fram á eftir lestinni. Og við
náum henni í Svartárkoti.
Svartárkot stendur á bakka
vatns og ár uppi undir Ó-
dáðahrauni. Rétt fyrir aust-
an bæinn er Svartárvatn, og
úr þvi fellur Svartá sunn-
an undir lionum. Allt i kring'
er flatneskjan afdrepalaus
og 8 rastir til næsta bæjar.
Húsin ber lágt, eins og þau
vilji, líkt og viðilaufið i
kring, beygja sig lil jarðar
undan svipuhöggum fjall-
vindanna. En víðsýnt er í
Svartárkoti og svipmikið á
sumardag í góðu veðri. Og
fléstum hefir búnazt þar vel.
I Svartárkoti kvöddum við
byggðina. Þaðan lá leiðin
um stórþýfða læiðamóa að
Suðurá og siðan upp með
lienni eftir slitróttum fjár-
götum. Sunnan við ána rís
svartur og úfinn hraun-
kambur, en annar i austri,
skammt framundan. #Milli
þessara hraunstrauma verð-
ur viður kriki, sem gengur
langt inn i hraunið. Það eru
Suðurárbotnar. Þangað
höldum við nú, og alltaf
þrengist hraungildran, unz
við tjöldum á bökkum Suð-
urár með hraun á alla vegu
nema einn. Þarna uppi í
krikanum eru upplök Suð-
! urár. Fjöldamargar lindir
* streyma þar undan stirðn-
uðu hrauninu, silfurtærar
og suðandi, lifandi og lífg-
andi, í liinni þöglu og
dinmiu auðn Ódáðahrauns.
Um kvöldið var veður
kyrrt og lilýtt. Framundan
tjaldstaðnum syntu straum-
endur með unga sína, svart-
ar eins og liraunið.
Djúpur friður fyllti nátt-
úruna.
Sól rann á fjöll.
Klukkan hálf sex næsta
morgun héldum við af stað.
Efst við lindirnar fórum við
fram hjá fornum tættum,
sem sagt er, að séu leifar af
bústað útilegumanna. Svo
hurfu öll lífsmörk. Ódáða-
hraun liafði gleypt okkur
með húð og liári.
Mývetningar og Bárðdæl-
ir skipta Ódáðahrauni í
tvennt: Frambruna og Út-
bruna. Frámbruninn er úf-
ið apalhraun, sem mun vera
komið frá Trölladyngju og
riær norður að Suðurá og of-
an í Bárðardal. Útbruninn er
aftur helluhraun og lieldur
greiðfært. Það nær frá
Dyngjufjöllum norður að
Mývatnshraunum og er kom
ið frá Kollóttu-Dyngju og
| öðrum eldfjöllum þar í
nánd. Frambruninn er yngri
! og liggur fram á Útbrunann
likt og kolsvartur veggur.
Meðfram bónúm höldum við
nú upp undir Dyngjufjöll.
Viða eru skaflar af flugsandi
I V:
undir hraunkambinum, en
| annars staðar glymja hófa-
slög liestanna á hraunhell-
unum. Undir Dyngjufjöllum
hverfur hraunið í sand, sem
Ódáðahraun, -