Morgunblaðið - 13.04.1957, Blaðsíða 18

18
MORCVNBLAÐIÐ
Laugardagur 13. aprí 1957
Snjöll unglingabók
Stefán Jónsson: Hanna
Dóra. Útgefandi: ísafold-
arprentsmiðja HF. Reykja-
vík 1956.
ÉG leit yfir þessa unglingasögu
og þótti hún góð, las hana síðan
öðru sinni og þótti hún enn betri.
Þó að skömm sé frá að segja, hefi
ég ekki lesið nærri allar bækur
þessa höfundar. En svo mikið veit
ég þó, að þær hafa notið mikilla
vinsælda. Þekkt hefi ég börn, sem
kunnað hafa ljóðakver hans utan
að spjaldanna á milli og hafa
haft af því yndi mikið að syngja
barnakvæði hans. Enga bók hans
hafa þau látið fram hjá sér fara.
Hanna Dóra er saga af óvenju
greindri og tápmikilli reykvískri
telpu, sem missir móður sína um
12 ára aldurinn og á þá ekki
margra kosta völ, en verður að
téfla hugrekki sínu og hyggjuviti
gegn sjálfselsku og hjartakulda
veraldarinnar. Enginn vill vera
henni beinlínis vondur, en öllum
finnst þeir eigi meira en nóg
með sjálfa sig, þeir eru svo full-
ir af sínum eigin áhugamaálum
smáum og stórum, að annað
kemst ekki að. Samúðin og til-
finningarnar standa grunnum
rótum. Hálf er öld hvar.
Reyndar á hún föður á lífi, en
aldrei hefur hann við hana talað,
enda svallari og spilltur af eftir-
læti í uppvexti. Samt getur barn-
ið ekki hugsað sér annað en hann
hljóti að vera góður maður og
sezt niður við það í vandræðum
sínum að skrifa honum átakan-
iegt bréf, sem hún þorir þó ekki
að senda. Er. það verða seinna
ein af hinum mörgu, sáru von-
brigðum lífsins, hvernig þessi
glansmynd, sem ung og óspillt sál
gerir sér af föður sínum, er hún
þekkir ekki, hlýtur að fölna og
mást út í skærri birtu veruleik-
ans.
Aftur á móti er afinn kjarna-
karl, hrjúfur að utan en hlýrri
inni við beinið, og elskar af-
kvæmi sín eins og ljónið hvolpa
sína. Vill hann reynast sonar-
dóttur sinni vel, og byrjar með
því að senda hana í sveit. Hún
fer að Staðarhöfða til Bárðar
gamla Hjálmarssonar, sem er af-
komandi höfðingja. Hefir hann
mikinn höfuðburð en framkvæmd
ir minni, enda tekin að förlast
sjón. Lifir hann mjög í liðinni
tíð og fárast yfir lágkúruhætt-
inum og sauðaskapnum í kring
um sig, en huggar sig helzt með
því að fá sér í staupinu. Einkum
þykir honum Þórunn ráðskona
sín vera kotungssál og sínöldr-
andi að hætti heimskra manna
um einskisverða hluti. Aftur á
móti þykir henni Bárður skrýtinn
og ráðlaus. Reyndar er þetta
mesta dugnaðarkona, sem held-
ur heimilinu á réttum kili með
iðju sinni og forsjá. Þarna er líka
á heimilinu Jón, sonur Bárðar.
misheppnaður listamaður, sem er
yfirkominn af „þreytu ættarinn-
ar“ og hefir ævinlega verið eins
og úti á þekju.
Smám saman koma fleiri til
sögunnar: Jakob Klingenberg,
veitingamaður og húmoristi, sem
ekki er allur þar sem hann er
séður, Auður kona hans, og son-
urinn ívar, sem yrkir vísur, er
ákveðinn í því að verða speking-
ur, og ætlar sér að kvænast telp-
unni, þegar tími er til kominn.
Henni finnst hann gróflega asna-
legur, en hefir þó hálfgaman af
honum. Dísa heitir systir Þór-
unnar, ljósmóðir og barnakenn-
ari. Hún er sísuðandi vaðals-
skjóða, sem fræðir telpuna um
margt varðandi móður hennar,
er hún vissi ekki áður. Loks er
gleraugnapresturinn: séra Hjálm-
ar í Kleifarholti, sonur Bárðar
gamla, sem ferðast um sveitina á
sinni skjóttu meri. Hann er boð-
beri nýja tímans öllum til hrell-
ingar, prédikar andatrú, reynir
að koma upp barnaskóla, berst
fyrir skógrækt, stofnar ung-
mennafélag, til að spila á harmon
iku, og baksar í því að reyna að
koma á fót kaupfélagi. Allt þetta
finnst gíimla manninum vera gert
til að storka sér eða vinum sín-
um og verða af þessu miklir stríð
leikar milli feðganna.
Sagan er skemmtilega skrifuð,
og allar standa þessar söguper-
sónur ljóslifandi fyrir hugskots-
sjónum lesandans, með áhyggjur
sínar og vandamál. Viðbrögðum
telpunnar við hálfvelgju og sljó-
leik mannfélagsins er lýst af mikl
um næmleik og stundum á áhrifa
mikinn hátt eins og þegar hún
kemur grandalaus að uppbúnu
rúmi móður sinnar í sjúkrahús-
inu, eftir að hún er dáin. Hún
bíður þar og heldur að hún komi
bráðum, því að enginn hafði sagt
henni þetta, er með einkunna-
bókina sína og ætlar að gleðja
mömniu með því, hvað hún hefir
staðið sig vel í skólanum. En allt
í einu tekur hún eftir því að
hljóðskrafið kringum hana smá-
þagnar, og verður að hvísli. Allir
taka að horfa til hennar flótta-
lega eins og hún sé til óþæginda.
Grunurinn fer svo að smáseytla
inn í hana unz hann verður að
fullri vissu, og þá brýzt sorgin
fram með ofsalegum krafti: „Ó,
mamma mín, hvers vegna máttir
þú ekki lifa?“
Það er enginn klaufi, sem skrif
ar þessa og aðrar eins lýsingar í
bókinni, heldur maður sem horf-
ir skyggnum augum á lífið. Stíll-
inn er samanþjappaður og oft er
undramikilli hugsun komið fyrir
í stuttum setningum. Engu að síð-
ur er frásögnin fjörleg og vel til
þess fallin að halda áhuganum
vakandi. Hér er þó hvergi lýst
stórfenglegum né æsandi atburð-
um eins og vant er að vera í reyf
urum, heldur reynt að lýsa
hversdagslegu lífi venjulegra
manna, en þar gerast líka ævin-
týri fyrir þá, sem augu hafa til
að sjá.
Auga þessa höfundar er jafn-
glöggt fyrir því sem broslegt er
og sorglegt, fyrir kostum og veil-
um mannlegs eðlis. Þess vegna
er jafnvægi og hófsemi í allri
efnismeðferð hans. Hann gerir
sér far um að láta allar persónur
sínar njóta sannmælis, ýkir
hvergi úr öllu hófi, heldur vill
kenna mönnum að skilja og um-
bera hvern annan. Með því móti
hyggur hann að unnt sé að öðlast
hærra og sanngjarnara sjónarmið
á lífinu en þar sem hver og einn
böðlast áfram blindur í sinni
kreddu. Slíkar bækur eru vitk-
andi og mannbætandi á þessari
dapurlegu öld þröngsýninnar. f
þeim geta eldri menn sem yngri
fundið kyrrláta gleði utan við
alfaraveg skarkalans. Auk þess
eru bækur Stefáns góðar þjóð-
lífslýsingar ritaðar á fögru máli.
Á undanförnum árum hefir
margt verið gefið út af barnabók-
um og harla misjafnt að gæðum.
Er jafnvel sumt af því, sem þýtt
hefir verið og ungað út handa
börnum og unglingum til lestrar
af lélegasta tagi eða beinlínis
siðspillandi. Mönnum virðist ætla
að skiljast það seint, að það er
ekki betra verk heldur verra, að
eitra fyrir sálir unglinga með
vondu lesmáli heldur en það
væri eitrað, sem þau legðu sér
til munns, enda þótt ólíku harð-
ara sé tekið á hinu síðarnefnda.
Þess vegna er það miklu dýr-
mætara en menn gera sér ljóst
í fljótu bragði fyrir andlega holl-
ustu æskulýðsins og þjóðina í
heild að eiga höfunda eins og
Stefán Jónsson, sem vinna að því
af alúð og köllun að skrifa góðar
unglingabækur, sem eitthvert
bókmenntabragð er að, þar sem
hlynnt er að greind og góðum
mannkostum.
Margir virðast halda, að barna-
og unglingabækur þurfi að vera
eitthvert léttmeti, sem enginn
viti borinn maður geti lagt sig
niður við að lesa. Þetta er fjar-
stæða. Hitt er sönnu nær, að góð
barnabók sé einnig góð fyrir
hvern sem er. Þarf ekki annað en
benda á Ævintýri Andersens því
til sönnunar. Það þarf gott skáld
til að skrifa góða barnabók. Ein-
mitt þess vegna hefir Stefáni
Jónssyni svo vel tekizt, að hann.
er gáfaður og vandvirkur rithöf-
undur.
Benjamín Kristjánsson.
TOGARAFLAK
Óli Garðar, sem liggur í Fossvogi er til sölu. Tilboð
sendist í pósthólf 1145 fyrir 16. þ.m.
TIL LEB G8J
við miðbæinn, á mótum 3ja gatna, húsnæði hentugt fyrir
læknastofur, heildverzlun o. fl. — Lofthæð 3.15 m. —
Grunnflötur 160 eða 80 ferm. Uppl. í síma 7324.
t
LESBÓK BA RNA N:7A
LESBÓK BA RNA NNA
9
Svo þreif hann allt i
Anu aumingja, svanga,
magra sparigrísinn sinn
og kastaði honum í gólfið.
„Aldrei getur þú orðið
feitur og fullur af aurum
eins og sparigrísinn henn
ar systur minnar", orgaði
hann öskureiður.
,,Það er þér sjálfum að
kenna", svaraði faðir
hans og svo sagði hann
honum þetta ævintýri um
grísana tvo.
Þið megið vera viss
um, að eftir það átti
drengurinn sjaldnar er-
indi í sælgætisbúðina á
horninu.
Svona er það nú með
sparigrísana, að jafnvel
fimmeyringar þykir þeim
ágætis matur. Þinn spari-
gris er auðvitað aldrei
svangur?
tk*
Ráðningar
ur síðasta blaði
Þrautin: Strikið er dreg-
ið eins og sýnt er á þess-
ari mynd.
Myndagátan:
Karlmannsnafnið er:
ÁSMUNDUR.
Frjálsar
Sjónhverfingar.
Þið kannist öll við
málsháttinn: „Ekki er allt
sem sýnist". Nú getið þið
sannfærst um, að þessi
málsháttur er réttur, með
því að virða fyrir ykkur
myndirnar, sem þið sjáið
hérna. Þær munu sýna
ykkur að augun eiga það
stundum til að láta ykk-
ur sjá, jafn vel einfalda
hluti, öðruvísi en þeir í
raun og veru eru.
Horfið þið stundarkorn
á myndina af þessum
tröppum án þess að renna
til augunum. Allt í einu
hættið þið að sjá tröppur,
heldur nokkurs konar
hvelfingu með stuðla-
bergsstöllum.
Hvort eru dökku lín-
urnar í ferningnum á
myndinni beinar, eða
sveigjast þær inn að
miðju hringsins?
stundir
Hvort sýnist þér í fljótu
bragði þessi tunna héma
fremur vera teikntuð með
mörgum ílögum, bognum
reitum, eða með einni á-
framhaldandi línu?
ISl
Frímerkjaþáttur
Þróun frímerkjanna.
Allt fram undir 1900
bera frímerkin það greini
lega með sér að þeim er
fyrst og fremst ætlað að
vera eins konar kvittun
fyrir greiðslu burðar-
gjalds. Myndin á þeim er
því oftast af þjóðhöfð-
ingjanum, skjaldarmerki
ríkisins eða aðeins talan,
UNDARLEGT DYR
Getið þið séð, hvernig teiknarinn hefur búið þetta
kynjadýr til? í því sjást greinileg einkenni átta
dýra. — Hver eru þau?
sem sýndi gildi frímerkis-
ins.
En um aldamótin fór
mönnum að skiljast, að í
sambandi við frímerkin
voru miklir möguleikar
til landkynningar og aug-
lýsinga t.d. þegar minnast
átti merkisatburðar í
sögu einhverrar þjóðar.
Árið 1892 gaf U.S.A. út
stórkostlega frímer'kja-
seríu til minningar um að
þá voru 400 ár liðin síð-
an Kolumbus fann Ame-
ríku. Grikkland gaf út
frímerki 1896 í tilefni af
Olympíuleikjunum í
Aþenu og þannig mætti
lengi telja.
Um aldamótin 1900
höfðu um 16.000 mismun-
andi frímerki verið gefin
út í heiminum. Nú er tal-
ið að til séu að minnsta
kosti 125.000 frímerki
sem öll eru sitt af hverri
gerð.
fgr
Kæra Lesbók.
Ég ætla að senda þér
eina skritlu og þrjár get-
raunir
Skrítlan:
Móðirin: Þú ættir bara
að vita, hvað hann Jói
litli er orðinn duglegur í
reikningi. Hvað eru tveir
og tveir mikið, Jói?
Jói: Þrír.
Móðirin: Sko, það mun-
aði bara einum.
Getraunirnar:
1. Hvað gerir klukkan,
sem maður má aldrei
gera?
2. Hvers vegna fljúga
farfuglarnir til suð-
lægra landa á haust-
in?
3. Hvernig eru steinarn-
ir á botni Þingvalla-
vatns?
Ég sendi svörin, en þau
má ekki birta fyrr en í
næsta blaði.
Vertu blessuð og sæl.
Sigrún Valbergsd., Rvík.
Kæra Lesbók.
Ég ætla að senda þér
þessar sex gátur:
1. Hver er þvegin og
þurrkuð daglega, en
er þó aldrei hvít?
2. Hvað hefur enga
vængi, en flýgur þó?
3. Hvaða kambur er það,
sem enginn getur
greitt sér með?
4. Hver hefur höfuð, en
hvorki nef né augu?
5. Hver fær kindur
bóndans án þess að
borga fyrir þær?
6. Hvað er það sem
gengur, en stendur þó
alltaf kyrrt á sama
stað?
Með kærri kveðju,
Margrét Oddný Magn.
úsdóttir, 7 ára, Reykjav.
Kæra Lesbók.
Ég hef gaman af að
lesa þig og ætla að senda
þér tvær skrýtlur.
Á batavegi.
Sigga litla er lasin, ligg
ur í rúminu og má ekki
hreyfa sig. Jón bróðir
hennar getur samt ekki
setið á sér með að stríða
henni ofurlítið og þegar
mamma þeirra heyrir
það, segir hún: „Ef hún
systir þín væri ekki svona
veik, þá skyldi ég blótt