Morgunblaðið - 17.06.1944, Qupperneq 3

ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ 17. júní 1944
3
— Jón Sigurðsson forseti
SAMBANDSLAGANEFNDIN Í918. Myndin cr tekin í Alþingishússgarðinum. Þessir menn eru á myndinni, talið frá
vinstri: Magnús Jónsson, síðar ráðherra, ritari nefndarinnar, Bjarni Jónsson frá Vogi, C. Hage, viðskiftamálaráð-
herra, formaður danska hluta nefndarinnar, Fr. Borghjerg ráðherra, Jóhannes Jóhannesson hæjarfógeti, formaður
íslcnska hluta nefndarinnar, I. C. Christensen ráðherra, Einar Arnórsson ráðherra, Erik Arup prófessor, Gísli ís-
leifsson stjórnarráðsfulltrúi, ritari nefndarinnar, Þorsteinn M. Jónsson skólastjóri, Þorsteinn Þorsteinsson, hagstofu-
.stjóri, ritari ncfndarinnar og danskur aðstoðarmaður.
má eigi hafa annað ráðherra-
embætti á hendi, og verður að
tala og rita ísle^ska tungu. —
Hann skal hafa aðsetur í
Reykjavík ....
2. gr. Ráðherrann ber ábyrgð á
stjórnarathöfninni. Alþingi
getur -kært ráðherrann fyrir
embættisrekstur hans eftir
þeim reglum, er nánar verður
skipað fyrir um með lögum.
Nú gat ekkert stöðvað frelsissókn
Islendinga og var meir en nokkru
sinni fyr stuðst við hinar öruggu
rannsóknir Jóns Sigurðssonar á
sögulegum og lagalegum rjetti ís-
lensku þjóðarinnar til fulls sjálf-
stæðis og málafylgju hans fyrir hinni
þjóðlegu köllun íslendinga. Bera
þessu vitni kröfur þær, er settar
voru fram 1907 og oftar, málalokin
upp úr samningatilraununum 1908 o.
s. frv. Og alger þátttaskifti urðu
1918 með Sambandslögunum („Nýja
sátlmála"), þar sem fullveldi Islands
var óskorað viðurkent af hálfu Dan-
merkur og allar stjórnarfram-
kvæmdir síðar miðuðust við það. Má
þá kalla aftur á komið hið svonefnda
„konungssamband“ með Islending-
um.
1918, 30. nóvbr. DANSK-
ÍSLENSK SAMBANDSLÖG.
1. gr. Danmörk og ísland eru
frjáls og fullvalda ríki, í sam-
bandi um einn og sama kon-
ung og um samning þann, er
felst í þessum sambandslög-
um. — Nöfn beggja ríkja eru
tekin í heiti konungs.
2. gr. ....
Konungserfðunum má ekki
breyla, nema samþykki beggja
ríkja komi til. ....
4. gr. Konungur getur ekki verið
þjóðhöfðingi í öðrum löndum
án samþykkis ítíkisþings Dan-
merkur og Alþingis Islands.
7. gr. Danmörk fer með utanríkis-
mál Islands í umboði þess.
18. gr. Eftir árslok 1940 getur Rík-
isþing og Alþingi hvort um sig'
hvenær sem er krafist, að
byrjað verði á samningum um
endurskoðun laga þessara. —
Nú er nýr samnmgur
ekki gerður innan þriggja ára
frá því að krafan kom fram,
og getur þá Ríkisþingið eða
Alþingi hvort um sig samþykt.
að samningur sá, er felst í
þessum lögum, sje úr gildi
feldur.
1920, 18. maí. STJÓRNARSKRÁ
KONUNGSRÍKISINS
ÍSLANDS.
1. gr. Stjórnskipulagið er þing-
bundin konungsstjórn.
2. gr. Löggjafarvaldið er hjá kon-
ungi og Alþingi, báðum sam-
an, framkvæmdarvaldið hjá
konungi og dómsvaldið hjá
dómendum. ,
6. gr. Konungur vinnur eið að
stjórnarskránni, er hann kem-
ur til ríkis.
9. gr. Konungur hefir æðsta vald í
öllum málefnum ríkisins, með
þeim takmörkunum, sem sett-
ar eru í stjórnarskrá þessari,
og læíur hann ráðherra fram-
kvæma það. Ráðuneytið hefir
aðsetur í Reykjavík.
10. gr. Konungur er ábyrgðarlaus
og friðhelgur. Ráðherrar bera
ábyrgð á sljórnarfram-
kvæmdum öllum. Ráðherra-
ábyrgð er ákveðin með lögum.
Alþingi getur kært þá fyrir
- embættisrekstur þeirra.
12. gr. Lög og mikilvægar stjórnar-
ráðstafanir skulu bornar upp
fyrir konungi í ríkisráði. Ráð-
herrar skipa ríkisráð.
Ef Jón Sigurðsson hefði mátt „líta
upp úr gröf sinni“ eftir 1918, hefði
honum vafalaust þótt sjálfstæðismál
íslendinga sæmilega á veg komið,
þótt fullnaðarskilnaður í stjórnmálum
íslands og Danmerkur væri nú einn
eftir, en þó fyrirsjeður. Og á árun-
um síðan hafa allar þjóðstofnanir
komist inn í landið (sem honum var
ekki síður hugleikið): Háskóli,
hæstirjettur; viðskifti, verslun og
siglingar í höndum landsmanna
sjálfra; iðnaður upprennandi með
þjóðinni; margskonar framkvæmdir
í fullum gangi í hjeruðum, bæði
verklegar og menningarlegar o. fl. o.
fl. Ollu ráðstafað hjer heima, en
sendimönnum fjölgar úti um heim-
inn.
Sem sje: Lokasporið var aðeins
eftir.
Og nú er komið á leiðarenda í
sögu stjórnmálasambands vors við
Noregs- og Danakonunga. Engin yf-
irráð af hálfu þeirra, eða þjóða
þeirra, eru nú lengur hjer til. Skiln-
aðarmenn íslands hafa þar þrætt þá
braut, er Jón Sigurðsson ruddi með
mestum þrótti og mestum ágætum.
Kröfurnar hafa ávalt síðan hans
daga verið hinar sömu í eðli sínu,
þótt orðalag þeirra væri breytingum
háð og þær að öðru leyti lagað sig
eftir tímunum. Og nú verður þetta
alt að vilja íslensku þjóðarinnar og
Alþingis íslendinga, enda þessi
skipan efnislega á komin með 4'ram-
kvæmd ályktana þingsins frá 1941,
og formi málsins nú einnig fullnægt.
— Skilnaðurinn er samþyktur af
rjettum aðiljum, Alþingi og kjósend-
um landsins. Af fullveldi sínu segir
þjóðin sig lausa úr konungssambandi.
Lýðveldið gengur 1 gildi í dag.
Forseti þess verður kjörinn.
1944, 17. júní. STJÓRNAR-
SKRÁ LÝÐVELDISINS
ÍSLANDS.
1. gr. ísland er lýðveldi með þing-
, bundinni stjórn.
2. gr. Alþingí og forseti íslands fara
saman með löggjafarvaldið.
Forseti og önnur stjórnarvöld
samkvæmt stjórnarskrá þess-
ari og öðrum landslögum fara
með framkvæmdarvaldið. —
Dómendur fara með dóms-
valdið.
3. gr. Forseti íslands skal vera þjóð-
kjörinn.
Eftir ákæðum þessarar fyrstu lýð-
veldisstjórnarskrár landsins, fer for-
seli með vald það, er áður hafði kon-
ungur, í svo að segja öllum atriðum,
og hefir áþekka V'öðu gagnvart
þjóðinni.
Nærri sextíu og fimm ár eru nú
liðin frá dám rdægri Jóns Sigurðs-
sonar. Það er í rauninni ekki langur
tími, en miklir r ” ir hafa síðan
gerst um heim allan, og einnig hjer
hjá oss, — mestir í því, að stjórn-
málastefna hans • hefir verið fram-
kvæmd út í æsar. Er slíkt fágætt. En
nú myndi hann vissulega segja, að
vandinn byrjaði fyrir þjóð hans: Að
sýna sig og gera sig í ráðum og dáð
frelsinu verðuga Það verður hans
kall til vor alíra. —
Óskir, lengi aldar í brjóstum Is-
lendinga, hafa rætst. Enginn veit,
hvað verða muni. A þessum degi
lyftir íslenska þjóðin þakklátum
huga til Hans, sem öllu stjórnar, með
hæn um gifturíka framtíð, um leið
og hún blessar minningu Jóns Sig-
urðssonar. .
★
Jón Sigurðsson er fæddur 17. júní
1811 að Hrafnseyri í ísafjarðarsýslu,
og voru foreldrar hans Sigurður
Jónsson, prestur og prófastur, og
kona hans Vigdís Jónsdóttir. Hann
tók stúdentspróf 1829 og sigldi fáum
árum síðar til háskólans í Kaup-
mannahöfn og las þar málfræði um
hríð. Gaf sig síðan við sögurannsókn-
um íslenskum og ritstörfum um vís-
indaleg efni og stjórnmál. Hafði stöðu
við Safn Árna Magnússonar og við
Kgl. norræna fornfræðafjelagið og
átti sæti í fornritanefnd þess til dán-
ardægurs. Gaf út Ný fjelagsrit, hið
fræga þjóðmálatímarit, er hann og
fleiri íslendingar í Khöfn stofnuðu,
öll útkomuár þess, eða 1841—73. Var
skipaður í nokkrar helstu nefndir
varðandi Islands mál. Átti sæti á Al-
þingi 1845—79 og var forseti þess
mörg ár, en átti þá ávalt heima í
Khöfn. Hann andaðist 1879, 7.
desbr. — Hann var kvæntur Ingi-
björgu Einarsdóttur, kaupm. í Rvík
Jónssonar, og andaðist hún um sama
leyti og hann. Þau hvíla í Reykja-
víkurkirkjugarði.