Morgunblaðið - 26.10.1956, Side 11

Föstudagur 26. okt. 1956
MORGUNKLAÐIÐ
1
Ekki heppilegt að haia
óvarin hernaðarmann-
virki standandi á íslandi
Samfal v/ð Gorúon Gray, a&sfoðar-
landvarnaráðherra Bandarikjanna
Washington 17. október.
Frá fréttaritara Mbl.
r'iORDON GRAY aðstoðar-land-

varnaráðherra Bandaríkj-
anna lýsti því yfir í dag á fundi
með allmörgum fréttamönnum
frá Evrópulöndum, að varnar-
stöðin á Keflavíkurflugvelli væri
enn mjög þýðingarmikil fyrir
varnarkerfi vestrænna ríkja.
Hann bætti því við, að hann
teldi hernaðarsérfræðinga ekki
geta fallizt á, að það væri heppi-
legt, að hafa óvarin hernaðar-
mannvirki standandi á íslandi.
Ráðherrann svaraði spurningu
frá fréttaritara Morgunblaðsins
um þetta efni.
Spurningin var á þessa leið:
— Hvaða þýðingu heíur það
fyrir öryggi vestrænna rii ja, að
varnarliðið hverfi á brott frá
Keflavíkurflugvelli?
VIÐKVÆMT MÁL.
— Ég held ekki að hernaðar-
sérfræðingar geti fallizt á, að það
sé heppilegt að hafa óvarin hern-
aðarmannvirki standandi á fs-
landi. Ég hef hér rætt um sér-
fræðilegar staðreyndir. En málið
er stjórnmálalegt og heyrir því'
fremur undir utanríkisráðuneyt-
ið, en okkur hér í landvarnar-
ráðuneytinu.
— Við Bandaríkjamenn mun-
um ekki standa fast á því, að
hafa varnarlið á íslandi, ef ís-
lenzka ríkisstjórnin er mótfallin
því. Það má vel vera, að það sé
ekki nauðsyn að hafa fulla tölu
þeirra varnarliðsmanna, sem nú
eru þar. Svo mikið er víst, að við
erum mjög fúsir að leita nýrra
leiða, ef íslendingar geta betur
sætt sig við það.
VESTRÆN RÍKI HYGGJA
ALDREI Á ÁRÁS
Á fundi þessum spurði Mich-
aele Mottola, ritstjóri Corriere de
la Sera í Mílanó, ráðherrann nán-
ar um hvort hann teldi friðvæn-
legt í heiminum. Ráðherrann
svaraði á þessa leið:
— Friðarhorfurnar fara eftir
því, hvað Sovétríkin hafa í huga.
Vestræn ríki hyggja aldrei á ár-
ás. Og nú teljum við að þrátt
fyrir yfirlýsingar Rússa um af-
vopnun hafi hernaðarstyrkleiki
þeirra aukizt.
— Við teljum þó að ekki sé
sem stendur yfirvofandi hætta á
alheimsstríði. En við vitum þó
ekki, hvað getur komið fyrir.
Það er enn yfirvofandi hætta á
styrjöld á takmörkuðum svæð-
um. Við höfum orðið að þola
slíkar takmarkaðar styrjaldir áð-
ur, t.d. í Kóreu og Indó-Kína. Nú
er t.d. yfirvofandi styrjaldar
hætta í nálægum Austurlöndum,
þar sem Arabaríkin hafa fengið
gnægðir af hergögnum frá Rúss-
um. Við vitum ekki fyrir víst
nema „eldgos“ geti brotizt þar út.
— Einn þáttur þessa máls er
mjög athyglisverður, hélt ráð-
herrann áfram og það er að eitt
mikilvægasta verkefni okkar, ef
styrjöld brýzt út á takmörkuðu
svæði, er að reyna eftir beztu
getu að hindra útbreiðslu henn-
ar. Við megum þess vegna ekki
miða allar okkar landvarnir við
það, að heyja mikla styrjöld, held
ur líka við það að standast and-
stæðingunum snúning í takmörk-
uðum styrjöldum. Venjulegur
landher er því enn fjarri því að
vera úreltur.
NATO SÉ ÁFRAM STYRKUR
SKJÖLDUR
Hans Ulrich Kempski, frétta-
stjóri Miinchen-blaðsins Sud-
deutsche Zeitung, spurði Gordon
Gray ráðherra, hvaða álit banda-
ríska landvarnarráðuneytið hefði
á vígbúnaðarvandamálum Vest-
ur-Þýzkalands. Ráðherrann svar-
aði á þessa leið:
— Það hefur margsinnis verið
skýrt ýtarlega frá tilganginum
með stofnun vestur-þýzkra her-
sveita. Forsendur þess máls eru
enn óbreyttar, árásarhættan frá
Rússum hefur ekki minnkað og
við teljum nauðsynlegt, að NATO
sá áfram styrkur skjöldur vest-
rænna þjóða.
Þess vegna hefur það valdið öll
um þátttÖkuríkjum Atlantshafs-
bandalagsins vonbrigðum, að mál
ið hefur dregizt á langinn. Þess
var óskað að herskyldutíminn í
Þýzkalandi yrði upphaflega 18
mánuðir. Það er miður farið, að
Adenauer forsætisráðherra skuli
hafa orðið að semja við aðra
flokka um 12 mánaða herskyldu-
tíma. Að vísu er það sæmilegur
æfingatími, en þessi ákvörðun
hefur ekki góð áhrif á almenn-
ingsálitið í öðrum þátttökuríkj-
um bandalagsins.
— Ýmislegt fleira kom til um-
ræðu á blaðamannafundi þess-
um, en þitta er það sem athygl-
isverðast var. — Þ. Th.
Svar Gordons Grays . j
þessa leið:
— Þetta er mjög viðvæmt mál,;
sem ég get ekki rætt ýtarlega um. j
Vil ég benda á, að þetta er ein-
mitt mál, sem reynt. verður að i
leysa í viðræðum, sem hefjast 15.
nóvember. Verður þar rætt um|
þau viðhorf núverandi ríkis-.
stjórnar íslands, sem fram komul
í þingsályktun Alþingis sl. vor, j
um að varnarliðið skuli hverfa á I
brott, sakir þess að friðsamlega
horfi í heiminum.
— Hér er um að ræða mál, sem
snertir ekki aðeins sambúð ís- j
lands og Bandaríkjanna, heldurj
einnig Atlantshafsbandalagið í j
heild, enda var varnarliðið sent
þangað samkvæmt ósk þess.
— Ef maður lítur á beinar
hernaðarlegar staðreyndir þessa
máls, hélt Gordon Gray áfram,
þá teljum við, að varnarstöðin á
Keflavíkurflugvelli sé mjög þýð-
ingarmikil fyrir sameiginlegar
varnir vestrænna ríkja.
HERNADARSTYRKLEIKI
RÚSSA EYKST
— Það er álit okkar, að þótt
Rússar hafi tilkynnt fækkun í
herliði sínu, hafi ekki dregið úr
hernaðarstyrkleika þeirra, held-
ur hafi hann þvert á móti aukizt.
Við teljum þess vegna, að árásar-
hættan frá Sovétríkjuuum, sé
sízt minni en hún hefur verið. \
Þegar ég segi þetta þá geri ég
mér grein fyrir því, að skoðun j
okkar að þessu leyti er önnur, en'
skoðun núverandi ríkisstjórnar
íslands.
Ráðherrann hélt enn áfram:
Hörð harátfa háð fyrir
tiiveru gelískunnar
YjtYRIR TÆPUM sjö öldum var
Hékon gamli Noregskonunr -
ur sigraður í orrustu, sem háð
var í Largs á vesturströnd Skc
lands. Skotar hafa ávallt síða
minnzt þess atburðar með miklu
stolti, enda má segja, að norræn-
um yfirráðum yfir Suðureyjum ^
ljúki með ósigri Hákonar. Nú erj
Largs lítill og viðkunnanlegur j
ferðamannabær, krökkur af fólki
á sumrum, en þeim mun fámenn-
ari á vetrum, friðsamur og yfir-
lætislaus. Þá var ég viðstaddur
atburði í Largs fyrir skemmstu,
sem minntu mig á orrustu Há-
konar við Skota, þótt engar
blóðsúthellingar ættu sér þar
stað.
GELÍSKUMÆLANDI MENN
í Skotlandi er féi: our,
sem heitir An Comui ' 'o.'duhea-
lach. Það er félag gelít colandi
manna. Tilgangur þess e: að efla
gelíska tungu og gelískar bók-
menntir og styðja allar þær
fögru listir, sem iðkaðar hafa ver
ið í Hálöndunum og Suðureyj-
um. Á hverju ári heyr þessi fé-
lagsskapur þing, sem á gelísku
Sréfkorn frá Skot'andi
Hættuieg lyf í fre'stundí umbúium
1 BRETLANDI farast daglega 45 ’
manns í slysförum. í Finnlandi
eru 36% allra dauðaslysa drukkn!
un í aldursflokki 1—14 ár. — í
Þýzkalandi eru 30% allar dauða-
slysa innan fjögurra veggja heim
ilanna.
í Frakklandi ferst fjöldi manns
árlega með þeim hætti að detta
út um glugga og fjöldi barna þar
í landi deyr af eitrun. í Noregi
er reynt að draga úr hinum tíðu
drukkunarslysum með því að
banna opna brunna. Á íslandi
hefir dregið mjög úr slysum
vegna drukknunar, síðan ?“nd-
I
kennsla var lögboðin í barna-1
skólum.
Þetta eru nokkrar upplýsingar,
sem WHO (Alþjóða heilbrigðis-
málastofnunin) hefir safnað sam-
an um slysahættuna og leiðir til
að afstýra slysum.
í skýrslu WHO er þess getið, að
hættuleg lyf og eiturefni valdi
oft slysum meðal barna, ef þau
séu í freistandi umbúðum, eða ef
um slík lyf er búið í sykur og
súkkulaðihúð. f Frakklandi er
það algengt, að börn fari sér að
voða með því að smakka á vökva,
sem geymdur er í snotrum um-
búðum.
kallað Mód, eftir norræna
. j'inu mót. Á þingi þessu fer
am keppni í ýmsum greinum,
ovo sem söng, dansi, sagnalist. Á
ri.Ii.um þessum úir og grúir af
pilsklæddum Skotum, sem fylgj-
ast með keppninni á daginn, en
þreyta dans og drykkju um næt-
ur.
Mótin standa venjulega yfir
eina viku, og þann tíma munu
þeir margir, sem unna sér lítillar
hvíldar og einskis svefns. Þar
verður stundum svo gleðimikið,
að hver stund þykir of dýrmæt
oiissa af neinu.
rf.\R0*R DEILUR
Mótið í ár varð einna róstu-
samast allra móta, og því minnti
það mig á orrustu Hákonar forð-
um. Á mótinu var barizt um til-
vist og rétt gelískrar tungu. Að-
steða hinnar fornu keltnesku
tungu er sú, að mælendum henn-
ar fer sífækkandi, enda er al-
gengt, að börn gelískra foreldra
tali ekki orð á tungu forfeðra
sinna. í barnaskólum fer öll
kennsla fram á ensku, hvort sem
börnin tala gelísku eða ekki. Og
sú fræðsla, sem skólarnir veita í
gelísku, er nauðalítils virði.
Mótin berjast af mikilli hörku
fyrir auknum rétti og bættum
aðstæðum tungunnar, og jafn-
framt leggja þau mikla áherzlu á
fagran og skýran framburð henn-
ar. Á þessu móti tóku sextíu
söngvarar þátt í keppni um gull-
pening mótsins, sem þykir mikill
virðingarauki. En áður en þeir
fá að taka þátt í keppninni, verða
þeir að ganga undir próf í gel-
ískri tungu. Og núna féllu fimm
á þvi prófi og fengu því ekki að
syngja. Meðal þeirra, sem féllu,
var ung stúlka frá Glasgow, sem
var tvímælalaust einn bezti
söngvarinn, og þótti sumum hún
líklegust til að vinna keppnina.
Þetta var þriðja mótið, sem hún
tók þátt í, og á fyrri mótum
reyndist gelísku-prófið ekki of
erfitt, og undar. ' "in misseri hef-
ur hún sótt tíma í gelísku á
hverri viku.
VERÐUM AÐ GERA SÍ-
AUKNAR KRÖFUR
Þessi harðvítuga afstaða dóm-
ara hefur valdið mikium deilum
á mótinu. En dómararnir vörðu
sig með því, að þetta væri ekki
venjuleg söngkeppni, heldur
keppni um söng á gelísku, og því
sé ekki hægt að leyfa öðrum þátt
töku í keppninni, en þeim, sem
tala gelísku sæmilega vel. Menn
höfðu komizt að þeirri niður-
stöðu, að gelísku-kunnátta kepp-
enda væri ekki nógu góð, og því
var prófið þyngt í ár. Einn af
helztu leiðtogum Gelíska féíags-
ins, pjóðernissinninn Hohn Bann-
ermann, sagði við mig um dag-
inn: „Við verðum að gera auknar
kröfur um vandaða tungu, ella á
málstaður okkar engan rétt á
sér.“
Dómararnir fóru einnig hörð-
um orðum um meðferð söngvara
á hinum fornu söngvum frá Suð-
ureyjum. Gelísk sönglist er við-
kvæm og flókin. Hún krefst
meiri músíkgáfu, meiri ná-
kvæmni og hreinni tónmeðferð-
ar en títt er með nútíma söng,
með hátölurum og bergmálandi
sönghöllum. Nú eru góðir gelísk-
ir söngvarar orðnir mjög sjald-
gæfir í Skotlandi. Og þeir fáu,
sem eftir eru, koma ekki á mót-
j in. Hins vegar er enn hægt að
; heyra þá úti í eyjum, þar sem
| fólk syngur sjálfu sér til skemmt
unar. Þar í eyjunum syngur fólk
1 gjarnan við vinnu, og hefur af
! geysimiklum söngvafjölda að
j taka og syngur með frumstæðri
1 og fágaðri tækni,' sem það hefur
1 lært af fyrri kynslóðum.
Á mótinu var einnig háð bók-
menntakeppni, um bezta frum-
samið kvæði á gelísku. Sá, sem
vinnur þá keppni, er á eftir
krýndur skáldkonungur með mik
illi athöfn. Gelískar bókmenntir
eru miklu fátækari en írskar og
kymriskar bókmenntir, einkum
eru ritaðar bókmenntir á gelisku
harla fábreyttar. Og bókmennt-
unum fer síhrakandi. Að vísu
koma annað slagið fram skáld á
borð við Somhairle MacLéighe-
an, en það er svo sjaldan, og
ljóðagerð virðist vera hálfdauð,
og aðrar bókmenntagreinar eru
enn verr settar.
ÁSTRALSKUR SIGURVEGARI
í ár voru sex skáld, sem sendu
kvæði í keppnina, og þótti það
táknrænn en beiskur sannleik-
ur, að vinnandinn var ekki skozk-
ur, heldur ástralskur. Að vísu
var hann fæddur hérlendis, en
hann hefur alið mestan hluta
ævinnar á Ástralíu og á þar
þegnfesti. Hið nýkrýnda skáld
heitir Ian Moffat-Pender og hef-
ur stundað fjárbúskap um þrjá-
tíu og tveggja ára skeið í Ástral-
íu. Hann lærði gelisku í fyrri
heimsstyrjöld, þegar hann stjórn-
aði herdeild frá Ljóðhúsum. Sið-
an hefur hann haft brennandi á-
huga á gelískri tungu. Hann
stofnaði félagsskap, sem heitir á
íslenzku „Börn beitilyngsins“, og
er félögum þess ekki leyfilegt að
skrifast á né talast við á annarri
tungu en gelisku. Hann lærði
einnig að mæla á írska tungu og
bretónsku. Þessi merkilegi mað-
ur er forrikur og ver stórum upp-
hæðum til að glæða hag gelískr-
ar tungu. En þetta atriði, að út-
lendur maður hefur fengið svo
rómantískan áhuga á tungunni,
bervitni um feigð hennar.
Kvæðið, sem Moffat-Pender
hlaut skáldakrúnuna fyrir, var
um orrustuna við Largs. Ósjálf-
rátt kom mér til hugar, að sá
tími mynui einhvern tíma koma,
að annað skáld verði til þess,
að yrkja um mótið, sem nú
var háð í Largs. Því eitt er víst:
Allt virðist benda til þess, að
geliska hætti brátt að vera lif-
andi mál, og mótið í Largs bar
skýran vott um þann ósigur, sem
gelísk tunga er að bíða fyrir á-
sókn enskunnar.
lylagnús Magnússon.