Vísir - 21.12.1957, Qupperneq 8

£
JÓLABLAÐ VÍSIS

in foi'na, hoi'fna menn
i n g a i* þ jj ó ð á ^taií
ía
Gömul sögn hermir, að Et-
rúskar hafi komið til Ítalíu yfir
hafið frá Litlu-Asíu fyrir um
2500 árum. Skip þeirra voru
..gullrennd og árar fagurlega
steindar. Seglin úr pelli og
skreytt myndum, koparslcildir
■ og hjálmar glitruðu í sólinni
:svo að Ijómaði af.
Hið frjálsborna fólk var goð-
um líkt, íturvaxið og tignarlegt.
Sabínar, Umbrear og Drúsar
voru fyrir í landinu og vestar
; Rómulusf ólkið, , .barbarar nir* ‘,
sem lifðu eins og dýr merkur-
innar og með sverðið í hendi
■dag sem nótt.
Við Tiber og Arnóána voru
fyrstu bækistöðvar Etrúska og
landið milli Toskana og App-
enninafjalla varð skjótt áhri'fa-
■svæði þeirra allt til Alpafjalla,
þar sem Latínar og Illeríar áttu
heima. Etrúskar bjuggu um sig
í kastalaborgum, líkt og' tíðk-
azt hafði í heimaborg þeirra
Lydia og landinu umhverfis.
Þaðan urðu þeir að flýja vegna
þurrka, sem eyddu öllum gróðri,
.svo að hungursneyð var í landi.
Förinni stjórnað-i hinn goð-
umborni konungsson Tyrrhenus
af ætt Rasena. Það fólk var
ýmist kallað Turskar, Etrúskar
æða Týrx-henar af nágröhhúnum.
Hann lét byggja skip sín þar
:sem nú er Smýrna, en hafði
.stöðvar á eyjum í Eyjahafinu
og í Dalmatíu, því þar uxu þá
hin stofnfögru sedrusviðaiv.e
•og annar góðviður, sem hann
þurfti á að halda til skipa-
:smíða og hofa.
Allt frá dögum Nóaflóðs haföi
verið góðæiá í landi Rasena og
hin fagra höfuðborg Lydia bar
af öðrum borgum sem lilja af
xnistilteini. Blómlegt líf í landi
sólarinnar lagðist nálega í auðn
sökum þess, að ekkert korn
þroskaðist lengur á ökrunúm
vegna þurrka og dýr skógarins
dóu af þorsta. Konungur sólar-
innar tók þá að ákalla framandi
guð: Dyonysos, sem var góður
til ákalls vegna gróða jarðar og
frjóseminnar, og réð lífi og
dauða í hinum fjai'Iægu löndum
handan við hafið.
Þá var upp tekinn geranos-
■dansinn — eða trönudansinn — í
landi Rasena að hætti Kreta og
fundin upp öll töfl og kúluspil
heimsins, nema Damm. Þetta
var vörn Etrúska gegn hung-
ursneyðinni, því annan daginn
skyldi hver maður. dansa og
tefla, en engan mat hafa, hinn
daginn vinna og eta.
Segir sagan, að þurrkurimi
hafi herjað svo lengi á land
Rasena, að jörðin hafi víða
sprungið eins og á dögum hala-
stjöi’nunnar miklu. Þá ákvað
konungur að skipta fólkinu í
tvo jafna flokka og draga um
það við elzta son sinn Tyrr-
lienus, hvor helmingurinn
Grein og myndir
eftir
Guömund Einársson
frá Miðdal
Hengilampi.
skyldi flýja land. Konungsson-
ur tapaði og varð að halda til
strandar með allt sitt fólk. Möcg
ár tók að byggja skipin og búa
þau svo að sæmdi syni sólkon-
ungsins. Það þurfti líka að læra
sjómennsku og kanna löndxn
handan við hafið og á eyjunum.
Þá gei’ðist Tyri'henus mesti
víkingur á höfum úti, þó var
hann hvorki grimmur né hefni-
gjarn. En hin hárbeittu kopar-
sverð og spjót manna hans voru
bezt vopna, og kapparnir beittu
þeim eins og í leik. Þeir voru
jafnglaðir, er þeir fóru til víga.
Við Eyjahafið hefir engin hetja
verið jafn rómuð í kvæðum og
sögu sem Tyri’henus af ætt
Raseha, nema ef jafna skal til
Tesusar frá Aþenu, sem drap
nautguðinn Minotaurus í völ-
undai’húsi Kretu.
Engai’ greinilegai’ sögur eru
til um landtöku Etrúska á
Ítalíu, en spor þeirra má þó
rekja til ýmissa staða víöar við
! Miðjarðarhaf. Til eru einnig
frásagnir af sjóorustum og
strandhöggi þeirra.
En boi'gir Etrúska, 12 að tölu,
risu smám saman af grunni þar
sem nú eru meðal annars Fie-
sole, Aresso, Cortona, Volterra,
Perugia, Chinse, Orviedo og
Veji. Etrúskar byggðu boi’gir
sínar glæsilega og traust og víg-
’girtu þær stundum með steiir-
jveggjum, en hús og' hof voru
iúr timbri. Húsbúnaður allur og
j klæði fólksins var svo skraut-
i legt, að einungis Grikkir, Kretu
! búar og Egyptar þóttu sam-
i bærilegir. Listir og vísindi þró-
juðust jafnframt. Gullöld var f
Tandi, þótt kölluð hafi verið
■ bi’onsöld síðar.
J Tólfboi’garíki Etrúska varð
, brátt voldugt og sigursælt,
borgirnar höfðu samband inn-
byrðis og héldu þing eitt sinn
ár hvert. En í hernaðarmálum
varð hver borg að sjá um sig
sjálf. Uppvöðsluseggir áttu ekki
vinsældum að fagná, um einn
þeirra er sagt í gi'afskrift:
„Hann vakti ófrið og tapaði,
var stegldur og hjólbrotinn
lifandi. Síðan kasaður sem
hundshræ.“
Fólkið elskaði friðinn, og að
lifa hvei’sdagslega í fagnaði,
við leik og dans. Jafnvel virman
var þeim leikur einn, vopna-
burður var iðkaður til skernmt-
unar. Veiðimenn voru Eti'úsk-
ar, bæði til sjós og lands, þá var
í löndunum við Miðjarðarhaf
gnægð veiðibráðar. Þeir fóru
með slöngur og boga svo vel, að
Odysseifur gamli gerði ekki
betur. Veiðimennskan var
þjóðaríþrótt, og ekkert jafn-
ágætt nema dansinn, sem var
helgiathöfn. Dansmeyjar Etr-
úska voru frægar um öll lönd,
og svo fagrar, að frumbyggjar
unnu glaðir þrælavinnu til að
fá að horfa á þær iðka listir
sínar. Að vísu sögðu Rómverjar
siðar, að meyjar Etrúska hafi
vei’ið vergjai’nar. Gríski sagn-J
f ræðingurinn Herodot hefur,
margt ritað um lífsvenjur ogj
sögu þessarar aðkomuþjóðar,!
og af lýsingum hans má skynja,
að hann bæði vii'ðir og öfundar
fólkið frá Rasena.
Einnig Livius hefir skrifað
margt um Etrúska, og bert er, \
að höfðingjar hinnar foi'nu
Rómaborgar hafa litið upp til
þessa glæsilega fólks, en jafn-!
framt verið hræddir við það, ’
til dæmis vitrun Júlíusar, að
borg Romulusar skyldi verða
miðdepill jai'ðar, og lét síðan
syni úlfynjunnar æfa vopna-
burð og aðrar íþróttir, sem
meðal Etrúska. Þá var tekin upp
sú aðferð að drepa tíunda hvern
hermann, ef orustá tapaðist.
Öldum saman voru Etrúskar
ósigi’ándi, floti þéirrá alls ráð-
andi á xxoi'ðanverðu íýliðjarðar-
hafi, en með vélgengni og söfn-
un auðæfa byrjar hnignunin.
Það er sagt, að frá upphafi hafi
hinum visu mönnum þjóðar-
innar verið Ijóst, að veldi þeirra
myndi ekki standa nema 9
aldir. f aðalmusteri Etrúska í
Volsini var tákn þessa, vegg-
ur mikill úr sedrusviði. f þann
vegg var rekinn eirnagli ár
hvert til að friðþægja gyðjunni
Nortíu, sem var skapanorn.
Naglarnir voru reknir í röð
eftir settum reglum. Veldi hinna
12 borga skyldi standa örugg-
lega þangað til búið væri að
reka nagla í allan veginn. Stóðst
það á endum. Rómverjar réðust
á Veji-borg 405, en um 500 fyr-
ir Krist var veldi hinna 12 borga
mest.
Þótt ekki sé langt undan, þá
er saga þessa æfintýrafólks í
molum. Rómverjar hafa reist
veldi sitt og ménningu á rústum
hinna 12 borga, kappkostað að
afmá alla minningu og sögu
Etrúska. En á síðari árum hef-
ur margt verið uppgötvað, sem
varpar skýru ljósi á líf þéirra,
m. a. 10.000 letranir í grafhýs-
um, sem fundizt hafa ásamt
aragrúa listaverka og minja.
Jafnvel mál þeirra liefur verið
í’áðið af færum fornmálafræð-
ingum. Hafa þar mest hjálpað
línrenningar af múmíu, sem
fannst i faróagröf hjá Fayuin á
Egyptalandi. Það eru 35 cm.
bréiðir renningar með ókenni-
legri skrift, sem málvísinda-
menn sáu skjótt, að var letur
af indógermönskum uppruna.
Norðmaðurinn Alf Torp gat
þess tilf að þar væri offur-
almának Etrúska, og var mjög
um það deilt. Þetta var þó upp-
haf að ráðningu þess týnda
máls, ásamt lyklum að tölu-
orðum og stafrófi, sem fannst í
Danspar — Dansinn var helgiathöfn, og þetta er „geranosdans“.
Hermaður
(brot af styttu).
vasa í Tormello. í Agram, Júgó-
slavíu, er hægt að sjá þessar
menjar, sem eru jafn mikils-
verðar fyrir sögu Etrúska og
Landnáma fyrir okkur.
Flóttafólkið frá Rasena hef-
ur verið úrvalskyn, afkomend-
ur gamallar menningarþjóðar
er hefur iðkað vísindi, listir og
landbúnað með sameignarfyrir-
komulagi. Skáldskapur og
hljómlist er í hávegum meðal
þess og smíði dýrra málma á
háu stigi. Þeir vinna í stein,
málm og leir aðdáunarverð
myndhöggvaraverk, vasa og
stór ker. Hinar hátimbruðu
byggingar Etrúska 'hafa verið
skreyttar - með útskornum
súlnahöfðum úr tré, bitaendar
með slegnum bronsmyndum,
en veggir og gólf með glitofnum
teppum og málverkum. Ala-
bastur og leirsteinn var uppá-
haldsefni myndhöggvara þeirra,
en freskomálverk er mest not-
að til veggskreytihga, má
segja, að Etrúskar hafi komið
þessari aðferð kalkmálverks til
virðingar.
Þeir byggja múra úr björg-
um, sem stórvirkar vélar nú-
tímans eiga fullt í fangi með að
færa úr stað, og leggja vatns-
veitur neðanjarðar, jafnvel
gegnum fjöll. Steypa geysistór-
ar myndir í brons, í heilu lagi.
Lengi var talið, að Etrúskar
hafi verið smávaxnir og frekar