Morgunblaðið - 17.06.1944, Page 11

/
ÞJÓÐHÁTÍÐARBLAÐ 17. júní 1944
11
STÓ
KIJST
EFTIR JON KJARTANSSON
ÐSLUTÆKIIM
Teikning Þórðar Kunólfssonar af ,,Botnvörpuskipi framtíðarinnar“, sem hlaut verðlaun í samkepnisútboði Sam-
tryggingar ísl. bstnvörpunga 1943.
I LOK fyrri heimsslyrjaldar áttu
íslendingar aðeins 5 togara. Allir
aðrir togarar, sem landsmenn áttu,
voru' seldir úr landi, meðan styrjöld-
in stóð yfir. Mörgum þótti þetta mið-
ur farið, en því er ekki að neita, að
sala togaranna úr landi varð til þess,
að íslendingar eignuðust miklu betri
skip að stríðinu loknu.
íslendingar ljetu ekki á sjer standa
að ráðast í þyggingu togara eftir fyrri
heimsstyrjöld, strax og þess var kost
ur. Og það leið ekki langur tími þar
til þeir áttu álitlegan togaraflota. En
mest um vert var það, að þetta var
yfirleitt úrvalsfloti. Má fullyrða, að
togararnir, sem íslendingar eignuð-
ust eftir fyrri heimsstyrjöld, sköruðu
langt fram úr skipum annarra þjóða,
sem þá sóttu á miðin við strendur
landsins.
Þetta var mikið happ fyrir ís-
lensku þjóðina, því að það er ekki að
efa, að togararnir eru stórvirkustu
framleiðslutækin, sem íslendingar
hafa nokkurn tíma eignast. Þeir hafa
fært lang mesta björg í þjóðarbúið.
Og þeir hafa trygt fólkinu, sem starf-
að hefir hjá þessum fyrirtækjum,
besta og öruggasta atvinnu.
Segja má með sanni, að rekja megi
til togaraflotans allar hinar risavöxnu
framfarir, sem orðið hafa hjer á landi
síðasta aldarf jórðunginn.-Hann hefir
átt drýgstan þátt í því, að leggja
grundvöllinn að efnalegu sjálfstæði
landsins.
VIÐHORFIÐ NÚ.
ÆTLA mætti, að ráðamenn þjóð-
arinnar kappkostuðu að búa vel að
þessum stórvirka atvinnuvegi. En
þegar litið er á raunveruleikann í
þessu efni, blasir alt annað við.
Áður en núverandi heimsstyrjöld
skall á, áttu íslendingar 38 togara.
Nú eiga þeir ekki nema 31 togara.
Þeir hafa á þessum árum mist 7 tog-
ara, þár af 6 af völdum styrjaldar-
innar og voru meðal þeirra stærstu
og bestu skipin í flotanum.
Meðalaldur þeirra togara, sem enn
eru í eigu Islendinga er um 26 Vz ái.
Hæfilegur aldur togara er talinn
20 ár, svo að ekki er um að villast,
hvert stefnir fyrir þessari atvinnu-
grein í náinni framtíð.
Ekki eru skiptar skoðanir um það,
meðal þeirra, sem kunnugir eru tog-
ararekstri, að þessir gömlu og úreltu
íslensku togarar geta á engan hátt
staðjst samkepni við þau erlendu
skip, sem koma til að keppa við okk-
ur að stríðinu loknu. Má því full-
yrða, að togaraútgerð á enga framtíð
hjer á landi, ef ekki verða gerðar
ráðstafanir til þess að auka flotann
stórlega og endurnýja hin gömlu skip.
Þetta hefir útgerðarmönnum — og
ekki síður sjómönnunum — verið
ljóst um langt skeið. En það hefir
gengið furðanlega erfiðlega að fá Al-
þingi og aðra ráðamenn þjóðarinnar
til þess að skilja þessi einföldu sann-
indi.
NÝBYGGINGASJÓÐIRNIR.
MEÐ STOFNUN nýbyggingasjóð-
anna 1941, var gerð virðingarverð til-
raun til þess að skapa möguleika til
endurnýjunar fiskiskipaflotans. Að
vísu var skrefið ekki stórt. En þó
sýndi það, að vaknaður var skilning-
ur á nauðsyn þessa máls.
Afkoman hjá togurunum var mjög
bágborin fyrir stríð. Voru togarafje-
lögin skuldum vafin, eftir margra ára
taprekstur og einskis megnug til þess
að endurnýja skipin. Með stríðinu
gerbreyttist þetta. Togarafjelögin
rifu sig úr skuldum og höfðu mögu-
leika til þess að eignast gilda sjóði.
Nú gafst tækifæri til að tryggja
framtíð togaraútgerðarinnar. Nú átti
að leggja höfuðáherslu á, að auka og
efla nýbyggingasjóðina, svo að unt
yrði að kaupa ný skip strax að stríð-
inu loknu og endurnýja hin gömlu.
En Alþingi skildi ekki þessa nauð-
syn. Það taldi hagnað togaranna bet-
ur kominn í ríkissjóðnum en í ný-
byggingasjóðunum. Það gekk dyggi-
lega fram í því, að hækka skattana,
en neitaði að hækka framlagið í ný-
byggingasjóðina. Svo hefir það geng-
ið til fram á þenna dag.
I árslok 1943 námu allir nýbygg-
ingasjóðir togarafjelaganna kr.
13.486.696.00; en þá er ekki komið
inn, sem greitt verður í sjóðina af
tekjum ársins ’43, sem mun vera
um 2 milj. kr. Þetta er fjármagnið,
sem togarafjelögin ráða yfir nú til
endurnýjunar flotans. Lætur það
nærri að það nægi til þess að kaupa
6—7 nýtísku togara að stríðinu
loknu. Lengra kemst það ekki.
Sjá væntanlega allir að hjer stefnir
í fullkomið óefni. Öll skipln í togara-
flotanum verða ósamkepnisfær að
stríðinu loknu. En togarafjelögin
hafa ekki möguleika til að eignast
nema 6—7 skip.
Ef vel væri sjeð fyrir framtíð þessa
atvinnuvegar, þyrfti ekki aðeins að
endurnýja öll gömlu skipin og einnig
þau, sem tapast hafa, heldur þyrfti
að fjölga stórlega togurum lands-
manna. Islendingar þyrftu að eiga
50—60 togara eftir stríð, en eiga nú
31 skip og er meðalaldur þeirra 2614
ár.
Geta valdhafarnir horft á þessar
staðreyndir og verið samt aðgerðar-
lausir? Ef til vill er tækifærið glat-
að. Þó er það ekki víst. Ef hafist yrði
handa nú þegar og höfuðáhersla á
það lögð að efla nýbyggingarsjóðina,
er ekki útilokað að togaraútgerð eigi
hjer enn einhverja framtíð.
AFKOMA TOGARANNA NÚ.
MARGIR munu líta svo á, að þrátt
fyrir hina gífurlegu skatta, sem tog-
arafjelögin greiða nú, sje gróði þeirra
stórkostlegur og þeim sje því vork-
unnarlaust að endurnýja flotann, án
frekari aðgerðar af hálfu hins opin-
bera.
Jeg vildi ganga úr skugga um
þetta og sneri mjer til formanns Fje-
lags íslenskra botnvörpuskipaeigenda
Kjartans Thors framkvæmdastjóra
og bað hann um nokkrar upplýs-
ingar um rekstursafkomu togaranna
#
nú. Hann varð góðfúslega við þess-
um tilmælum og fól skrifstofustjóra
fjelagsins, Jakobi Hafstein, að láta
mjer í tje umbeðnar upplýsingar.
Óskað var upplýsinga um eftirtöld
atriði:
1. Reksturútgjöld togaranna í
heild.
2. Vinnulaun (kaupgreiðslur) fyr-
irtækjanna.
3. Opinber gjöld (skatta, útsvör,
útflutningsgjöld o. fl.).
4. Heildarsölu skipanna.
Alt skyldi miðast við rekstur skip-
anna s. 1. ár.
Skrifstofa F. í. B. fjekk útdrátt
endurskoðaðra rekstursreikninga 26
togara. (Reikningar komu ekki frá
tveim togurum Bæjarútgerðar Hafn-
arfjarðar, Max Pemberton, Rán, Þor-
finni og íslendingi).
Útkoman var þessi:
Heildar rekstursútgjöld þessara 26
togara varð á árinu kr. 85.273.253.00.
Þar í er með talið framlag í nýbygg-
ingasjóðina á s.l. ári, sem greitt var
af tekjum ársins 1942 og mun sú upp
hæð nema um 2%—3 milj. kr.
Vinnulaun (kaupgreiðsla og .fl.)
sömu skipa kr. 37.476.500,00 (aurum
slept).
Opinber gjöld (skattar, útsvör, út-
flutningsgj. o. fl.) kr. 15.568.622.00.
Heildarsala þessara sömu skipa
nam kr. 81.868.128.00. '
Þetta var verð fisksins. Þess utan
er lýsið. En um andvirði þess er ekki
fullkunnugt ennþá. Tala lifrafata
þessara 26 skipa var á árinu
39.342 föt.
Framanskráðar tölur sýna, að þrátt
fyrir ágætar sölur togaranna, er svo
komið, að ekki má mikið út af bera,
til þess að taprekstur verði á út-
gerðinni. Það er hinn gífurlegi rekst-
urskostnaður togaranna, sem- stefnir
útgerðinni í hættu. Og það sjer vænt-
anlega hver maður, að miljónatöp-
in verða fljót að koma, þegar mark-
aðurinn fellur.
En fer það ekki að verða all al-
varlegt íhugunarefni fyrir alþingis-
menn og aðra ráðamenn þjóðarinnar,
að skattar og opinber gjöld togarafje-
daganna á einu ári nema sem svarar
öllum nýbyggingasjóðunum.
Framh. á bls. 13
Teikning Erlings Þorkelssonar af „Botnvörpuskipi framtíðarinnar“, sem hlaut verðlaun í samkepnisútboði Sam-
tryggingar ísl. botnvörpunga 1943.