Vísir - 21.12.1957, Qupperneq 18

18
JÓLABLAÐ VfSIS

fVy'/ -~*t° ' ' • ' '

i /•<

Frá gosstöðvunum 1913. Mynd jjessa tók Kjart m Giiðinundsson Ijósmyndari, sem fór ásamt
greinarliöfundi á gosstöðvarnar til l»ess að kanna eldstöðvarnar í aprílmánuði 1913. —

((juiwhdur (juftftundAMH:
LDA
að fjallabaki 1913.
Það er forsaga þessa inóls, að þegar cldur koni upp ná-
liegt Ileklu scint í apríl 1913, liringdi Ólafur Björnsson ritstj. til
Guðinundar Guðinuudssonar, sem verið hafði umboðsmaður
ísafoldarprentsiniðju, og spurði hamt tíðinda, svo og hvort ein-
hver ma&ur mundi vera fáanlegur til að kanna eldstöðvarnar.
Varð það úr, að Guðmundur fór fcrð þessa og lagði upp sam-
dægurs og ritaði grcinina þegar eftir heimkomuna.
Frá Eyrarbakka lagði undir-
xitaður á stað, ásamt Kjartani
Guðmundssyni, ljósmyndara,
þriðjudaginn 29. apríl kl. 5l,í
e. h. í förina bættist, hjá
Tryggvaskála, Þorfinnur Jóns-
son, gestgjafi. Við fórum
skemmstu leið og beztu, upp
Skeið og Hreppa, en riðum
Þjórsá. Jón bóndi í Þjórsár-
holti var leiðsögumaður okkar
yfir ána og reið fremstur, ásamt
Þorfinni. Ég teymdi „trússar-
,ann“ og var síðastur. Kjartan,
með myndavéiina á baki í mið-
ið. — Jón bóndi hafði lánað bát
sinn fyrr um daginn og var
hann Landmegin. —•
Áin var venjulega í miðjar
síður og virtist staksteinótt.
Þegar komið var rúmlega hálfa
leið yfir ána sá ég að hestar
Jóns og Þorfinns gripu sund,
þar eftir hestur ljósmyndarans.
Ég var í klofháum vatnsstíg-
vélum, og lyfti mér nú á hné
upp í hnakkinn þegar nálgaðist
sundstaðinn, sem ekki virtist
breiðari en tvær til þrjár hest-
lengdir.
Þegar yfir var komið Land-
megin segir Þorfinnur: . Hver
djöfullinn, hvar fórst þú? Auð-
vitað beint á eftir ykkur, svar-
aði eg. Hesturinn þinn er ekki
stærri- en okkar, synti hann
ekki? segir Þorfinnur. Að vísu,!
en ég er dálítill galdrakarl,'
segi ég. Það má með sannii
segja, segir nú Jón. Þeir voru

Á Landinannaleið hinni nyrðri, ekki langt frá eldstöðvunum
1913, en þar liggur nú bílleiðin úr Lnndsvcit austur í Land-
mannalaugar.
aliir blautir upp undir 'h'endúr.
Fóru þeir nú úr fötúhum og
tóku að vinda vosklæðin.
Ég náði í whiský-flösku af
trússaranum tii að hressa þá á
meðan þeir undu vosklæðin.
Hún gekk ekki til þurðar. Jón
tók helminginn til varðveizlu,
þar til við kæmum aftur. Skyldi
hann þá hafa bát tilbúinn ef
við kölíuðum ferju, sem við
gerðum ráð fyrir að yrðieftir
einn til tvo sólarhringa. Nú
vísaði Jón okkur veg heim að
Skarði á Landi og að Galtalæk
komum við kl. 10 um kvöldið.
Fylgdarmann fengum við
okkur á Leirubakka, Magnús,
son Sigurðar þar. Hann reyndist
okkur hið bezta: ötull, vegvís,
kunnugur vel og kátur.
Þéir komu jafnsnemma að
Galtalæk, „innan úr eldi“, þeir
nafnar, Ólafur ísleifsson í
Þjórsártúni og Ólafur Jónsson
í Austvaðsholti. Fræddu þeir
okkur á öllu því, sem þeir vissu
tíðinda innan að.
Úr byggð.
Frá Galtalæk héldum við fé-
lagar kl. 10.30 um kvöldið og
höfðum meðferðis hálfbagga
handa hestum okkar.
Veðrið var hlýtt, hægur and-
vari af fjöllum, léttskýaður
himinn. Leiðinni þarf ekki að
lýsa. Við héldum Fjallabaks-
leiðina nyrztu, inn Landmánna-
afrétt. Vegurinn var yfirleitt
greiðfær, snjólaus með öllu,
þangað til komið var inn i rnitt
Sölvahraun. Úr því fóru að
koma snjódréfjar, sem ágerð-
ust, þegar innar dró, og síðasta
sprettinn, frá Nýja-hrauni, urð-
um við að ganga.
Vitinn framundan.
Runnið á Ijósið,
Skuggsýnt var að ríða inn-
eftir og erfitt að halda vörðun-
um, enda glapti okkur sýn, það
sem framundan var alla leiðina,
eldbjarminn niðri við sjónrönd-
ina og glampinn og litbrigðin
langt upp á himinn, dumbrauð-
ir skýbólstrar fyrir ofan skær-
ustu birtuna, þá þynnri skýja-
táta með gullslit, sem náði víða
vega austur og upp í loftið.
Bjarminn skýrðist, þegar nær
dróg.
Samræður féllu niður. Við
vorum hugfangnir af þessari
sýn, er rak okkur áfram, allt
hvað af tók, til þess að komast
sem næst eldinum, fyrir dags-
brún. Löng þóíti okkur leiðin
inn fyrir Valahnjúka, sem allt-
af skyggðu á sjálfan eldinn, en
þar tóku þá við nýjar hæðir og
yfir þær urðum við að fara.
Öskulagið á snjónum, sem smá
ágerðist eftir því, sem innar
dró, var nú orðið, síðasta kafl-
ann á leiðinni, að minnsta kosti
2 til 3 þuml. þykkt.
Eldarnir í augsýn —
stórfelld sýn og minnisstæð.
Sjálfan eldinn sáum við ná-
lægt óttu, þegar lýsa tók af
degi. Og þá vorum við komnir
inn undir brúnina á nýrunna
hrauninu. Þar áðum við og
snæddum náttverð, og nú varð
ekki komist öllu nær með hest-
ana. Þetta var á hæð og þaðan
var afbragðs útsýn yfir eld-
varpið og hraunið. Sú sjón, sem
nú blasti við okkur, verður
'okkur minnisstæðari en allt,
Sem við höfum áður séð.
Ég treysti mér illa til að lýsa
því, sem fyrir augun bar. Um
jhin ýmsu gtærðarhlutföll, svo
sem fjarlægð, ummál og hæð
eldvarpsins gátum við ekki orð-
ið á. eitt sáttir, enda erfitt að
ætla á það í fljótu bragði. Að
því er mér virtist, var eldurinn
uppi um 400 m. inn af þeirri
brún, hraunsins, sem við kom-
um að, aðeins á þeim eina stað
og hvergi annarsstaðar. Þar risu
upp eldstrókar af jafnsléttu —
en þó hraungúlll utanum — all-
ir á sama stað, einn langhæstur
í miðjunni, en smærri súlur ut-
an með, alit funandi bál á
fleygiferð, sem hríslaðist út og
rigndi síðan niður með neista-
flugi, sem sindraði meðan
skuggsýnt var, en hrundi nið-
ur eins og dökkar perlur, þeg-
jar bjart var orðið. Eldstólparn-
j ir tóku upp fyrir Hrafnabjörgin
á bak við, frá olckur að sjá, og
hæð þeirra ætla ég að láti nærri
100—150 m. Félagar mínir
hugðu eldinn hærri. Þetta sí-
fellda gos, sem var samt og
jafnt allan tímann. sem við vor-
um þarna, var ekki óáþekkt
vatnsgosinu úr Geysi, meðan
það er hæst. Við gátum að
minnsta kosti ekki borið þetta
saman við neitt líkara, en þetta
gos bar vitanlega af því sem
gull af silfri.
Þykkan, svartan mökk lagði
af gosinu sjálfu, en úr hraun-
inu í kring stigu víðsvegar upp
þykkildis gufubólstrar.
Meðan ekki var fullbirt,
virtist víða loga ofan á bráðinu,
þar sem hraunið var yngst, en
það hvarf með dagsbirtunni.
Hraunið var annars allt grá-
dökkt á.lit, svart í fjarska.
Sólaruppkoman.
Meðan við snæddum náttverð
og störðum tyggjandi á þessa
mikilfenglegu sjón, kom sólin
upp yfir Hrafnabjörgum. Okk-
ur varð starsýnt á hana, enda
kom hún okkur all ókunnug-
lega fyrir sjónir. Það var engu
líkara en fallið hefði á hana
aska, svo var hún upplituð og
torkennileg orðin gegnum
mökkinn og borin saman við
glóðina fyrir framan. Hann
hefur líklega séð hana eins á
sig komna, sá sem þetta kvað,
endur fyrir löngu:
Sólin guðs sést nú bleik,
sem gull það liggur í reyk.
En sólin fór að taka sig, þegar
hún hafði sig upp úr eimyrj-r
unni. Þegar hún hækkaði á
himninum, sló fölva á eldinn. -
Umbrum brumr, {
ambrum brambr.
Við höfðum búist við dun-
um og dynkjum úr eldinum,
þegar nær drægi. En hljóðið,
sem við heyrðum, frá því að
við komum á áfangastaðinn og
úr því, var allt annað. Það var
ekki sá hávaði af því, að við
þyrftum að brýna raustina í
viðræðum, en þó var það mjög
glöggt og áberandi. Ég var
lengi að gera mér grein fyrir
hverju hljóðið líktist. Tónninn
í því nær ef til vill bezt vísu-
byrjuninni hans Æru-Tobba:
„Umbrum brumr, og ambrum
brambr“, kveðinni með hæfi-
legum drætti, þögnum og á-'
herzlum. Én það var eins og
saman færi hvæs, glamur og
gnýr. Helzt datt mér í hug að
það líktist því að heyra í fjarska
stóra trjáboli falla í sífellu ofan
á hrauk af bárujárni. En hvern-
ig á þessu glamri gat staðið er
erfitt að skilja.
Uppdrátt landmælingamann-
anna dönsku — Ilekla og um-
hverfi hennar — hafði ég tekið
með mér, en liann kom ekki að
Á svæðinu norðiu' og austur af Heklu eru miklar eldstöðvar
og 'þar hefur fjöldi gosa ótt séc stað á ýmsum öldum. Þar er
sumstaðar ennþá. jarðhiti, en annarsstaðar eru gígar og hraun
Á þessari mvnd sést lítill gígur skanunt frá Landnuumalaugum-