Morgunblaðið - 17.04.1957, Síða 8

MORCHNfíT 4fí1Ð
9
Miðvikudagur 17. apríl 1957

„Ársól gljár við unnar svið
ot'in báruskrúða.
A Sauðárkróki býr duglegt
og bjartsýnt fólk
P AUÐÁRKRÓKUR er
^ einn hinna sumarblíðu
kaupstaða á Norðurlandi. Á eyr-
unum, sem myndazt hafa af fram
burði Gönguskarðsár og Sauðár,
stendur . þessi rúmlega þúsund
manna bær í skjóli undir Nöfun-
um, sem árnar hafa rist giljum
og skorningum.
Atvinnuóstondið höfuðvnndnmnlið — Rætt við
Jón Þ. Björnsson og Björgvin Bjurnuson
Þessi mynd er tekin af Sauðárkróki hinn 27. maí árið 1900.
Á MORGUNGÖNGU
MEÐ YFIRVALDI
SKAGFIRÐINGA
Ég hef sjaldan orðið heillaðri
af fegurð Skagafjarðar en sunnu
dagsmorgunn á sæluvikunni, er
ég gekk upp á Nafir með hinu
aldurhnigna yfirvaldi þeirra
Skagfirðinga, Sigurði sýslumanni
Sigurðssyni, sem brátt mun láta
af embætti og kveðja þennan
kæra stað. Sólin var að gægjast
upp yfir austurfjöllin og hedti
geislum sínum yfir snjódeplað-
an Skagafjörðinn. Við fætur okk
ar lá Krókurinn, eins og hann er
almennt nefndur. Kyrrð og frið
ur ríkti á mölinni, en hér uppi
á Nöfunum strauk sunnanblær-
inn vangann. f slíku veðri og
með slíka útsýn finnst manni
ekkert illt geta verið til í ver-
öldinni, allra sízt þegar maður
hlustar á rómantík aldamóta-
mannsins. Á slíkum stundum
hljóta fegurstu Ijóð lyrisku skáld
anna okkar að hafa orðið til. Og
fagurfræðingurinn og skáldið,
sem við hlið. mér stendur, kann
á þeim góð skil og margar beztu
ljóðperlur íslenzkrar tungu ber-
ast út í morgunblæinn.
Mér kemur í hug vísan, sem
móðir mín kenndi mér þegar ég
var lítill:
Á leiðinni niður í bæinn gríp-
ur mig löngun til þess að kynn-
ast nánar þessum stað. Ná í nokk-
ur brot úr sögu hans og lífi,
kynna mér vandamál hans og
framtíðardrauma.
RÆXT VIÐ SÖGUFRÓÐAN
SAUÐKRÆKLING
Mér kemur fyrst í hug að leita
til einhvers af eldri kynslóðinni,
sem fæddur sé og uppalinn hér
á staðnum og kunni góð skil á
sögu Sauðárkróks.
Mér var bent á Jón Þ. Björns-
son fyrrum skólastjóra, en hann
var jafnframt lengi hreppsnefnd-
oroddviti á Sauðárkróki og því
manna kunnugastur lífi og sögu
fólksins hér á þessari öld, enda
er hann nú að safna gögnum í
sögu Sauðárkróks. Jón tekur mér
vel og leysir greiðlega úr spurn-
ingum mínum. Fer hér á eftir
að efni til það sem hann sagði
mér.
LANDNÁMSMENN KOMU
SKIPUM SÍNUM í
GÖNGU SKARÐSÁRÓS
Það er fyrst og fremst höfnin,
sem er móðir Sauðárkróks. f
fornum sögum er þess allvíða
getið að landnámsmenn komu
skipum sínum í Gönguskarðsárós.
Þá mun áin hafa fallið allmiklu
öðru visi en hún fellur nú, eða
suður með Nöfunum og komið til
sjávar þar sem nú er höfnin.
Framburður hennar hefir síðan
i myndað undirlendi það, sem nú
Björgvin Bjarnason,
bæjarstjóri.
sveitarfélag, en þau réttindi fékk
hann 1907. Upphaflega er Krók-
urinn hluti úr Sauðárhreppi, en
í hreppnum voru auk hans,
Gönguskörð, Reykjaströnd og
Borgarsveit.
Um miðja síðustu öld er eng-
in byggð hér á Sauðárkróki, að-
eins ofurlítið samsafn af verbúð-
um og uppsátur fyrir báta. Á
spegúlantatíðinni frá um það bil
1850 til 1870 verzla spegúlantar
hér á skipum sinum. Lágu þeir
hér nokkra mánuði að sumrinu
fyrir framan ósinn og verzluðu
þar.
Rétt upp úr 1870 er sett upp
hér fyrsta verzlunin í landi og
hét sá Halldór Ásgrímsson, sem
hana átti. Var verzlun þessi
ósköp lítil, en verzlunarhúsið
stóð til skamms tíma hér á Krókn
um.
FYRSTI
LANDNÁMSMAÐURINN
Árið 1872 flytur hingað Árnt
nokkur Árnason vert handan af
Jón Þ. Björnsson,
frv. skólastjóri.
Ræffir smára rjóffan viff
rósin táraprúffa“.
Á Sauffárkróki er allmikil útgerð trillubáta. Hér sjást sjómennirnir nýkomnir aff og til þeirra era
komnir kunningjar ofan úr bæ og rabba viff þá um aflabrögðin.
Þannig lítur Sauffárkrókur út í dag. Hlýlegur bær í skjóli undir Nöíunum.
er undirstaða hafnarmannvirkj-
anna.
Eftir því sem framburður ár-
innar hlóðst upp fyrir tilverknað
úthafsöldunnar hefir gamli ósinn
smátt og smátt lokazt, síðan
myndazt tjörn innan við rr.alar-
kambinn, sem gamlir menn muna
vel, en er nú horfin, en Göngu-
skarðsá fellur síðar beint til
sjávar norðan við eyrar þær er
hún myndaði i árdaga. Raunar
hefði staðurinn ekki átt að hljóta
nafnið Sauðárkrókur, heldur
Gönguskarðsárós, því hann bygg-
ist fyrst og fremst utan um höfn-
ina við ósinn.
ÞRJÚ MERKISAFMÆLI
Á ÞESSU ÁRI
í rauninni á Sauðárkrókur
merkileg afmæli í ár og full
ástæða til þess að minnast hans
einmitt af þeim sökum. Hinn 28.
maí árið 1857 er gefið út konung-
legt leyfi til verzlunar á staðn-
um. Og Sauðárkrókur á fleiri
afmæli, og það merkisafmæli, á
þessu ári. Nú eru liðin 50 ár
frá því hann varð sjálfstætt
austurlandinu, en svo er byggðia
við austanverðan Skagafjörð tíð-
um nefnd, og reisir hann þá hér
hið fyrsta íbúðarhús. Er hann
því í raun og veru landnámsmað-
ur staðarins. Er fjölskylda hans
fyrsta fjölskyldan sem búsett er
á Sauðárkróki.
Nafnið Sauðárkrókur er komið
til af því að áður fyrr rann Sauð-
á í krók norður með Nöfunum og
til sjávar, gaf þessi bugða á ánni
nafnið. Nú rennur Sauðá hins veg
ar beint út í Áshildarholtsvatn,
en þangað var henni veitt af
mannavöldum, en vatnið hefir
samgang við Miklavatn og sjó.
Eftir 1872 fór að glæðast hér
byggð. Bændur úr nágrannasveit-
unum hafa átt hér búðir og upp-
sátur og gert út smábáta. Fleiri
og fleiri flytjast til staðarins og
settar eru upp nokkrar verzlan-
ir. Félagslíf fer að dafna og sýn-
ir margt stórhug og menningar-
þroska hinna fyrstu byggjenda,
1882, eða 10 árum eftir að fyrsta
fjölskyldan sest hér að, er ráðist
í byggingu skólahúss. Árið 1892
er svo byggð hér kirkja sú er